رویای بر باد رفته «سلطان» در ماجراي اروپايي شدن تركيه

از 54 سال گذشته تاکنون ترکیه رویای پیوستن به اروپا را در سر می‌پروراند؛ رویایی که با آغاز مذاکرات رسمی در این زمینه، هر چند با فراز و فرودهای بسیاری همراه بود با این حال، کج‌دار و مریز مسیر خود را می‌پیمود، اما حالا به بن‌بستی خورده است که عبور از آن دشوار به نظر می‌رسد.

کودتای جولای 2016 و سرکوب‌ها و دستگیری‌های گسترده بعد از آن، حسابی کار دست اردوغان داده است. اکنون او باید علاوه بر دست و پنجه نرم کردن با مخالفان داخلی خود، با اتحادیه اروپا نیز بر سر پیوستن ترکیه به این نهاد اروپایی جدال کند. او این روزها بسیار عصبانی است چون پارلمان اروپا اخیرا به توقف طرح پیوستن ترکیه به این اتحادیه، رای داده و این یعنی بعد از 11 سال مذاکره با اروپا، ترکیه اکنون به جای اول خود بازگشته است.

البته خواست آنکارا برای اروپایی شدن به دهه 60 باز می‌گردد. از سال 1964 بود که پیوستن به اتحادیه اروپا به هدف اصلی تمام دولت‌هایی در آمد که در این کشور بر سر کار آمدند. بعد از آن، در سال 1987، ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا اقدام کرد و در سال 1999، به عنوان کاندیدای پیوستن به اتحادیه اروپا مطرح شد و بالاخره مذاکرات این کشور با اتحادیه اروپا در این باره، در سال 2005 آغاز شد.

از آن سال به بعد، ترکیه باید برای نیل به این هدف و رسیدن به استاندارها و اهداف اتحادیه اروپا، اقدامات اساسی انجام می‌داد. مذاکرات ترکیه و اتحادیه اروپا شامل هشت بخش بود که بخشی از آن به بسته بودن مرزهای ترکیه به روی بخش یونانی جزیره قبرس مربوط می‌شد. مسئله قتل عام ارامنه توسط ترک‌های عثمانی و مسئله حقوق اقلیت‌ها و ساختارهای زیربنایی دموکراسی از دیگر بخش‌های این پرونده بود. ترکیه هر چند تلاش کرده تا به بخشی از خواسته‌های اتحادیه اروپا عمل کند اما تاکنون نتوانسته خود را با استانداردهای این نهاد هماهنگ کند.

اما به نظر می‌رسد علت اصلی بی‌نتیجه ماندن این مذاکرات، عدم تمایل برخی کشورهای اروپایی برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باشد. چون در ماه‌های آغازین مذاکرات این دو، فرانسه و اتریش که با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا مخالف بودند، پیشنهادهای جایگیزینی را به ترکیه ارائه دادند. از جمله اینکه «نیکلا سارکوزی» رئیس جمهور وقت فرانسه، «اتحادیه مدیترانه» را به عنوان جایگیزنی برای اتحادیه اروپا به ترکیه پیشنهاد داد تا کشورهای حاشیه دریای مدیترانه بتوانند با همکاری هم و همکاری اتحادیه اروپا فعالیت‌های جدیدی را آغاز کنند.

اتحادیه اروپا هم به ترکیه پیشنهاد داد، به عنوان عضو ناظر در اتحادیه اروپا درآید. اما ترکیه با این پیشنهاد مخالفت و اعلام کرد تنها در صورتی به مذاکرات ادامه خواهد داد که نتیجه آن، به عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا بیانجامد.

علت بالا گرفتن تنش میان ترکیه و اتحادیه اروپا

به این ترتیب ترکیه از سال 2005 راه پرفراز و نشیبی را آغاز کرد که اکنون با گذشت 11 سال از آن زمان و پشت سر گذاشتن اختلاف‌نظرهای متعدد، به بن‌بستی رسیده است که گذر از آن بعید به نظر می‌رسد.

اختلافات ترکیه و اتحادیه اروپا زمانی اوج گرفت که بعد از کودتای 15 جولای 2016، رجب طیب اردوغان به سرکوب گسترده مخالفان خود از جمله در میان نیروهای مسلح دست زد. اردوغان همچنین به احتمال اعدام کسانی که در کودتا دست داشته‌اند بارها اشاره کرد که با واکنش تند اتحادیه اروپا مواجه شد.

بر پایه‌ قوانین اتحادیه‌ی اروپا، کشوری که مجازات اعدام را مشروع می‌داند و آن را به اجرا می‌‌گذارد، حائز شرایط عضویت در این اتحادیه نیست. همچنین به گفته پارلمان اروپا اقدامات سرکوب‌گرانه دولت ترکیه تناسبی با پیامدهای کودتا و اعمال کودتاگران در این کشور ندارد.

اجرای مقررات حالت فوق‌العاده در ترکیه بعد از کودتا، لغو مصونیت سیاسی حزب کردی دموکراتیک خلق‌ها با 59 کرسی به عنوان سومین حزب بزرگ در پارلمان ترکیه، بازداشت رهبران و 10 نماینده این حزب به اتهام همکاری و همدستی با پ.ک.ک، برکناری شهرداران منتخب مناطق کردنشین از این حزب، اقدامات علیه رسانه‌های مخالف با اتهام همکاری با سازمان‌های تروریستی فتو و پ.ک.ک و برخی رهیافت‌های دولت آنکارا که از منظر اتحادیه اروپا نقض حقوق بشر و غیردموکراتیک ارزیابی شد، باعث شد روابط آنکارا و اروپا رو به وخامت گذارد.

از سوی دیگر خودداری اروپا از لغو روادید برای شهروندان ترکیه در قبال قرارداد بازپس‌گیری پناهجویان خارجی فراری به اروپا، عمل نکردن به تعهد کمک سه میلیارد یورویی برای تأمین بخشی از هزینه‌های اسکان حدود سه میلیون آواره سوری و عراقی در این کشور، نیز از دیگر مهمترین موارد تنش آفرین در روابط ترکیه با اتحادیه اروپاست. اسفندماه گذشته بود که اتحادیه اروپا و ترکیه به توافقی دست یافتند که بر اساس آن ترکیه مانع از ورود مهاجران خارجی به کشورهای اروپا می‌شد و در ازای آن اتحادیه اروپا کمک‌های مالی در اختیار ترکیه قرار می‌داد و روند پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا را تسهیل می‌کرد.

مجموعه این عوامل باعث شد پارلمان اروپا چندی پیش در استراسبورگ با اکثریتی بالا به تعلیق مذاکراتِ پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا رای دهد. در این جلسه از مجموع 623 نماینده پارلمان اروپا، 479 نفر به تعلیق مذاکرات با ترکیه رای دادند. این تصمیم پارلمان اروپا نوعی درخواست به اعضای اتحادیه اروپا و کمیسیون مسئول اجرای مذاکرات به شمار می‌آید، اما الزام آور نیست. با این حال، از آنجاکه قرار است این درخواست در دستورکار اجلاس سران اتحادیه اروپا قرار گیرد و طی 3 هفته آینده توسط سران اتحادیه بررسی شود، در صورت تأیید آنان، قطعیت یافته و عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا باز هم با تاخیر مواجه می‌شود.

تهدید اردوغان علیه اروپا

عصبانیت اردوغان از این اقدام اتحادیه اروپا به حدی بود که با بیان اینکه «ما از دویدن به دنبال اروپا خسته شده‌ایم»، دست روی نقطه ضعف این نهاد گذاشته و تهدید کرده، آنکارا نیز مرزهای خود را به روی مهاجران غیرقانونی باز خواهد کرد. اردوغان در سخنانی در استانبول خطاب به اتحادیه اروپا گفت: «به من گوش دهید، اگر اقدام بیشتری انجام دهید، آنگاه مرزها باز خواهد شد، این مسئله در نظر داشته باشید».

این تهدید اردوغان با واکنش کشورهای اروپایی از جمله آلمان و فرانسه روبرو شد و هر دو اقدامات افراطی و جار و جنجال را کاملا غیر سازنده دانستند.

نکته جالب توجه اینکه رئیس‌جمهور ترکیه به‌رغم تهدید اتحادیه اروپا که نشان از خشم او دارد، در بخش دیگری از سخنان خود رای اجماعی پارلمان اروپا به تعلیق مذاکرات پیوستن کشورش به این اتحادیه را «بی‌اهمیت» خوانده و مدعی شده است: « فراموش نکیند، نه من و نه مردم ترکیه تحت تاثیر تهدیدات پوچ شما قرار نمی گیریم»!

«بینالی ایلدیریم» نخست وزیر ترکیه نیز در سخنانی مدعی شده، روابط ترکیه و اتحادیه اروپا پیش از این روابطی اجباری بوده و رای اخیر پارلمان اروپا برای متوقف کردن مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا هیچ اهمیتی ندارد.

او با وجود بی‌اهمیت خواندن این اقدام، اعلام کرده، انتظار دارد رهبران اروپایی با این فقدان بینش مخالفت کنند! ییلدریم گفته: «اتحادیه اروپا باید تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد به بینش و دیدگاه آینده خود با ترکیه یا بدون ترکیه ادامه دهد».

شانگهای به جای اتحادیه اروپا

بعد از بروز تنش اخیر در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، رجب طیب اردوغان بار دیگر موضوع پیوستن این کشور به سازمان همکاری شانگهای را مطرح کرد. او با تأکید بر اینکه اتحادیه اروپا 53 سال است که ترکیه را سر می‌دواند و هیچگاه در مورد ترکیه به خیر نیاندیشیده است، گفت: «موضوع عضویت در اتحادیه اروپا برای ترکیه گریزناپذیر نیست». وی با انتقاد از کشورهای اروپایی که خاک خود را مأمن امنی برای فعالیت تروریست ها (پ.ک.ک) کرده‌اند، گفت: «پیوستن ترکیه به سازمان همکاری شانگهای، موجب فرح و راحتی این کشور خواهد شد».

رئیس‌جمهور ترکیه با یادآوری اینکه موضوع پیوستن کشورش به شانگهای را به رئیس جمهوری روسیه مطرح کرده است، افزود: «پوتین گفته است این موضوع را در درست بررسی قرار دادیم».

اردوغان با انتقاد از بدقولی و عمل نکردن اتحادیه اروپا به تعهدات خود در قبال ترکیه، گفت: «تا پایان سال جاری میلادی منتظر می‌مانیم؛ نشد، این پرونده را می‌بندیم».

موضوع پیوستن ترکیه به سازمان همکاری شانگهای، تازگی ندارد و این را اردوغان در سال‌های گذشته که از بی‌مهری اروپا نسبت به کشورش عصبانی شده بود، مطرح کرده است. عضویت ترکیه در شانگهای به عنوان کشوری که عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است٬ از نظر امکان پذیری بسیار بحث انگیز است. برخی کارشناسان این عضویت را مانعی برای پیوستن ترکیه به شانگهای ارزیابی نمی‌کنند، اما برخی دیگر باتوجه به تعهدات ترکیه و اصول و شرایط عضویت کشورها در شانگهای٬ بسیار دشوار ارزیابی می‌کنند.

به‌رغم همه تهدیدات رئیس‌جمهور ترکیه، «گونتحر اوتینگر» کمیسر اقتصاد و اجتماع دیجیتال اتحادیه اروپا و عضو حزب حاکم اتحاد دموکراتیک مسیحیان، در گفت‌وگو با روزنامه آلمانی «بیلد»، اظهار داشت که عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، می‌تواند تنها بعد از دوران ریاست جمهوری اردوغان مورد بررسی قرار بگیرد.

وی با بیان اینکه روابط خوب با ترکیه برای اتحادیه اروپا مهم است، افزود: «ولی با شرایط موجود، انتظار عضویت در 10 سال آینده چندان واقعی به نظر نمی‌رسد و این موضوع بیشتر بعد از اردوغان مطرح خواهد بود».

به این ترتیب، به نظر می‌رسد رویای اردوغان برای پیوستن به اتحادیه اروپا بر باد رفته است. حداقل تا زمانی که او در قدرت است و برای گسترش سیطره و نفوذ خود در تمامی مراکز قدرت دست به هر کاری می‌زند، ترکیه رنگ اروپایی شدن را نخواهد دید.

ش.د9502754