دیپلماسی هوشمندانه ایران برای برجام

(روزنامه مردم‌سالاري ـ 1395/10/28 ـ شماره 4232 ـ صفحه 2)

معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امورخارجه و مذاکره کننده ارشد کشورمان در طول مذاکرات ‌هسته‌ای در کنفرانس مطبوعاتی خود اضافه کرد: «امروز می‌توان آن را از زوایای مسائل داخلی، مسائل سیاست خارجی، تحریم‌ها و رفع تحریم‌ها از بدعهدی آمریکایی‌ها و خصومت‌هایشان بررسی کرد».

تازه ترین نمود دستاوردهای برجام را توانستیم هفته گذشته در فرود اولین هواپیمای نو ساخت ایرباس پس از 38 سال تحریم بر باند فرودگاه مهرآباد مشاهده کنیم. همین خبر اما کافی بود تا هجمه‌هایی مثل همیشه نه چندان عقلانی صفحات برخی روزنامه را فرا بگیرد و تا جایی پیش برود که این دستاورد برجام را «فرود تحقیر‌آمیز» بنامند و فرانسه را برنده این معامله بدانند. شاید باید گاهی مروری کرد به شرایط کشورمان در پیش از برجام. صدور 6 قطعنامه ضدایرانی در شورای امنیت کافی بود تا با شکل‌گیری ائتلافی ضد‌ایرانی در فضای بین‌الملل علیه کشورمان، شاهد مشکلات اقتصادی ناشی از این بایکوت جهانی و سوء‌استفاده برخی کشورهایی باشیم که برخلاف دید غلط مسئولین ما از مناسبات بین‌الملل فقط سود خود را از شرایط بد ایران دنبال مي‌کردند. در این زمان بود که رئیس دولت‌های نهم و دهم مدعی شد یکصد کشور جهان برای گسترش و ارتقاء روابط همه جانبه با ایران در صف ایستاده‌اند ولی نتوانست که حتی یک کشور از این فهرست یکصد کشوری را معرفی کند. نخستین پیامد اجرایی شدن توافق هسته‌ای افزایش چشمگیر رفت و آمدهای هیات‌های سیاسی و اقتصادی به مقصد تهران و از ایران به دیگر کشورها بود. این شتابندگی جریان دیپلماسی سبب شد تا روابط خارجی ایران که از انتخابات سال 92 از رکود خارج شده بود به سمت رونق پیش رود و بسیاری از رایزنی‌های پیشابرجامي‌به قراردادها و اسناد همکاری گوناگون میان ایران و دیگر کشورها منتهی شود. مرتضی سرمدی قائم مقام وزارت امورخارجه در این خصوص گفت: «برجام باعث شد تا بسیاری از موانع ارتباط ما با دیگر کشورها در سطح بین‌المللی برطرف شود، لذا ضمن اینکه معتقدم انتقادها به برجام باید منصفانه و واقع‌بینانه باشد، به این نکته هم اذعان دارم که متن برجام یک افتخار برای ماست.

با شروع دولت یازدهم مذاکرات ‌هسته‌ای مجددا به تیمي‌از دیپلمات‌های باتجربه سپرده شد که به جای دیپلماسی ماجراجویانه و فرسایشی کردن مذاکرات و دادن بیانیه‌های یک شکل بی محتوا، سعی کردند تا دانش و تجربه خود را به کار گیرند و با پشتوانه مردم و رهبری مسئله ‌هسته‌ای ایران را عزتمند حل و فصل نمایند و تحریم‌های بی رحمانه را از روی دوش ملت بردارند. دولتی که شاید مهمترین شعارش در این زمینه «چرخش همزمان سانتریفیوژها با چرخ زندگی مردم» بود. در این میان تلاش‌های جمهوری خواهان در آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی هم نظرانشان در داخل کشور نیز نتوانست این تیم را از راهی که آغاز کرده بودند بازگرداند.

غلامعلی جعفرزاده نماینده مجلس شورای اسلامي ‌در یادداشتی در خصوص لغو تحریم‌های حوزه حمل و نقل هوایی در یادداشتی گفت: «خرید ایرباس و نوسازی ناوگان هوایی کشور یکی از مهمترین دستاوردهای برجام هم در حوزه حمل و نقل و هم در حوزه مالی و بانکی است.

وضعیت نابسامان هواپیماهای موجود به گونه ای است که بنده که نماینده مردم کشورم در مجلس شورای اسلامي‌هستم با توجه به فرسودگی ناوگان هوایی تا امروز همه سفرهایم را زمینی انجام داده ام. در حالیکه به خاطر حرفه خود ناچارم سفرهای زیادی داشته باشم. اما وقتی سوار هواپیما مي‌شوم این اقدام را ریسک صد در صد مي‌دانم و باور ندارم که دوباره پایم به زمین خواهد رسید. اما امروز به لطف برجام از کشوری که ایران را تحریم مي‌کرد ایرباس خریده‌ایم و به مرور زمان ناوگان هوایی کشور نوسازی مي‌شود. ضمن آن که معتقدم به هیچ وجه ایران نباید در این زمینه وارد عمل شده و هواپیما بسازد، چراکه این اقدام را نه عقلانی مي‌دانم و نه به صرفه. در شرایطی که برجام این امکان را برای کشور فراهم کرده که در عین تعامل سازنده از تکنولوژی روز دنیا بهره ببرد ما نیز باید توانمان را در عرصه‌های مهم تر هزینه کنیم. اما با وجود تمام دستاوردهای مهم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و دیپلماسی که برجام برای کشور داشته همچنان برخی در داخل به دنبال تضعیف آن هستند».

دستاوردهای مهم برجام اما به حوزه نوسازی صنعت حمل و نقل هوایی محدود نیست. نفت و مشتقات آن به عنوان مهمترین صادرات کشورمان نیز به شدت تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته بود. تا آنجاییکه حتی پس از فروش آن به برخی کشورها در گرفتن هزینه آن نیز دچار مشکل بودیم. در این دوران علاوه بر کاهش صادرات نفت که به گفته معاون امور بین‌الملل در صورت به ثمر نرسیدن مذاکرات به صفر مي‌رسید، مجبور بودیم پول آن را یا بصورت پول رایج همان کشور دریافت کنیم که منجر به خرید کالاهای بی کیفیت مي‌شد، یا پول‌هایمان در بانک‌های بین‌المللی گذاشته مي‌شد که نمي‌توانستیم ارزی وارد کشور کنیم. وال استریت ژورنال اما در شماره یکم ژانویه خود گزارش داد ایران ۱۰ میلیارد دلار از اموال بلوکه شده خود را دریافت کرده است. اجرای برجام همچنان که گفته شد ارتباطات مالی و بانکی کشور با جهان را گشود و به وضعیتی پایان داد که ایران برای دریافت ارز کالاهای صادراتی مجبور به تهاتر و واردات کالا از دیگر کشورها بود.

در فضای توافق هسته‌ای تراز تجاری کشور برای اولین بار طی 37 سال گذشته مثبت شد و صادرات بر واردات پیشی گرفت. با برداشته شدن تحریم‌های نفتی همچنین هم اکنون ما مي‌توانیم همانند سال‌های قبل از تحریم به تمامي‌کشورها نفت صادر کنیم . دیپلماسی ایران در چارچوب بازگشت به شرایط پیش از تحریم‌ها در حوزه نفتی موجب شد در یکصد و هفتاد و یکمین اجلاس رسمي ‌وزرای کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) ایران موفق به بازپس گیری جایگاه اصلی و شایسته خود شود تا جاییکه وزیر نفت از آن با عنوان برجام نفتی نام برد. در این اجلاس اوپک برای نخستین بار از سال ٢٠٠٨ میلادی بر سر کاهش تولید نفت خام خود به اجماع رسید. به این ترتیب اعضای اوپک توافق کردند که برای بازگرداندن تعادل به بازار، یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز از تولید خود بکاهند. اما ایران، نیجریه و لیبی از این کاهش تولید معاف شدند. تولید نفت خام ایران از سال 1391 با اعمال تحریم‌های بین المللی روندی نزولی را آغاز نموده بود به طوری که از 9/3 میلیون بشکه در روز در سال 1390 به 8/2 میلیون بشکه در روز در سال 1392 کاهش یافت. صادرات نفت خام در همین زمان از 2/2 میلیون بشکه در روز به یک میلیون بشکه در روز محدود گردید.

امیرحسین زمانی نیا معاون امور بین‌الملل وزارت نفت دستاوردهای برجام در حوزه پتروشیمي‌ را نیز اینچنین تشریح مي‌کند: «پس از برجام گشایش‌های متعددی در بخش‌های مختلف صنعت پتروشیمي‌از جمله دستیابی به تجهیزات و تکنولوژی‌های مورد نیاز صنعت، جذب سرمایه گذاری و فراهم شدن زمینه صادرات محصولات پتروشیمي‌رخ داد از جمله، برگزاری مناقصه بین‌المللی برای احداث واحدهایASU و در جریان بودن مراحل انعقاد قرارداد و یا مذاکره با شرکت‌های ژاپنی و سوییسی جهت احداث واحدهای اوره و آمونیاک. در حوزه پتروشیمي‌دستاوردها بسیار زیاد و برجسته است. صدور اجازه همکاری با ایران برای شرکت‌‌های معتبر فعال در حوزه فناوری جهت اخذ تکنولوژی و عملیاتی شدن موضوع اخذ لیسانس از شرکت‌های معتبر برای پروژه گوگرد زدایی از نفت و گاز و بنزین سازی پالایشگاههای کشور از جمله این موفقیت‌هاست. همچنین حضور شرکت‌های معتبر در مناقصات پروژه لوله‌های مربوط به ساخت داخل ده گروه خانواده کالایی که با هدف انتقال تکنولوژی و بهره‌برداری حداکثری از توان ساخت داخل تعریف گردیده است و رفع توقیف از دستگاه‌های توربین گازی، کمپرسورها و محفظه احتراق توربین‌ها و نیز خرید دستگاه‌های دیگر از موارد مهم دستاوردهای پس از برجام در حوزه پتروشیمي‌است. انجام مذاکرات و انعقاد تفاهم نامه‌های همکاری به منظور اخذ لیسانس و دانش فنی واحدهای مختلف پتروشیمی‌ها و انعقاد تفاهم نامه، قرارداد خدمات فاینانس، سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های معتبر بین‌المللی جهت اجرایی نمودن پروژه‌های متعدد در صنعت پتروشیمي‌به ارزش بیش از 10 میلیارد دلار تاکنون دستاوردهای مهمي‌است که پیش‌از توافق ‌هسته‌ای در این حوزه‌ها با مشکلات عدیده ای مواجه بودیم.

صنعت خودروسازی نیز در میان از برکات برجام بی‌بهره نمانده است. در پسابرجام برخی خودروسازان داخلی مذاکرات خود با همکاران خارجی را کلید زدند، برخی به مرحله امضای تفاهم نامه و قرارداد رسیدند و حتی در این میان برخی از شرکت‌ها به تفاهم تولید خودروی مشترک دست یافتند. تحریم‌ها علاوه بر اینکه جلوی همکاری‌های جدید بین‌المللی در زمینه خودرو را در یک دوره زمانی گرفت، همکاری‌هایی که در جریان بود را نیز متوقف کرد؛ خودروسازانی چون پژو، بازار ایران را ترک کردند، برخی مانند رنو، سطح همکاری‌های خود را به حداقل رساندند و کمپانی‌های مطرحی مانند بنز و بی.ام.دبیلو هم نمایندگی‌های خود را از ایران متوقف کردند. به همین سبب در دوران تحریم راه برای ورود خودروهای بی کیفیت چینی باز شد و خودروهای ساخت داخل نیز به دلیل ناتوانی در تامین قطعات اصلی، مجبور شدند برخی قطعات وارداتی را از چین و شرکت‌های تولید کننده قطعات بی‌کیفیت تامین کنند.

فناوری ‌هسته‌ای که پیش از هر حوزه‌ای نگرانی برخی را به دنبال داشته که مذاکرات با 1+5 و برجام، خون دانشمندان کشور را ضایع کرده است شاید بیش‌از هر بخش دیگری روزهای آرامي‌را سپری مي‌کند. دانش و تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای از علوم سطح بالا در دنیا محسوب می‌شود که تنها در اختیار کشورهای محدودی قرار دارد. یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشرفت در این عرصه در تعامل علمي‌و تحقیقاتی بودن کشورهای دارنده این تکنولوژی و دانش است یا این‌که کشورها بتوانند آزادانه و در امنیت از طریق حضور در مجامع بین‌المللی هسته‌ای به ‌آخرین تولیدات و دانش در این زمینه دست پیدا کنند. از این رو اگر در این عرصه سرآمد نباشید و در سطوح اولیه این دانش قرار داشته باشید یا کشوری باشید که دیگر کشورهای هسته‌ای با شما در تعامل مثبت سیاسی و اقتصادی نباشند کار برای شما مشکل خواهد بود. متاسفانه ایران به عنوان کشوری که به تازگی وارد عرصه‌های صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای شده است از همان ابتدای امر با تحریم‌ها و محدودیت‌های شدید به خاطر خصومت کشورهایی از جمله آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی در همراهی با منافقان مواجه شد.

شاید متخصصان و نیروی انسانی باهوش ایرانی بتواند با مهندسی معکوس قابلیت‌های فراوانی از خود نشان دهد اما عرصه دانش و تکنولوژی هسته‌ای در سطوح بالا امری نیست که صرفا با این روش بتوان در آن به پیش رفت بنابراین ما نیازمند تعاملات بین‌المللی به لحاظ تحقیقاتی و آموزشی هستیم. در عین حال که علم و تکنولوژی در هر حوزه‌ای در فضایی توام با امنیت و آرامش امکان رشد و نمو دارد. حمید بعیدی نژاد سفیر کشورمان در انگلیس که در طول مذاکرات ‌هسته‌ای به عنوان مذاکره کننده ارشد در این نشست‌ها حضور داشت در این خصوص مي‌گوید: «با آنکه ایران در دوره تحریم هیچ گاه از تداوم برنامه هسته‌ای خود کوتاه نیامد، اما این برنامه در آن مقطع به دلیل تهدیدات فزاینده علیه صنعت هسته‌ای، مرتب زیرزمینی‌تر، از نظر تجاری غیرقابل توجیه‌تر و به علت اهمیت سرعت، از نظر فنی آسیب‌پذیرتر شده بود. تأسیسات هسته‌ای و دانشمندان هسته‌ای روزانه در سایه تهدید نظامي‌و خطر ترورها زندگی و فعالیت می‌کردند، تصمیمات مدیریتی در تعیین فرآیندهای صنعت هسته‌ای به علت ضرورت بیش از آنکه تابع دقت، توجه به ضرورت‌ها و نیازها و محاسبات علمي‌و فنی باشد؛ به تابعی از اقتضائات سیاسی و فشار زمان تبدیل شده بود».

با تمام این دستاوردها و گشایش‌ها اما برجام را نمي‌توان چراغ جادویی دانست که تمام مشکلات کشور را با سرعت و آسانی بشکن زدن غول چراغ مرتفع کند. برجام تنها شرایطی را فراهم مي‌کند که صنعت کشور بتواند با دنیا تعامل داشته باشد، دانش روز را کسب کند و محصولات خود را عرضه نماید. صنعتی که در دوره تحریم‌ها و سیاست‌های نسنجیده و ناپخته لطمات سنگینی را تحمل کرده است. بطور خلاصه شاید بتوان برجام را دمیده شدن روح آرامش، امنیت و امید ملی دانست که کشورمان را مجددا وارد معادلات جهانی کرده است و سایه فشار و تحریم را که مانع از حضور قدرتمندانه و عزتمندانه ایران در مناسبات جهانی مي‌شد زدوده است.

http://mardomsalari.com/4232/page/2/6125

ش.د9503689