نشست آستانه‌ و واقعیت قدرت ایران در منطقه

(روزنامه مردم سالاري – 1395/12/02 – شماره 4261 – صفحه13)

دیپلماسی ایرانی: روابط ترکیه با روسیه در طول ادوار گذشته با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است. ترکیه در دوران حیات اتحادیه جماهیر شوروی روابط چندان مسالمت‌آمیزی با شوروی نداشته است و به دلیل اینکه شوری رهبری بلوک شرق و کشورهای کمونیستی را عهده‌دار بود، ترکیه به این کشور به دید دشمن و عامل تهدید‌کننده می‌نگریست و به همین دلیل ترکیه با پیروی از تفکرات غرب‌گرایانه آتاترک به سمت بلوک غرب گرایش پیدا کرد. اما بعد از فروپاشی شوروی و این که دیگر تهدیدی جدی تحت عنوان کمونیسم و شوروی از بین رفته بود تنش از روابط روسیه و ترکیه به مرور زمان کمتر شد و دو کشور همکاری‌های خود را در حوزه‌های مختلف افزایش دادند. و با تصاحب قدرت توسط حزب عدالت و توسعه در ترکیه و معطوف شدن نگاه ترکیه به شرق در دوران زمامداری حزب عدالت و توسعه، روابط این دو در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و انرژی با رشد چشمگیری همراه شد.

پس از سرنگونی سوخوی 24 روسیه در 24 نوامبر 2015 (3 آذر 1394) توسط ارتش ترکیه در مرزهای این کشور با سوریه، روابط سیاسی میان روسیه و ترکیه با تأثیرپذیری از این اتفاق تنش‌های فروانی را تجربه کرده است. که به پیروی از آن خط و نشان کشیدن برای یکدیگر را از هر دو کشور شاهد بوده‌ایم. در نهایت روابط دیپلماتیک دو کشور البته به صورت یک جانبه از جانب روسیه قطع شد و ترکیه با اعمال تحریم‌های یک جانبه در بخش‌های کشاورزی، گردشگری و انرژی از جانب روسیه مجازات شد. البته نباید فراموش کرد که موضع‌گیری‌های خصومت‌آمیز دو کشور در قبال تحولات داخلی سوریه در این سردی روابط بی‌تأثیر نبوده است. اما در هفته‌های اخیر شاهد تلاش‌های مضاعف حزب عدالت و توسعه برای رفع خصومت و تنش از روابط ترکیه با روسیه بوده‌ایم. و نشست آستانه که در مورد حل و فصل بحران چندین ساله سوریه شکل گرفت، عاملی شد برای توسعه و تعمیق هرچه بیشتر روابط دیپلماتیک ترکیه و روسیه حتی در روزهای اخیر مباحثی در خصوص گفتگوهای محرمانه میان ترکیه و روسیه در مورد آینده و چگونگی حل و فصل منازعات داخلی سوریه مطرح شده است که در واقع در عرصه سیاست خارجی نوعی بده و بستان میان این دوکشور تلقی خواهد گشت.

این تغییر مواضع ترکیه در قبال روسیه زمانی اتفاق افتاده که دولت بشار اسد در صحنه میدانی در هفته‌های اخیر با پیشرفت‌های بسیاری روبه رو بوده است و به همین دلیل این وضعیت برای ترکیه چندان خوشایند نیست چون در سال‌های اخیر رهبران حزب عدالت و توسعه سیاست‌های تخریبی را علیه سوریه و کشورهایی که از بشاراسد حمایت می‌کردند در پیش گرفته بود. بنابراین با تغییر وضعیت میدانی به نفع دولت بشار اسد و متحدانش رهبران سیاسی ترکیه تصمیم گرفته‌اند تا سیاست خارجی فعال‌تری را در مورد تحولات داخلی سوریه در پیش بگیرند و تلاش برای تنش‌زدایی از روابط خود با روسیه به عنوان قدرتمندترین متحد بشار اسد در این چارچوب قابل درک می‌باشد.

به وقوع پیوستن و تداوم چنین وضعیتی برای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند دارای معنا و مفهوم مهمی تلقی شود زیرا در حالت عادی این که ترکیه موضعی سازش‌طلبانه و همچنین بسط و توسعه همکاری با روسیه در قبال حل مسالمت‌آمیز بحران‌های داخلی سوریه را اتخاذ کرده است، می‌تواند به روند صلح در سوریه یاری رساند. اما تلاش حزب عدالت و توسعه برای از سرگیری روابط دیپلماتیک با روسیه در شرایطی که ترکیه به بازیگری در منطقه تبدیل شده است که نقش رقیب مهم منطقه‌ای ایران و حامی مهم اپوزیسیون سوریه را بازی می‌کند، چرخش ترکیه و تغییر رفتار آن در قبال روسیه برای جمهوری اسلامی را نمی‌توان مثبت ارزیابی کرد. چون بر اساس دلایل ذیل می‌توانیم رفتارهای اخیر ترکیه را نوعی تاکتیک در جهت پیشبرد استراتژی منطقه‌‌ای این کشور علیه ایران تلقی کرد.

الف - محدودسازی نقش ایران در آینده تحولات غرب آسیا

در طول سال‌های گذشته در جریان تحولات منطقه غرب آسیا و با گذر زمان، اقتدار جمهوری اسلامی ایران به کشورهای مهم منطقه و همچنین سایر کشورهای معارض ایران در منطقه، ثابت شد که جمهوری اسلامی ایران در کشورهایی همچون سوریه، عراق، یمن دست بالاتر را دارد و نتواسته‌اند تحولات داخلی این کشورها را آنطور که آن‌ها می‌خواهند در راستای اهداف ملی و تخریب و انزوای ایران مدیریت و هدایت کنند. نشست آستانه در حقیقت نشان دهنده جایگاه واقعی قدرت جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه بوده است و این پیغام را به قدرت‌های غربی و منطقه‌ای منتقل کرده است که فروکش کردن بحران در سوریه از طریق نظامی ممکن نیست و باید از طریق مذاکره و راه‌حل سیاسی رفع شود و این کشورها نمی‌توانند منافع ایران را نادیده بگیرند و پیش بردن پروژه‌های صلح در سوریه و سایر کشورهای منطقه بدون در نظر گرفتن و پذیرفتن نقش و قدرت ایران ممکن نیست و بنابراین در چنین وضعیتی ترکیه برای تضعیف نقش منطقه‌ای ایران راه‌های دیگر را مدنظر قرار داده است.

زیرا ترکیه از اینکه موازنه قدرت به نفع ایران تغییر کند، آینده و جایگاه خود را در منطقه تضعیف شده خواهد دید. و برای جلوگیری از به وقع پیوستن چنین اتفاقی، تنش‌زدایی از روابط با روسیه را در دستور کار خود قرار داده که با توسل به چنین اقداماتی در صدد تضعیف نقش واقعی ایران در آینده تحولات داخلی و مناسبات سیاسی کشورهای دست خوش بحران است. و ایجاد فاصله بین روسیه و ایران و قانع ساختن روسیه برای ترجیح دادن همکاری با ترکیه به جای ایران در فرایند دولت‌سازی در کشورهای دست خوش بحران در منطقه، نیارمند خصومت زدایی و حل و فصل مشکلات سیاسی فی‌ما‌بین ترکیه و روسیه می‌باشد.

ب- ممانعت از جایگزینی ایران در مبادلات تجاری با روسیه

روسیه بعد از تصرف کریمه با تحریم‌های سنگین اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا روبه رو شده است و این فرصت مناسب را در اختیار ترکیه گذاشت تا بتواند صادرات خود را به روسیه افزایش دهد و سهم بیشتری را در بازار روسیه تصاحب کند. اما ترکیه در ماه‌های اخیر به دلیل تنش با همسایگان و بحران‌های داخلی با کاهش در بخش صادرات و سرمایه‌گذاری‌های خارجی روبه رو بوده است. و سرنگونی سوخوی 24 روسیه و سیاست‌های خصومت‌آمیز ترکیه در قبال سوریه باعث شده تا روسیه واردات و در کل تبادلات تجاری خود را با ترکیه به حداقل کاهش دهد و استمرار رفتار خصومت‌جویانه ترکیه ثمری جزء به عمل آوردن مشکلات اقتصادی برای ترکیه در پی نداشته است. در شرایطی که روسیه واردات خود را از ترکیه کاهش داده است ایران می‌تواند صادرات محصولات کشاورزی، دامی و محصولات پزشکی و بهداشتی به روسیه را توسعه دهد. اما ترکیه برای بازگشت دوباره به بازار اقتصادی روسیه و ممانعت از حضور ایران در بازار روسیه، چاره‌ای جز عادی‌سازی روابطش با روسیه ندارد. در واقع تنش زدایی از روابط سیاسی ترکیه با روسیه علاوه بر دسترسی به بازار داخلی روسیه، باعث می‌شود تا دسترسی این کشور به بازارهای تجاری کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز تسهیل شود، زیرا روسیه در این کشورها نفوذ زیادی دارد و گرمی دوباره روابط با روسیه می‌تواند چراغ سبز روسیه را برای حضور ترکیه در این مناطق را به همراه داشته باشد و به طور طبیعی این شرایط باعث می‌شود تا کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز راحت‌تر پذیرای شرکت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای باشند.

ولی اگر خصومت و تنش در روابط سیاسی ترکیه و روسیه تداوم یابد، ترکیه در تحقق چنین اهدافی با مشکل مواجه خواهد شد و امکان دارد ایران از این فرصت در راستای منافع سیاسی و اقتصادی خود استفاده کند. به ویژه این که در دوره پس از برجام ایران به دنبال حضور در بازارهای فرامنطقه‌ای مانند قفقاز و آسیای مرکزی می‌باشد. و ادامه شرایط تخاصم در روابط ترکیه و روسیه به نفع ایران خواهد بود و به همین دلیل است که ترکیه درصدد عادی سازی روابط با روسیه است.

فرجام سخن

بنابراین با استناد به سوابق ترکیه درطول تحولات منطقه می‌توان نتیجه گرفت که هر‌گونه اقدامات ترکیه در جهت عادی‌سازی روابط با روسیه در وضعیت فعلی منطقه و هنچنین شرایطی که دولت سوریه در صحنه میدانی دارد به سمت برتری پیش می‌رود، به سود ایران نیست و می‌توانیم از اقدامات اخیر ترکیه چنین استنباط کنیم که این کشور هدفی جز محدودسازی نقش منطقه‌ای ایران در آینده سیاسی کشورهای بحران‌زده منطقه و انزوای ژئوپلیتیکی ایران ندارد.

http://mardomsalari.com/4261/page/13/8535

ش.د9504083