در سال 1394 تراز تجاری ایران، منفی 387 میلیون دلار بوده است. در سال 1395 تراز تجاری ایران در 4 ماه منتهی به تیر، مثبت 2 میلیارد و 123 میلیون دلار بود. همچنین تراز تجاری سال 1396 معادل 2 میلیارد و 354 میلیون دلار به نفع واردات رقم خورده که نشان از فاصله گرفتن قابل توجه واردات از صادرات دارد.
تراز تجاری که در برخی از منابع از آن به «صادرات خالص» یاد می‌شود، به تفاوت میان ارزش پولی واردات و صادرات خروجی در طی یک دوره معین گفته می‌شود. در حقیقت تراز تجاری معیار رابطه بین واردات و صادرات کشورها است. مثبت بودن تراز تجاری به معنای افزایش صادرات و منفی بودن آن عکس این موضوع، یعنی افزایش واردات را نشان می دهد. هرچند برخی بهترین وضعیت در تراز تجاری را تعادل بین صادرات و واردات می دانند، اما درباره ایران، افزایش صادرات با توجه به محصولات و کالاهای متنوعی که در داخل تولید می شود، امری بسیار مهم است و کاهش صادرات منجر به افت تولید در بخش های مختلف می گردد، از همین جهت نیز سیاست های اقتصاد مقاومتی بر افزایش صادرات تأکید دارد.
بنا به آمار منتشر شده توسط گمرک، تراز تجاری ایران در 4 ماهه نخست سال 96 بار دیگر منفی شده است، پیشتر در سال 95 و 94 برای اولین بار در 40 سال اخیر، تراز تجاری کشورمان مثبت شده بود.
کارنامه صادرات در 4 ماه منتهی به تیر 1396 در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته از افت ارزشی 9.54 درصدی حکایت دارد و در مقابل، میزان واردات در این مدت، رشد ارزشی 23.97 درصدی داشته است.
حجم تجارت خارجی در مدت زمان مذکور 29 میلیارد و 272 میلیون دلار بوده و با سبقت گرفتن واردات از صادرات طی این مدت، تراز تجاری کشور هم در 4 ماه منتهی به تیرماه منفی 2 میلیارد و 354 میلیون دلار رقم خورده است.
در سال 1394 تراز تجاری ایران، منفی 387 میلیون دلار بوده است. در سال 1395 تراز تجاری ایران در 4 ماه منتهی به تیر، مثبت 2 میلیارد و 123 میلیون دلار بود. همچنین تراز تجاری سال 1396 معادل 2 میلیارد و 354 میلیون دلار به نفع واردات رقم خورده که نشان از فاصله گرفتن قابل توجه واردات از صادرات دارد.
این اطلاعات دو سوال را در ذهن ایجاد می‌کند، اول اینکه با چه اقدامی در سال 95 به تراز تجاری مثبت رسیدیم؟ و دوم اینکه چرا این رشد صادرات عمری کمتر از یک سال داشت و استمرار پیدا نکرده است؟
آیا تراز تجاری مثبت در سال 95 به برجام ارتباط دارد؟
دولت یازدهم همواره سعی بر این داشته است که مثبت شدن تراز تجاری را در سال 1395 به موضوع برجام مرتبط کند، اما با نگاهی دقیق به سبد کالایی صادرات ایران می‌توان متوجه شد که بخش عظیمی از تجارت خارجی کشور ما محصولات پتروشیمی و میعانات گازی است که به طور حتم فروش این محصولات طبق قراردادهای بین‌المللی بلند مدت منعقد می‌شود و به هیچ وجه خلق الساعه نیست که بتواند تراز تجاری را بهبود بخشد.
در همین زمینه بابک افقهی رییس سابق سازمان توسعه و تجارت درباره مثبت شدن تراز تجاری سال 95 گفته است: مثبت شدن تراز تجاری صرفاً ناشی از کاهش ارزش کلی واردات است که در شرایط فعلی نمی‌تواند مایه خوشحالی صاحبان صنایع و واحدهای تولیدی باشد. معاون وزیر اسبق صنعت معتقد است: سهم کالاهای مصرفی در واردات کشور در مدت مزبور حدود 14 درصد بوده است و بالغ بر 86 درصد ارزش واردات فعلی کشور ما را کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای تشکیل می‌دهد، لذا کاهش واردات این اقلام نشانگر آن است که تعدادی از واحدهای تولیدی – صنعتی، به دلایل گوناگون از جمله رکود داخلی، کاهش سطح تقاضا، از دست رفتن بازارهای صادارتی، مشکلات نقدینگی، تداوم تحریم‌ها، عدم ثبات نرخ ارز و نوسانات مستمر آن، دشواری گشایش اعتبار اسنادی و موارد دیگری از این دست نتوانسته‌اند نیازهای وارداتی خود را در سطح مورد انتظار تامین کنند.
تراز تجاری 96 چگونه منفی شد؟
یکی از اصلی‌ترین دلایل منفی شدن تراز تجاری در ماه‌های اخیر، همراهی نکردن نرخ ارز به عنوان یک متغیر وابسته به تجارت است.
نرخ ارز به صورت دستوری و غیرواقعی در دولت یازدهم به دلیل بهره برداری سیاسی از آن، پایین نگه داشته شد. پایین نگه داشتن نرخ ارز در بلند مدت موجب کاهش صرفه اقتصادی صادرات می‌شود و در مقابل واردات را پُرسود می‌کند.
البته نکته دیگر اینجاست که اصولا با سود بانکی بیش از 20 درصد، هیچ سرمایه گذاری به سمت تولیدی که منجر به صادرات شود، نمی‌رود؛ همین دو موضوع تثبیت نرخ ارز و بالا بودن سود بانکی می‌توانند تراز تجاری ایران را هر روز منفی‌تر کنند./
