سیاست خارجی ایران در دوران دیپلمات تمام‌عیار

(روزنامه آفتاب‌يزد - 1396/06/06 - شماره 4978 - صفحه 10)

ابتدای دوره دوم ریاست‌جمهوری پرزیدنت روحانی، فرصت خوبی برای نگاه به گذشته و واکاوی نقش یکی از مهم‌ترین اعضای کابینه، یعنی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران است. این عضو کابینه در سیاست ایران بسیار مهم است چرا که وزیر خارجه به عنوان دیپلمات ارشد کشور عمل می‌کند؛ نماینده جمهوری اسلامی در سطح جهان است و از حقوق و استقلال آن دفاع می‌کند. خوانندگان از اهمیت این نکته اخیر آگاهند، چرا که حفظ استقلال، به ویژه در برابر قدرت‌های جهانی متخاصم، اولویت کلیدی سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. این کار مستلزم مهارت و تجربه‌ شخصی است که نه‌تنها در امور بین‌المللی کارکشته باشد، بلکه شعور دیپلماتیک و فهمی از چگونگی صحبت و اقدام در مذاکرات بین‌المللی داشته باشد.

در چهار سال گذشته، محمدجواد ظریف این نقش را بر عهده داشته است. پیش از واکاوی تاریخ، دستاوردها و چالش‌های آینده پیش روی دکتر ظریف، شایان ذکر است که وی تنها معمار سیاست خارجی ایران نیست. گرچه او از لحاظ نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در صحنه جهانی، قدرت و پرستیژ قابل ملاحظه‌ای دارد، تنها یکی از چند کنشگر کلیدی است که در شکل‌دهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی نقش دارند. به طور کلی، کنشگران اصلی عبارتند از رهبر معظم انقلاب، شورای عالی امنیت ملی، قوه مجریه، مجلس و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. رهبر معظم انقلاب در همه موضوعات سیاست خارجی، دفاعی و داخلی فصل‌الخطاب است. از میان نهادهای بالا، شورای عالی امنیت ملی است که شایان توجه ویژه است، چرا که شامل نمایندگان قوای متعدد حکومت است، به یکپارچگی نهادهای اصلی قدرت در جمهوری اسلامی کمک می‌کند و در تدوین سیاست‌های خارجی، نظامی و امنیتی ایران نقش اساسی دارد.

محمدجواد ظریف، سیره طولانی و ممتازی هم در دانشگاه و هم در دیپلماسی داشته است. وی دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای روابط بین‌الملل را در ایالات متحده گذرانده و مراتب دستگاه دیپلماسی ایران را طی کرد تا اینکه در سال 2002 متصدی نقش ممتاز نمایندگی دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد شد. وی جایگاه آکادمیک برجسته‌ای نیز در دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد اسلامی داشته و مقالات متعددی در مورد امور بین‌المللی نوشته است. او در دوران خدمت دیپلماتیک خود، به مهارت‌هایی دست یافت که به انتخاب او به عنوان وزیر امور خارجه کمک کرد.

چهار سال گذشته، سال‌های بسیار مهمی در تاریخ مدرن جمهوری اسلامی ایران بود. این کشور با چالش‌های بسیاری مواجه شد. دکتر ظریف، از مذاکرات هسته‌ای و توافق متعاقب آن تا مبارزه علیه تروریسم داعشی و وهابی، در خط مقدم نمایندگی منافع ایران در منطقه و جهان بوده است. نهایی‌کردن توافق هسته‌ای بین ایران و 1+5 شاید یکی از مهمترین دستاوردهای ظریف به عنوان وزیر خارجه بود. این توافق پس از مذاکراتی حاصل شد که صاحب‌نظران به عنوان طولانی‌ترین مذاکرات پیوسته از زمان پیمان کمپ‌دیوید در سال 1979 بدان اشاره کردند. صبر و شعور دیپلماتیک مورد نیاز برای تداوم این سطح از تعامل تا حدودی به واسطه روابط برقرارشده بین مذاکره‌کنندگان ارشد در طول ماراتن گفتگوها تسهیل شد.

ظریف ثابت کرد که دیپلماتی تمام‌عیار است و در میان طرف‌های مذاکره‌کننده، چهره‌ای معتدل، برخوردار از بلوغ دیپلماتیک و جذاب از خود نشان داد. احترام متقابل بین ظریف و طرف‌های مقابل او در اینجا مهم بود. بی‌اعتمادی و سوءظن متقابل شدیدی که در گذشته بر جنبه‌های خاصی از روابط بین ایران و ایالت متحده سایه افکنده بود تا حدودی تسکین یافت و در عین اینکه توسعه روابط مورد حمایت جناح‌های محافظه‌کار دو طرف نبود، "خطوط قرمز" رهبر معظم انقلاب دست‌نخورده ماند و شتاب اساسی مورد نیاز برای رساندن مذاکرات به نتیجه مورد توافق متقابل حاصل شد. او در دفاع جانانه از توافق هسته‌ای در مجلس نیز توانمند بود.

دکتر ظریف، در دورهای بعدی دیپلماسی با هدف مبارزه با داعش و بلای تروریسم وهابی در خاورمیانه نیز برجسته بوده است. وی روابط خوبی بین ایران و حکومت عراق برای حمایت از اقدام عراق علیه داعش ایجاد کرد و در دورهای بعدی دیپلماسی با هدف پایان دادن به منازعه در سوریه فعال بوده است. وی منافع ایران در منطقه را حفظ کرده و بین دیدگاه‌های ذی‌نفعان بین‌المللی متعددی که همواره دیدگاه استراتژیک مشابهی با ایران ندارند اما نفع خود را در پایان منازعه‌ سوریه می‌بینند سازش برقرار کرده است. دکتر ظریف نشان داده است که در برابر تلاش‌های دولت‌های حاشیه خلیج فارس برای ایجاد مشکل برای جمهوری اسلامی خواهد ایستاد و این ایستادگی را در پاسخ به مواضع ستیزه‌جویانه‌ عربستان سعودی و امارات در قبال ایران نشان داده است.

دکتر ظریف، در دوره دوم خود با چالش‌هایی مواجه خواهد بود. او باید به استفاده از همه تجربه‌ و شعور دیپلماتیک خود برای حصول موفقیت واقعی و پایدار در پایان دادن به منازعه سوریه ادامه دهد و این امر تنها از طریق دیپلماسی سطح بالا قابل حصول است که او کارکشته آن است. وی همچنین با چالش مداوم خلیج فارس به ویژه رژیم سعودی مواجه خواهد بود. نشانه‌هایی از جمله ملاقات مختصر اخیر ظریف و عادل‌الجبیر در حاشیه نشست سازمان همکاری اسلامی در استانبول، وجود دارد که تنش ممکن است از این جهت رو به کاهش باشد. در نهایت، او باید به ایجاد رابطه‌ای خوب با طرف‌های اروپایی، به عنوان وزنه تعادلی در برابر مواضع ستیزه‌جویانه‌ دولت ترامپ در جهت تضعیف توافق هسته‌ای ادامه دهد.

http://aftabeyazd.ir/?newsid=82566

ش.د9602484