هیئت‌های خارجی از وزارت علوم چه می‌خواهند؟!

(روزنامه كيهان ـ 1396/07/05 ـ شماره 21733 ـ صفحه 8)

به طور کلی، اقدامات وزارت علوم در رابطه با توسعه همکاری‌های بین‌المللی را می‌توان در دسته همکاری با دانشگاه‌های خارجی و تلاش برای بین‌المللی‌سازی آموزش عالی تقسیم کرد.

تفاهمات گسترده وزارت علوم با دانشگاه‌های خارجی

یکی از اقدامات وزارت علوم در این زمینه، میزبانی اولین اجلاس وزرای علوم و فناوری کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در اواخر سال ۹۳ بود که بزرگ‌ترین رخداد دیپلماتیک علمی کشور را رقم زد. وزیر علوم در این کنفرانس سه‌روزه با همتایان خود از کشورهای سوریه، سومالی، تانزانیا، توگو، لبنان، عمان، گینه، جمهوری آذربایجان، تایلند، مراکش، زیمباوه، صربستان، بلاروس، مالی، بورکینافاسو و... دیدار و گفتگو کرد. نتیجه این دیدارها نیز منجر به تفاهماتی مبنی بر توسعه و گسترش روابط دیپلماتیک ایران با این کشورها گردید.

سال ۹۴ و ۹۵ نیز وزارت علوم و دانشگاه‌های تابعه آن سال پر رفت ‌و آمدی را ازنظر دید و بازدیدهای علمی پشت سر گذاشتند. در این سال‌ها، بیش از ۲۵۰۰ نفر از اساتید دانشگاه‌های سراسر جهان و بیش از ۱۰۵ نفر از روسای دانشگاه‌های خارجی به داخل کشور سفر کردند. همچنین ۲۳۵ پروژه مشترک بین دانشگاه‌های داخل و کشورهای اروپایی در زمینه‌های مختلف تعریف شد. میزبانی و امضای تفاهم با هیئت‌های ایتالیا، سوئیس، اتریش، آلمان، ژاپن، فرانسه، روسیه و اتحادیه اروپا را می‌توان مهم‌ترین اتفاقات این حوزه قلمداد نمود. برگزاری نوزدهمین اجلاس روسای دانشگاه‌های دولتی حاشیه دریای خزر با حضور روسای دانشگاه‌های دولتی کشورهای روسیه، ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان و سفر چند تن از روسای دانشگاه‌های برتر کشور به روسیه و عراق از دیگر رخدادهای مهم این عرصه در سال ۹۴ است.

تلاش برای بین‌المللی کردن آموزش عالی

وزارت علوم در راستای دیپلماسی علمی و به‌منظور موازنه بین گسترش همکاری‌های علمی با کشورهای غربی و از طرفی توسعه مناسبات علمی با کشورهای منطقه درصدد بین‌المللی کردن ۱۵ دانشگاه ایران در برنامه ششم توسعه است . بین‌المللی کردن بدین معناست که دانشگاه‌های کشور با رسیدن به تراز بین المللی بتوانند در رتبه‌های بالای رده بندی دانشگاه‌های دنیا قرار گیرند و از این طریق بتوانند فعالیت های خود را توسعه دهند. در همین راستا قرار است طی ۱۰ سال و بودجه سالانه ۴۰۰ میلیون تومان این کار انجام گیرد. از طرفی طبق برنامه ششم توسعه پیشنهادی دولت تعداد دانشجویان بین‌المللی شاغل به تحصیل در ایران باید از ۲۵ هزار نفر فعلی به ۷۵ هزار نفر در برنامه ششم توسعه افزایش پیدا کند. در این برنامه دانشگاه‌های مختلف سطح‌بندی شده و هرکدام بخشی از بار بین‌المللی شدن را بر دوش می‌کشند. مهم‌ترین نقش هم به دانشگاه‌های برتر تعلق دارد که ۱۰درصد دانشجویان بین‌المللی در این دانشگاه‌ها به تحصیل خواهند پرداخت.

غفلت از کشورهای هدف و توجه به غرب

وزارت علوم از طرفی برای همکاری‌های دانشگاهی در سطح بین‌المللی کشورهای آلمان، اتریش، فرانسه، روسیه و ایتالیا به‌عنوان کشورهای راهبردی به‌منظور توسعه همکاری‌های علمی برگزیده است و از طرف دیگر کشورهای ‌عراق، افغانستان، سوریه، لبنان، تاجیکستان، کشورهای همسایه و مسلمان به‌عنوان کشورهای حوزه نفوذ در نظر گرفته است. در این راستا به‌ منظور پوشاندن جامه‌ عمل به یکی از اهداف وزارت علوم دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه تبریز برای راه‌اندازی دانشگاه مشترک بین‌المللی با کشورهای آلمان و ترکیه مأموریت یافته‌اند.

این نکته را نیز باید افزود که بر طبق بند «گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی به‌ویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور» سیاست‌های کلی علم و فناوری و لزوم گسترش همکاری‌ها با کشورهای منطقه و جهان اسلام، این کشورها با اینکه در جامعه هدف تعاملات خارجی وزارت علوم قرار دارند، آن‌طور که باید به آن پرداخته نشده است. نمودار تعداد دانشجویان خارجی جذب‌شده از کشورهای همسایه، خود حاکی از ضعف وزارت علوم در این زمینه است. ضمناً به نظر می‌رسد آمار بالای تعداد دانشجویان افغانستانی و عراقی در ایران به خاطر برنامه‌ریزی وزارت علوم در زمینه جذب این دانشجویان نیست بلکه به جهت شرایط طبیعی مهاجرت اتباع این دو کشور به ایران است.

بی‌برنامگی وزارت علوم در حوزه دیپلماسی علم و فناوری

به‌طورکلی برنامه بین‌المللی سازی آموزش عالی جهت بهره‌گیری از علوم و فناوری دیگر کشورها و استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های برتر دنیا در پروژه‌های مشترک، رویکردی مثبت است و جای تقدیر دارد؛ لکن عدم وجود برنامه مدون و اولویت‌بندی مناسب در تعاملات خارجی به‌عنوان نقاط ضعف بارزی در برنامه‌های دیپلماسی علم و فناوری مشاهده می‌شود.

در یک نگاه کلی و با بررسی عملکرد وزارت علوم می‌توان گفت که فعالیت‌های بین‌المللی سهم قابل ‌توجهی در میان اقدامات چند سال اخیر داشته است. برگزاری دوره‌های مشترک و تبادل استاد و دانشجو با دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی را نیز باید در رأس این اقدامات پنداشت. در ۳ سال گذشته وزارت علوم و دانشگاه‌های مختلف کشور بیش از صدها تفاهم‌نامه با سایر کشورها امضا کرده‌اند که این نکته را به ذهن متبادر می‌سازد که مدیریت واحدی در این زمینه صورت نگرفته است و هر دانشگاه به طور مستقل اقدام به عقد تفاهم‌نامه نموده‌اند. البته بااینکه در ۳ سال گذشته وزارت علوم و دانشگاه‌های مختلف کشور صدها تفاهم‌نامه با سایر کشورها امضا کرده‌اند لکن به گفته سالار آملی، تاکنون ۴۴ درصد این تفاهم‌نامه‌ها اجرایی شده است. بنابراین نکته‌ای که به ذهن متبادر می‌شود این است برنامه‌ریزی دقیقی از حضور هیئت‌های علمی کشورهای جهان در وزارت علوم وجود ندارد. زیرا بیش از ۵۰ درصد تفاهم‌نامه‌ها اجرانشده است.

همچنین با توجه به آمار جذب دانشجو از کشورهای همسایه، به نظر می‌رسد لازم است در این زمینه برنامه‌ریزی‌های جدی داشت. زیرا کسب مرجعیت علمی در علم و فناوری که در سیاست‌های کلی علم و فناوری بر روی آن تأکید شده با ارسال دانشجو به کشور پیشرفته محقق نمی‌شود که با جذب دانشجو از سایر کشور تحقق خواهد یافت.

فارغ از همه این مباحث، نکته‌ای که باید به طور کامل مورد توجه قرار گیرد و مورد تاکید مقام‌معظم رهبری نیز واقع‌شده، بحث نفوذ از طریق ارتباطات علمی است. این موضوع به‌صراحت از سوی وزارت خارجه آمریکا اعلام‌شده به‌طوری‌که یکی از بخش‌های مهم دیپلماسی عمومی این کشور که هدایت آن را وزارت خارجه این کشور برعهده دارد، «دیپلماسی آموزشی» است. رهبرمعظم انقلاب در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى در اسفندماه سال ۹۴ صراحتا در این رابطه عنوان کرده بودند: «نفوذ راه‌های زیادی دارد، یکی‌اش راه علمی است؛ از طریق ارتباط با دانشگاه‌ها، ارتباط با دانشمندان، ارتباط با استاد، ارتباط با دانشجو – کنفرانس‌های به ‌ظاهر علمی [ولی] در باطن برای نفوذ افراد امنیتی را اینجا می‌فرستند؛ این‌یکی از راه‌ها است.»

مصداق بارز سخنان رهبری در خصوص استفاده از افراد امنیتی در ظاهری علمی برای شرکت در کنفرانس‌ها و ارتباطات علمی را می‌توان در حضور «آلن گودمن»، رئیس و مدیرعامل اجرایی مؤسسه آموزش بین‌المللی (IEE) و مقام ارشد معاونت تبادل علمی و فرهنگی سازمان سیا و بازدید وی از ۱۳ دانشگاه کشور در خرداد ۹۴ به‌همراه یک تیم علمی و پژوهشی به ایران دانست.

در پایان باید این نکته را یادآور شد که وابسته کردن پیشرفت علمی کشور به برقراری روابط بین‌المللی دانشگاهی و اشتیاق وصف‌ناپذیر مسئولین آموزش عالی برای جهانی‌شدن در کنار بی‌برنامگی‌های موجود، ممکن است زمینه‌ساز رکود علمی و خروج دانشجویان از کشور شود. البته در این میان نباید از نفوذ مراکز وابسته به بیگانگان با اهداف سلطه‌جویانه خود نیز غافل بود.

http://kayhan.ir/fa/news/115018

ش.د9602684