یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر، کودتای سوم اسفند 1299 است که شروع استبداد و حکومت رضا شاه را باید از این تاریخ دانست. انگلستان با انجام این کودتا بار دیگز دشمنی خود در قبال ملت ایران را بیش از پیش نشان داد...
یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر، کودتای سوم اسفند 1299 است که شروع استبداد و حکومت رضا شاه را باید از این تاریخ دانست. سیاست انگلیس در ایران از ابتدای حکومت فتحعلی شاه قاجار تا برآمدن قدرت آلمان در ابتدای قرن نوزدهم، معطوف به حفظ استقلال ایران به جهت جلوگیری از دسترسی روسیه به هندوستان و در عین حال تضعیف بنیان های اقتصادی و سیاسی این کشور در راستای حفظ هندوستان بود. پس از قراردادهای محرمانه انگلیس و روسیه، ایران بین این دو قدرت تقسیم شد و بر اساس حساسیت ژئوپلتیکی ایران در حفظ سلطه انگلیس بر هندوستان، دو عامل دیگر وقوع انقلاب کمونیستی در روسیه و گسترش جنبش های ضد استعماری در ایران، انگلیس را به طراحی نقشه جدیدی در ایجاد دولتی نظامی و دیکتاتوری در ایران کشاند.
پرده دیگر سناریوی انگلیس
با بحرانی شدن اوضاع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی که انگلیس نقش مهمی در ایجاد و دامن زدن به آن داشت و از نظر روانی هم بستر استقرار دیکتاتوری نظامی را فراهم کرده بود، پرده بعدی، شناسایی فردی ایرانی برای پیاده کردن استراتژی جدید انگلیس در ایران بود. در کتاب فراماسونری در ایران در این باره می نویسد: جرج چهارم پادشاه انگلیس خط مشی حکومت انگلیس را در استفاده از نیروهای انسانی به جرج کانینگ نخست وزیر آن کشور این گونه بازگو می کند:
( مطلبی را که زمانی یکی از پادشاهان جدٌّاٌ به من اظهار نمود، هرگز فراموش نمی کنم آن مطلب این است که دولت انگلیس شما فقط برای این خوب است که از اراذل و اوباش حمایت کند و رجال درست و امین را تهدید نماید) برآمدن رضا شاه را می توان معلول همین نگاه و سیاست دولت انگلیس دانست. بر همین اساس، عامل خود یعنی اردشیر جی، مامور کارکشته دستگاه انگلیس را مأمور انتخاب کاندیدای این دیکتاتوری کرد که نهایتا به دو عنصر سیاسی و نظامی رسید. سید ضیاء الدین طباطبائی و رضاخان.
موریس واگن فورت هلندی در سفرنامه خود که پس از به قدرت رسیدن رضاخان به چاپ رسیده است، از روابط ویژه رضا شاه با بهائیان، حکایت قابل توجهی دارد. وی که سیاحی هلندی و از اعضای پارلمان هلند بوده، از دیدار خود با رضا شاه در منزل حاجی آخوند ایادی( از ایادی بهائی) در سال 1285 ش سخن می گوید. رضا شاه در آن ایام مامور محافظ سفارت خانه هلند بوده و رفت و آمد فورت به سفارت هلند در ایران موجب آشنایی با رضا خان گردیده. فورت در صفحه 84 سفرنامه خود اشاره به هدف انگلیس داشته و می نویسد(آن چه قرار است بر سر این سرزمین و ملت بیاید، احتمالا مسئله ای است که خود ایرانیان بر سر آن توافق ندارند. بنابراین ممکن است کشور و ملت که ا کنون بار دیگر فرمانروایی را در چهره رضا خان یافته است که از مهتری اسبان در خدمت وزیر مختار پیشین هلند به مقام یک پادشاه خودکامه رسیده است، آیا این پادشاه خودکامه همان مردی است که در محفل بابی حاجی آخوند در تهران با وی سخن گفتم؟)
در همین راستا محمدرضا آشتیانی که تا کودتای 28 مرداد از سیاست مداران مبرز ایران به شمار می رفت، در خاطرات خود از رفت و آمد "اردشیر جی" به خانه عین الملک (پدر هویدا بهایی) و درخواستش از او مبنی بر مشورت با محفل بهائیان برای انتخاب صاحب منصبی بلند قامت و خوش قیافه به دو شرط سخن می راند، شرط اول صاحب منصب، حتما قزاق باشد و دوم شیعه اثنی عشری خالص نباشد و شرط دوم با تاکید از طرف اردشیر جی ذکر می شود. پس از آن ملاقات، عین الملک، رضاخان را با اردشیر جی آشنا می کند.
شروع حکومت رضا شاه از کودتای سوم اسفند
فراهم نمودن بستر روانی و اجتماعی، از جمله اقدامات انگلیس برای اجرای سیاست جدید خود بود برای همین تمام اتباع خود را از کشور خارج کرد تا هم وضعیت امنیتی را بحرانی تر کند و هم با انجام کودتا، انگشت اتهام به سمت انگلیس نشانه نرود. اقدامات دیگر را می توان در بستر اقتصاد دید. توقف مبادله پول ایرانی تا با کاهش ارزش بیش از پیش پول ملی کشور، بر وخامت اوضاع بیفزاید. سه هفته پیش از کودتا، رضا خان از طریق آیرون ساید، به فرماندهی قزاق انتخاب می شود و سید ضیاء مدیر روزنامه رعد، به کمک کنسول انگلیس، به عنوان مرد قلمی کودتا اقدامات لازم را برای آماده کردن افکار عمومی انجام می دهد. پس از مجبور کردن احمد شاه به صدور حکم نخست وزیری برای رضاخان، وی تلاش می کند از طریق تاسیس یک نظام جمهوری، مقاصد اصلی کودتا یعنی استقرار یک دولت نظامی دیکتاتوری مانند آتاتورک در ترکیه را تحقق بخشد که با مخالفت های جدی از سوی مردم و علما در پیاده کردن این نقشه ناکام ماند.
بستر کودتا چهارده سال قبل یعنی در زمان مشروطه فراهم شد. رهبر معظم انقلاب درباره روند عملکرد انگلیس پس از مشروطه در طی چهارده سالی که به حکومت رضاخان منتهی شد، می فرمایند:
(اول فرصت طلبی کردند وتا این حرکت عدالت خواهی مشروطیت را در ایران به وسیله عواملشان از نزدیک حس کردند، خیلی ماهرانه روی این حرکت دست گذاشتند و آن را در اختیار گرفتند) کودتای اسفند 1399 سرآغاز حکومت پهلوی و 50 سال دیکتاتوری بود، ملت ایران یکبار دیگر نقش کشورهای غربی و بویژه انگلیس را در کشور مشاهده نمود و می توان گفت امروز بی اعتمادی مردم به غرب محصول بارها خیانت آنها به ملت ایران است. در پایان ذکر این نکته ضروری است که اگرچه یادآوری این حوادث تلخ بسیار ملال آور است ولیکن برای عبرت نسل امروز و فردایمان امری لازم و ضروری است.
منابع:
فراماسونری در ایران. محمود کتیرایی
تاریخ معاصر ایران. کتاب سوم. موسسه پژوهش ومطالعات فرهنگی
بهائیت پادجنبش تجدید حیات ملت ایران. میکائیل جواهری
ایران و انقلاب اسلامی. سهراب صلاحی
ی/ب
