روح کلی حاکم بر این سند حرکت آمریکا به سمت سلاح‌های اتمی به شکل راهبردی است و علیرغم برخی لفاظی ها، حل مسئله رقابت اتمی قدرت‌های بزرگ در دستور کار نیست و رویکرد جدید ترامپ به نظام عدم اشاعه سلاح‌های اتمی ضربه خواهد زد.
طی هفته های اخیر سند راهبرد جدید هسته ای آمریکا منتشر شد و تحلیل گران آن را سبب افزایش رقابت تسلیحاتی و بازگشت به دوران جنگ سرد می دانند. با توجه به این مسئله و همپنین رویکردی که این سند به برنامه هسته ای ایران دارد، گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با دکتر ابوذر گوهری مقدم، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آمریکا، انجام داده است که در ذیل می آید:
بصیرت: اهداف کلی سند راهبرد جدید هسته‌ای آمریکا که بعد از هشت سال منتشر شده است را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در ادامه این‌که چرا این سند بعد از این مدت اکنون منتشر شد؟
ترامپ در راستای به روز رسانی ایده‌ها و دکترین‌های سیاست خارجی و امنیتی خود و متعاقب انتشار اسنادی نظیر راهبرد امنیت ملی و راهبرد دفاع ملی، سند بازنگری وضعیت هسته‌ای آمریکا را منتشر کرد. این سند برای بازنگری در سیاست‌های دولت اوباما در حوزه سلاح‌های هسته‌ای منتشر گردید. مهم‌ترین تغییرات این سند نسبت به سند قبل را می‌توان در حوزه تأکید بر استفاده از سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای، استفاده از سلاح‌های اتمی جهت بازدارندگی در حملات غیرهسته‌ای به آمریکا، کاهش نقش رهبری آمریکا در رژیم عدم اشاعه جهانی و در یک جمله افزایش نقش سلاح‌های اتمی در راهبرد امنیت ملی آمریکا دانست. همچنین در این سند بر مدرنیزاسیون سلاح‌های اتمی آمریکا در سه حوزه زیردریایی، موشک‌های بالستیک اتمی قاره‌پیما و بمب‌افکن‌های استراتژیک تأکید فراوان شده است.
بصیرت: در مجموع چه تفاوتی بین این سند جدید بازبینی وضعیت هسته ای آمریکا با سند دوره اوباما وجود دارد؟
اولاً،
مدرنیزاسیون در سه حوزه زیردریایی، موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و
بمب‌افکن‌های استراتژیک هسته‌ای در دستور کار جدی دولت ترامپ قرار گفته
است.
ثانیاً، هدف اوباما کاهش وابستگی به سلاح اتمی به لحاظ نقش و
تعداد، در استراتژي امنیت ملی بود در حالی که این رویکرد در دولت جدید
معکوس شده است.
ثالثاً، هدف اوباما بازدارندگی در مقابل حملات هسته‌ای
علیه آمریکا، متحدان و شرکای این کشور ذکر شده بود، اما در سند جدید علاوه
بر مساله بازدارندگی، رویکرد تهاجمی قابل‌شناسایی است.
رابعاً، در این سند حملات استراتژیک غیرهسته‌ای به آمریکا نیز مشمول واکنش هسته‌ای این کشور شده است.
خامساً، تمرکز بر سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای به همراه نوسازی همه‌جانبه تسلیحاتی آمریکا به شکل ویژه مورد تأکید است.
بصیرت: در این سند، دولت ترامپ بار دیگر به اتهام زنی قدیمی علیه ایران مبنی بر دستیابی به سلاح اتمی پرداخته است و این روزها نیز بار دیگر اتهامات آمریکا در این زمینه وجود دارد. تحلیل شما از این موضوع چیست؟
در مورد ایران نکته قابل توجه آن است که بنابر اظهارات مقامات و کارشناسان آمریکا پس از برجام ایران تا اندازه زیادی از آنچه آنها تولید سلاح می‌خوانند، فاصله گرفته است، اما با این وجود مجدداً به تهدید ایران و خصوصاً برنامه موشکی و ارتباط آن با برنامه تسلیحاتی هسته‌ای اشاره شده است. حتی به نوعی در این سند ایران و سایر اعضای غیرهسته‌ای عضو پیمان ان پی تی که اقدام به آسیب راهبردی به آمریکا نمایند، تهدید به واکنش و حمله هسته‌ای شده‌اند.
ایران علیرغم گزارش‌های مکرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر پایبندی به مفاد پیمان ان پی تی، در سند هسته ای آمریکا به عنوان یکی از چالش‌های این پیمان نام برده شده است که از طریق برنامه موشکی و تهدیدات سایبری می‌تواند منافع آمریکا و متحدانش را تهدید کند. آمریکا معتقد است پس از انقضای برجام و در پی نقض پیمان ان پی تی، ایران می‌تواند به سمت ساخت سلاح اتمی گام بردارد. مسلماً این اتهام زنی در جهت گشودن پرونده جدید جهت فشار بر ایران در ابعاد مختلف صورت می‌گیرد و فاقد مبنای عینی و برخلاف رفتارهای مشخص ایران در چارچوب برجام و تعهدات پادمانی خود است.
بصیرت: مهم ترین نکاتی که در سند اخیر «ارزیابی
تهدیدات جهانی» و نهادهای اطلاعاتی آمریکا، درباره ایران ذکرشده را به شکل
خلاصه بفرمائید:
این موارد که ادعاها و گاه اتهاماتی بیشتر
نیستند، موارد مختلفی را شامل می شود، اما برخی از آنها عبارتند از: 1- تلاش ایران برای نفوذ منطقه‌ای در کشورهای مختلف
خاورمیانه شامل یمن عراق و سوریه؛
2- ایران مهم‌ترین حامی تروریسم دولتی است؛
3- ادعای حمایت ایران از آشوب‌ها و منازعات منطقه خاورمیانه با هدف بهره‌برداری از آنها؛
4- ادعای تبدیل پیروزهای نظامی علیه داعش به دستاورد سیاسی در کشورهای منطقه توسط ایران؛
5- ادعای تثبیت حضور ایران در سوریه و ممانعت از نفوذ آمریکا در این کشور؛
6- اتهام زنی مبنی بر رفتار غیرحرفه‌ای نیروی دریایی ایران در قبال نیروهای آمریکا در خلیج‌فارس و تنگه هرمز.
7-
تلاش ایران جهت تقویت توان نظامی در حوزه‌های مختلف شامل: پهباد، موشک
بالستیک، مین‌های پیشرفته دریایی، قایق‌های انفجاری، زیردریایی، موشک کروز
و... .
8- ایران یکی از تهدیدات سایبری علیه آمریکا و متحدان است.
بصیرت: تحلیلگران معتقدند سند هسته‌ای جدید آمریکا رویکرد ضدروسی قوی دارد و به‌نوعی مسابقه تسلیحاتی دوران جنگ سرد را زنده می‌کند؟ نظر شما در این‌باره چیست؟
این سند معتقد است روسیه به سمت کاهش آستانه توسل به سلاح هسته‌ای روی آورده و در این حوزه مزیت‌هایی نسبت به آمریکا به دست آورده است، لذا آمریکا باید در راستای تقویت بازدارندگی به سمت توسعه سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای گام بر دارد و گزینه‌های خود را در مقابل این کشور افزایش دهد. در این راستا تقویت و نوسازی جنگنده‌های دارای توان دوگانه هسته‌ای و متعارف، همکاری با ناتو در اروپا، تولید موشک‌های کروز در پایه هسته‌ای، به روز رسانی سامانه‌های کنترل و فرماندهی آمریکا مورد تأکید قرار گرفته است. مسلماً این دکترین باعث افزایش معمای امنیتی و مسابقه تسلیحاتی قدرت‌هایی نظیر روسیه و چین خواهد شد و توان این کشورها معطوف به ساخت سلاح‌های پیشرفته جدید و تقابل با یکدیگر خواهد شد.
بصیرت: در مجموع ارزیابی کلی شما از سند و تبعات اجرای آن چیست؟
روح
کلی حاکم بر این سند حرکت آمریکا به سمت سلاح‌های اتمی به شکل راهبردی است
و علیرغم برخی لفاظی ها، حل مسئله رقابت اتمی قدرت‌های بزرگ در دستور کار
نیست و رویکرد جدید ترامپ به نظام عدم اشاعه سلاح‌های اتمی ضربه خواهد زد.
ترامپ به دنبال افزایش وابستگی آمریکا به سلاح‌های اتمی خصوصاً سلاح‌های
تاکتیکی است. ابهامات مختلفی در سند وجود دارد. مهم‌ترین ابهام امکان
استفاده آمریکا از سلاح‌های اتمی در پاسخ به حملات غیرهسته‌ای به منافع
آمریکاست. نویسندگان سند به شیوه آگاهانه این ابهام استراتژیک را در سند
گنجانده‌اند. تأکید بیش از حد به بازدارندگی هسته‌ای در این سند باعث عدم
اطمینان به نقش سلاح‌های متعارف در این حوزه خواهد شد و از سوی دیگر توسل
به سلاح‌های تاکتیکی امکان سوءبرداشت و وقوع جنگ‌های تصادفی را افزایش داده
و رقابت تسلیحاتی را سبب خواهد شد و این امر مغایر هدف اعلامی سند مبنی بر
افزایش بازدارندگی است.
در نهایت این که نتیجه بارز این سند شکل‌گیری رقابت تسلیحاتی ناشی از معمای امنیت میان
قدرت‌های بزرگ خصوصاً روسیه است. کاهش اعتماد متحدان به نقش بازدارندگی
سلاح‌های متعارف، کاهش آستانه توسل به سلاح هسته‌ای در نتیجه اشتباه
محاسباتی و توسعه ساخت سلاح‌های کوچک هسته‌ای، تخریب رویکردهای مرتبط به
عدم اشاعه از طریق نوسازی و سلاح‌های تاکتیکی، از مهم‌ترین نتایج رویکرد
جدید هسته‌ای دولت ترامپ خواهد بود و در نهایت وجود ابهام در تعریف شرایط
حادی که منجر به واکنش هسته‌ای آمریکا می‌شود، سبب خواهد شد منطق
بازدارندگی مطرح شده به خطر افتاده و احتمال توسل به سلاح افزایش یابد./
از جناب دکتر گوهری مقدم که به سؤالات بصیرت پاسخ دادند، تشکر می کنیم.
مصاحبه از: وحید قاسمی
