هویت مستقل زن مسلمان که با تولد انقلاب اسلامی گره خورده است، بار دیگر در بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اخیر معظم له با مداحان مورد اشاره قرار گرفت. هویتی که با گذشت نزدیک به چهار دهه از عمر انقلاب، امروز بیش از همیشه در معرض تهاجم فرهنگی و نفوذ نرم دشمنان نظام اسلامی قرار گرفته و در نتیجه بیش از همیشه نیازمند پاسداری و حراست از آن است. به همین منظور گفتگویی با خانم دکتر مریم اردبیلی داشته ایم که در ادامه می آید. وی هم در عرصه علمی و اجتماعی فعالیت داشته و هم در امور خانواده نیز همسر و مادر موفقی است.صاحب پنج فرزند است، دو مدرک دکتری دارد و تحصیلاتش را در دوره تاهل به سرانجام رسانده و در تمام سال‌های زندگی مشترکش شاغل و فعال اجتماعی بوده است. دکتر اردبیلی در دولت نهم مشاور استاندار فارس و مدیر کل بانوان استانداری فارس نیز بوده است و اکنون در حوزه آینده پژوهی زنان فعالیت دارد.
* مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با مداحان اشاره به هویت مستقل فرهنگی زنان مسلمان داشتند، درباره این هویت بگویید اینکه چه ویژگی هایی در زن مسلمان هویت او را از زن غربی متمایز می کند؟
تعریف هویت مستقل زن مسلمان از موضوعات حیاتی و مهم است، اینکه به هر حال یک چنین هویت متمایزی برای زن مسلمان وجود دارد و به رسمیت شناخته شده است. رسمیت یافتن هویت مستقل زن مسلمان در دوران معاصر و ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی توسط حضرت امام (ره) مطرح شد. وقتی که حضرت امام فرمودند ما انقلابمان را مدیون زنان هستیم و همچنین فرمودند صلاح و فساد ملت ها، به صلاح و فساد زنان آن ملت ها بستگی دارد،دربردارنده این معنی بود که ایشان برای زنان یک هویت اصیلی را قائلند که برای جامعه هم سرنوشت ساز خواهد بود؛ یعنی یا جامعه را سمت صلاح خواهد برد یا فساد. با این تفاسیر می توان گفت هویت مستقل زن مسلمان از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی به رسمیت شناخته شد، اما نکته ای که وجود دارد این است که ابعادش به درستی ترسیم نشده بود؛ یعنی تعریف عملی و عینی و کاربردی این هویت اتفاق نیفتاد و هنوز هم کاملا اتفاق نیفتاده است.
به مرور از همان اوایل انقلاب تا زمانی که فعالیت های زنان مقداری اوج گرفت، تحصیلات زنان بالاتر رفت و زنان فعال در سطوح جامعه ما بیشتر شدند، دو نوع برداشت و تلقی از الگوی حضور زن مسلمان ایرانی ایجاد شد، که البته یک طیفی از نظرات و سلایق را شامل می شد که حالا من دو سر طیف را ترسیم می کنم.
یک طیف عقیده داشت بر مبنای دین و بر مبنای اسلام گزاره هایی قابل استخراج است که ابعاد مختلف این هویت را به درستی ترسیم می کند و در جامعه امروزی هم قابل تحقق است. طیف دیگری به این نتیجه رسیده بود که الگوی ما با الگوهایی که در اسناد جهانی، در هویت فمنیستی و در نگاه مادی گرای غربی نسبت به زن وجود دارد تفاوت ماهوی چندانی ندارد، بلکه فقط ما باید آن را بومی سازی کنیم. در واقع یک جور مبنا، همان مبنای الگوی فمنیستی غربی در نظر گرفته می شد با روکشی اسلامی جهت سازگاری نسبی با زیست زنان مسلمان. البته در این طیف افرادی بودند که قائل بودند منتهای آمال زنان ما این است که به همان جایگاه زن غربی برسند و پیوستن به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان را ملاک قرار می دادند و در نهایت مد نظرشان این بود که ما باید به شکل زنان غربی درآییم و اگر الان نمی توانیم به این خاطر است که در دوره انتقال هستیم.
این تعارض جدی در تعریف هویت مستقل زن ایرانی مسلمان بحث های جدی را دامن زد. اگرچه در این میدان کارهای علمی صورت گرفت و نظریه پردازان صحبت های متنوعی کردند، اما هنوز ما به یک الگوی جامعی (همانطور که مقام معظم رهبری ترسیم نمودند که ناظر بر تعالی فردی زن و نقش موثر و محوریت او در خانواده و در عین حال نقش آفرینی موثر او در عرصه های مختلف اجتماعی باشد و همه روی آن اجماع پیدا کنند) دست نیافته ایم. هنوز عدم تعریف صحیح و اعمال سلیقه های شخصی این موضوع را آزرده می کند و تا وقتی الگویی که قاعدتاً چیزی متمایز از الگوی غربی زن و چیزی متمایز از الگوی متهجرانه و سنتی زن است، یعنی الگوی سوم و الگوی متعادل و تعالی بخش و متوازن که بر مبنای دین عقیده داریم هم وجود دارد و هم قابل تحقق است شکل نگیرد هویت مستقل زن مسلمان شکل نخواهد گرفت.
در جامعه فعلی هنوز ابعاد هویت مستقل زن مسلمان به طور کامل شکل نگرفته، لااقل تابلوی آن را نداریم و در سطح کشور تمام زنان و دختران ما نمی توانند بازنمایی خود را در آن ببینند. در دنیا هم از ما شعارهای این الگو را شنیده اند، نقدهای ما را نسبت به الگوی غربی شنیده اند و تا حد زیادی هم در مجامع جهانی مورد قبول واقع می گیرد، ولیکن از ما مثال ملموس و عینی برای تحقق اینها می خواهند. ما در نظام جمهوری اسلامی منشور حقوق و تکالیف زن را داریم که در واقع بدیل بومی و با مبانی دینی برای اسناد جهانی مثل کنوانسیون منع تبعیض است، اما هنوز گامی برای اجرایی شدن این منشور به طور جدی برداشته نشده، برای همین ما هنوز بعد از سه چهار دهه در سطح شعارها باقی مانده ایم. البته با فضایی که بعد از انقلاب اسلامی باز شد تعدادی از زنان ما توانستند به جنبه های بسیار خوب این آرمان دست پیدا کنند، برای همین ما زنانی داریم که در عرصه های مختلف موفقند و درخشیده اند و به عنوان الگو می توانیم آنها را مطرح کنیم. عرض من ناظر بر این نیست که این چنین زنانی وجود ندارند، ولی عمومیت آن باید ملموس و عینی برای همه ترسیم شده باشد و بتواند زیبایی های خود را بنمایاند تا همه به آن ملتزم شوند.
* همانطور که می دانید و در بیانات رهبری نیز اشاره شده است این هویت در معرض تهاجم است، شما امروز ابعاد این تهاجم را در چه محورهایی می بینید؟
از مهمترین ابعادش یکی داخلی و درونی است، یعنی همین عدم شفافیت و عدم اجماع و عدم التزام درونی داخل کشور به این الگو که باعث می شود این الگو از درون قوام خودش را برای اجرا از دست بدهد. در عرصه بین المللی هم الگوی غربی معارض الگوی اسلامی است و به شدت هم مخالف جهانی سازی الگوی اسلامی است. الگویی که حضرت امام در ابتدای انقلاب به عنوان بدیل مطرح کردند، خطر جدی برای تمام فرآیندی است که در طول قرن اخیر نظام سرمایه داری غربی با تمام قدرت رسانه ای خود و با همه آنچه در دنیا داشته پیگیری کرده است. اینگونه است که الگوی غربی هم معارض الگوی اسلامی است و هم سعی دارد ضعیفش کند. چراکه اگر الگوی اسلامی به جهان عرضه شود کاملا این معادله را بهم خواهد ریخت. در نتیجه طبیعی است که ما در موضوع زنان در یک خط مقدم تقابل جهانی اسلام و کفر را طرح کنیم.
حال اگر بتوانیم در داخل به درستی محققش کنیم، بعد می توانیم در دنیا به عنوان طلبکار و مطالبه گر وارد شویم که چه بر سر زنان می آورید؟ امروز زن غربی متوجه نقص الگویی که برای پیشرفت به خوردش داده شده بود و تابلوی افتخاری که به دستش داده شده بود و تاجش هم بر سرش گذاشته شده بود که تو به این درجات از شاخص های برابری جنسیتی رسیده ای، شده است. همه اینها نشان می دهد این الگو شکست خورده است، اما زن غربی الگوی بدیلی ندارد که به جای آن بگذارد با خودش می گوید من لااقل فریاد اعتراضم را بلند کنم تا بخشی از این اصلاح شود و تکرار نشود ولی خود این الگو، زن را به این ورطه برده است.
ما در همین فضایی که جهان عطشناک است و اینکه یک راه جدیدی را تجربه می کند، یعنی نه سرکوب و ظلم هایی که به زنان در گذشته می شده را می خواهد و نه ظلم های جدیدی که به زنان می شود را، باید پرچم الگوی زن مسلمان ایرانی را بلند کنیم. خیلی ها زیر این پرچم می آیند، نه فقط معتقدین به ادیان الهی بلکه تمام زنان آزادی خواه دنیا چنین نگرشی را مطالبه خواهند کرد. بنابراین رسالت ما در این برهه تاریخی خیلی سنگین می شود که ما این الگو را به سرعت به ترسیم، شفافیت، اجماع نخبگانی و اجماع عمومی برسانیم و بعد از ترویج و تحقق آن در کشور خودمان زیبایی هایش را به جهان نشان دهیم.
* چه راهکارهایی جهت مقاوم شدن در برابر نفوذ و تهاجم به هویت مستقل زن مسلمان پیشنهاد می کنید؟
بخشی از پاسخ به این سوال را در سوال های قبلی اشاره کردم، شامل انسجام درونی خودمان، درک این هویت، تشخیص ابعاد آن، التزام به آن، اجماع درباره آن و تحقق آن در داخل. سریع هم باید اقدام کنیم و با شعار دادن صرف، اتفاقی نمی افتد. الان مقام معظم رهبری راهبرد مشخص می کنند، دیگر ما نباید راهبردها را تکرار کنیم، ما باید وارد عرصه عمل شویم. نخبگان ما، فعالین زن ما، دلسوزان نظام اسلامی همه باید وارد موضوع شوند. گام بعد این است که در نظام بین الملل یارگیری کنیم. شروع کنیم با کشورهای اسلامی به گفتگو درباره الگوهای مشترک، اسناد مشترک و تفاهم های مشترک دو به دو، چهار به چهار و در سطح منطقه ای راجب این الگو به تفاهم برسیم و به مرور در جامعه جهانی وارد شویم. در واقع نباید به صورت منفعل و تحت شاخص هایی که انها تعریف می کنند باشیم، بلکه باید آن شکل از تعریف از زن را زیرسوال ببریم و مطالبه گر باشیم. فکرشان حتی اگر شده به صورت حداقلی درباره این موضوع با خود همراه کنیم و بعد این اعتراض را در مجامع جهانی عمومیت ببخشیم. در واقع رویکرد ما نسبت به جهانی کردن این الگو انفعالی و انزوایی نباید باشد، بلکه باید فعال باشد و مشارکتی باشد.
