محرم در عربستان؛ عزاداری زیر تیغ

شیعیان در عربستان به عنوان اقلیت مظلوم و فراموش شده مطرح هستند. حاکم بودن تفکر وهابی بر جامعه سعودی باعث شده است تا تندروهای افراطیِ وهابی، شیعیان را به عنوان دشمنان اصلی خود معرفی کنند. گراهام فولر استاد علم ادیان در دانشگاه نیویورک و تحلیلگر سیاسی خاورمیانه که سال ها پیش مقاله ای تحت عنوان «شیعیان عرب، مسلمانان فراموش شده» نوشت، معتقد است: « شیعیان عربستان بسیار محرومند؛ به این معنا که تنها شیعیانی هستند که نه فقط از تبعیض در عمل، بلکه از تبعیض‏های قانونی در این کشور رنج می‏برند و تقریبا به کلی از اظهار علنی سنن مذهبی خود محرومند و به عنوان اقلّیتی کوچک، به هیچ وجه نمی‏توانند خواستار این باشند که به نفوذ سیاسی در کشور دست یابند. »

اما وسعت ظلم سعودی ها علیه شیعیان را پایانی نیست. براساس گزارش دیده بان حقوق بشر شیعیان در عربستان با تبعیض سیستماتیک در آموزش، مذهب، عدالت و اشتغال مواجه هستند. در عربستان هیچ وزیر، شهردار یا رئیس پلیسی از میان شیعیان انتخاب نمی شود. شیعیان معمولا به شغل های خطرناک در نیروهای مسلح و خدمات امنیتی گمارده می شوند و هیچ یک از 300 مدرسه دخترانه شیعیان در استان الشرقیه مدیر شیعه ندارد. علاوه بر این شیعیان در انجام مراسمات مذهبی خود مانند محرم و عید غدیر با سختی های زیادی مواجه هستند.

در این راستا، شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ، مفتی عربستان سال 94 عزاداران حسینی را بدعت‌ گذار نامید. وی در یک برنامه تلویزیونی در شبکه المجد عربستان مدعی شد مراسم عزاداری و سینه‌ زنی شیعیان در ایام محرم مخالف با سنت پیامبر اسلام (ص) است. مفتی عربستان گفت: کسانی که در ماه محرم و روز عاشورا عزاداری و سینه‌ زنی به راه می اندازند بدعت‌ گذار هستند. علمای شیعۀ منطقه قطیف در الشرقیه عربستان، ضمن محکوم کردن اظهارات مفتی این کشور، آن را توهین به مذهب شیعه دانستند. توهین مفتی های وهابی به شیعیان در ماه محرم نیز امری مرسوم است. عمر بن عبدالعزیز آل شیخ، فرزند مفتی اعظم عربستان در یازدهم ماه محرم سال2012 مراسم ازدواج خویش را برگزار نمود. در این مراسم بسیاری از مفتی ها وهابی سعودی شرکت نمودند. این مسئله با خشم مردم شیعه عربستان مواجه شد.

محرمِ شیعیان عربستان

با آغاز ماه محرم و برگزاری مراسم‌های سوگواری برای امام حسین (ع) مسئولان عربستانی آزادی‌های مذهبی در منطقه شرق عربستان را نقض کرده و به موکب‌ها و هیئت‌های عزاداری امام حسین (ع) در القطیف حمله کردند. نیروهای عربستانی با سلاح و خودروهای زرهی به هیئت‌های عزاداری امام حسین (ع) در منطقه القدیح در استان شیعی‌نشین القطیف یورش بردند. سرکوب شیعیان در ماه محرم و حتی در ماه رمضان از قدیم الایام در عربستان توسط بدنه امنیتی و نظامی این کشور انجام شده است. ساکنان منطقه الشرقیه عربستان می‌گویند سیاست ضدعاشورایی دولت سعودی امسال سخت‌تر از سال‌های گذشته در قطیف خود را نشان داده و استاندار قطیف، دشمن شماره یک محرم شده است. کاربران عربستانی در توییتر طی چند روز گذشته با انتشار تصاویری از مقابله دولت با تکیه‌ها و ایستگاه‌های صلواتی خبر دادند که در معابر و کوچه‌پس‌کوچه‌های برخی شهرهای استان قطیف بر پا شده بود. طبق اظهار نظر کاربران سعودی، خالد صفیان استاندار قطیف یا به عبارتی بهتر، دشمن قطیف با سران و شیوخ استان جلسه گذاشته و شروطی گذاشته که میان مردم جنجال برانگیز شده و آنان را خشمگین کرده است. طبق این گزارش، الصفیان شروط خود را با گفتار نرم و ظاهرفریب شروع کرده اما در پایان حرف او این بوده که همه هیئت‌ها در همه ادغام و یکی شوند. بلندگوها خارج از حسینیه یا مساجد نصب نشود زیرا آزاردهنده است و ایستگاه‌های صلواتی که در معابر عمومی نذری‌های مردمی را توزیع می‌کند نباید برپا شود و تا جایی پیش رفته که برای زمان برگزاری مراسم نیز تعیین وقت کرده و حتی پا را فراتر از همه اینها گذاشته و برای سخنرانی ها نیز موضوع و محدوده تعیین کرده که نباید از مشکلات اجتماعی فراتر رود.

استاندار قطیف با وضع چنین شروطی «نگرانی و ترس آل سعود از خطیبان را به نمایش گذاشته که چقدر از طرح مشکلات سیاسی، اقتصادی و تبعیض مذهبی می‌ترسد؛ تبعیضی که شیعیان (شرق عربستان) قربانی آن هستند.» به گفته کاربران سعودی، آل سعود نمی‌خواهد شاهد یک شیخ نمر جدید و یک انتفاضه محرم دیگر در شرق عربستان باشد. استاندار قطیف از مردم خواسته، جوانان خواستار اصلاحات را که او آنان را "تروریست" نامیده، به دولت معرفی کنند. با چنین وضعی قطیف وارد مرحله‌ای جدید از ظلم و جور آل سعود شده و محرم امسال با حصار بلندتری در محاصره قرار گرفته است. آل سعود می‌داند که عاشورا پیام انقلابی است که هر سال به شیعیان می‌رسد بنابراین تلاش می کند که آن را تحریم و مخدوش کند و اگر هوشیاری مردم نبود، عاشورا تاکنون از تقویم قطیف حذف شده بود. با همه فشاری که دولت عربستان بر مردم شیعه در قطیف وارد کرده است، با فرا رسیدن محرم، این استان بار دیگر سیاه پوش شد. در معابر عمومی، پرچم‌های سیاه با شعارهایی مثل «هیهات منا الذلة» (ذلت از ما دور است)، «لا یوم کیومک یا ابا عبدالله» (اباعبدالله، هیچ روزی مثل روز تو نیست)، و «عاشورا صرخة المستضعفین» (عاشورا فریاد مستضعفان است) نصب شده است. با وجودی که دولت عربستان برخی از تکایا و نشانه های عاشورایی در معابر عمومی و فضای باز را تخریب کرد و برچید، مردم به عزاداری و تجمع خود در آن مکان‌ها ادامه می‌دهند. طبق تصاویری که در این خصوص منتشر شده،‌ مردم در مکان‌هایی که از قبل تدراک دیده بودند اما دولت آنان را بر چیده بود، مراسم عزاداری خود را برگزار می‌کنند.

تناقض سیاست های بن سلمان

اما تشدید اقدامات ضد شیعی در عربستان در حالی صورت می گیرد که بن سلمان ولیعهد سعودی به دنبال این بوده که با اعلام و اجرای برخی اصلاحات خود را به عنوان اصلاح گری در خاندان پادشاهی مطرح کند. از این رو وی سند چشم انداز 2030 را مطرح کرد که بر اصلاحات اجتماعی و اقتصادی تاکید دارد. بن سلمان نیز بارها اعلام کرده که به دنبال بازگشت به اسلام میانه رو است. اما اقدامات سخت گیرانه علیه شیعیان در ماه محرم در مناطق الشرقیه نشان دهنده این است که همانطور که پیش بینی می شد برنامه های اعلامی بن سلمان تنها جنبه نمایشی داشته و در عمل هیچ اصلاحات قابل تاملی رخ نخواهد داد. به همین دلیل است که برخی رسانه ها عمر سیاسی بن سلمان را پایان یافته می دانند و از پایان ولیعهدی وی سخن گفته اند. روزنامه «تایمز» لندن در مطلبی تحت عنوان «روزهای ولیعهد سعودی به شماره افتاده است» نوشت که امیدهای به اینکه بن سلمان فردی اصلاح‌گرا باشد و به «مداوای بیماری‌های منطقه» بپردازد، بیهوده است. طبق این گزارش به نظر می‌رسد که احتمال پادشاهی بن سلمان با ابهام مواجه شده و پدرش سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی در حال ابراز نشانه‌های شک و تردید دراین‌باره است. به نوشته تایمز، چیز زیادی از ادعاهای مدرنیته بن سلمان باقی نمانده است، محمد بن سلمان نه اصلاح‌گر است و نه مرد قدرتمند؛ چرا که پدرش با یک حرکت قلم می‌تواند جانشین خود را تغییر داده و ولیعهد را از قدرت محروم کند و با توجه به نارضایتی رو به رشد شاهزاده‌های خشمگین احتمال دارد این مسئله اتفاق بیفتد. در واقع سرکوب عزاداران حسینی(ع)در الشرقیه عربستان نشان دهنده تناقض های رفتاری بن سلمان است و همین تناقض ها می تواند باعث مرگ سیاسی وی شود.

در کل شیعیان عربستان حتی آزادی برگزاری مراسمات مذهبی خود را ندارند. شیعیان عربستان که بین 15 تا 25 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند طی 8 دهه ای که از حکومت آل سعود می‌گذرد، با تبعیضات و محدودیت‌های متعدد و فراوانی مواجه بوده‌اند که می‌توان آنها را به صورت کلی در سه طیف بر‌شمرد: تبعیض‌های دینی-مذهبی، تبعیض‌های سیاسی و محرومیت‌های اقتصادی. تمرکز وهابی ها بر تبعیض های مذهبی بوده و نمادهای مذهبی مانند عاشورا همواره توسط نظامیان سعودی نابود شده اند. مهمترین دلیل ترس آل سعود از مراسمات مربوط به ماه محرم به این جمله تاریخی برمی گردد: هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة؛ «محال است تَن به ذلّت دهیم» که امام حسین(ع) در روز عاشورا بیان داشتند.