چهل ساله شدن ابر گفتمان جهان اسلام در نظام بین الملل

تا کنون دنیای اندیشه های بین المللی مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده اند و در ادوار مختلف تاریخ شاهد نظریه های گوناگون و متناقضی بوده ایم که به تعبیر دقیق تر می توان گفت تاریخ به گورستان نظریات تبدیل شده است.

زمانی اندیشه غالب در جهان امپراتوری و غارتگری بود و فضای جنگ و خونریزی ادبیات غالب جهان گشته بود که حاصل و خروجی آن دو جنگ هولناک و خانمان سوز جهانی بود که میلیون ها انسان را صرفاً برای اهداف مادی و غارتگری سرزمینی و قدرت طلبی نژادپرستانه به کام مرگ برد.

باید اذعان داشت که حتی تئوری های مطرح نظام بین الملل هم از شرایط جنگی سر برآورد. نمونه آن ایدئالیسم یا آرمانگرایی بود، اندیشه ای که به طور خوشبینانه ایجاد نهادها و سازمان ها را برای همکاری و صلح بین المللی اساسی می پنداشت؛ بدین خاطر بعد از جنگ جهانی اول، برندگان جنگ متعاقب اعلامیه ویلسون رئیس جمهور آمریکا، برای جلو گیری از جنگ دوباره جامعه ملل را ایجاد کردند، به خیال اینکه بتوانند از شکل گیری جنگ ممنانعت به عمل بیاورند.

اما دیری نگذشت که زیاده خواهی ها باعث شد تا دوباره جنگ دیگری را به مقیاس گسترده تر به وجود آوردند و تفکر همکاری آرمان گرایی را به شکست منتهی و تئوری واقع گرایی یا رئالیسم که هدف اصلی خود را کسب زور و قدرت از هر طریقی است را بر نظام بین الملل غالب کردند. نظریه ای که به اعتقاد ماکیاول هدفش هر وسیله ای را توجیه می کرد. این دیدگاه بعد از جنگ جهانی دوم و در دوران جنگ سرد بین بلوک کمونیست شوروی و کاپیتالیست آمریکایی مطرح بود.

دوران جنگ سرد و قطب بندی جهانی برخی از اندیشمندان سیاسی را به این فکر واداشت که تغییرات درون ملت ها و دولت ها ناشی از شرایط نظام بین الملل هستند و کشورها را نمی توان مستقل بررسی کرد. از جمله کنث والتز که نظریه نو واقع گرایی ساختاری را مطرح ساخت و التزامات نظام بین الملل را قوه محرکه می دانست. در چنین فضایی و در دهه 70 میلادی بروز انقلاب اسلامی ایران در نظریات بین المللی انشقاق بزرگی ایجاد کرد.

انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران و نظریه پردازان بین المللی

در شرایط جنگ سرد برخی از متفکرین، انقلاب ها را بدون توجه به شرایط داخلی و با توجه به التزام سیستم جهانی مورد بررسی قرار می دادند، ازجمله خانم تدا اسکاچپل که در کتاب دولت ها و انقلاب های اجتماعی معتقد بود که انقلاب ها به وجود می آیند ولی ساخته نمی شوند. او در این کتاب جنبش های اجتماعی را برای شکل گیری انقلاب مورد نقد قرار می داد.

وقوع انقلاب اسلامی در ایران این گونه نظریات را به طور کامل به چالش کشید و مفاهیمی فراتر از مفاهیم ماتریالستی را وارد ادبیات انقلاب ها کرد. اسکاچپل بعد از وقوع انقلاب ایران به نقد و اصلاح نظریه خود پرداخت و سرنگونی رژیم شاهنشاهی را فرآیند آگاهانه و بدست جنبش های اجتماعی دانست نه فرآیند نوسازی و جبر ساختاری نظام بین الملل.

میشل فوکو فیلسوف مشهور فرانسوی و نظریه پرداز پسا مدرنیسم یکی از متفکرانی بود که برای تحلیل انقلاب به ایران سفر کرد و برای درک انقلاب مستقیماً به سراغ مردم انقلابی در خیابان ها رفت. به نظر او از نگاه مردم حکومت اسلامی راهی برای ورود ابعاد معنوی به زندگی سیاسی بود.

ماهیت انقلاب اسلامی به عنوان گفتمان مطرح جهان اسلام

فرقی که بین نظریه انقلاب اسلامی ایران و نظریه های انقلاب در روابط بین الملل وجود دارد، این است که غایت مادی، هدف انقلاب ایران نیست و رسیدن به کمال معنوی و در نهایت ایجاد تمدن اسلامی آرمان اساسی آن است ولی انقلاب های مطرح دنیا آرمان ماتریالیستی دارند بدین خاطر است که در عالم تحلیل نباید هدف انقلاب ایران را اقتصادی دانست.

مردم انقلابی ایران غالباً شعارهایی را در حوادث قبل و بعد از انقلاب مطرح می کردند که ماهیت مادی نداشت و هدفش برچیده شدن نظام طاغوت و برگشت روح معنوی به حاکمیت ایران بود، زیرا در دوران پهلوی آزادی مذهبی به معنی واقعی وجود نداشت و فرهنگ غالب، تفکر و اندیشه غربی شده بود که اسلام را در حاشیه قرار می داد و از آنجایی که مردم ایران فریضه دین را جزء لاینفک زندگی خود می دانستند، در جستجوی راهی برای احیای آن بودند. سرکوب این آزادی در نهایت با رهبری دینی و کاریزماتیک حضرت امام (ره) خاتمه یافت و انقلابی با محوریت اسلام به پیروزی رسید که بدون شک می توان گفت در دنیا به عنوان ابرگفتمان جهان اسلام مطرح است. زیرا که سرزمین های اسلامی اندیشه ای انقلابی مثل آن ایجاد نکردند که برای نظام جهانی و قدرت های استعمارگر قابل توجه باشد.

نظام سلطه بعد از پیروزی انقلاب به خاطر چنین ماهیتی تمام تلاش خود را برای ازبین بردن آن متمرکز کرده است و از همه گیر شدن تفکر انقلاب اسلامی در دنیا بشدت نگران است. دعوای اصلی بر سر ماهیت انقلاب ایران است که هیچ وقت با تفکر ماتریالیستی غرب نمی تواند سازش کند و به تعبیری کاپیتالسیم و انقلاب ایران از لحاظ اندیشه ای و مبنای فکری، جمع اضدادند و ماهیت و هدفی مخالف با هم دارند. از این رو، آمریکا و رژیم صهیونستی و تمام همپیمانان منطقه ای و فرامنطقه ای آن هیچ وقت از دشمنی با گفتمان انقلاب اسلامی ایران دست بر نخواهند داشت.

نتیجه گیری

انقلاب اسلامی ایران در حالی وارد چهلمین سالگرد پیروزی خود می شود که گفتمان انقلابی ایران از لحاظ ماهیتی و جوهری فراگیر شده است و در جهان اسلام به مهمترین مکتب مبارزه با نظام سلطه تبدیل گشته است. امروزه سیستم اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به دلیل فشارهای دشمنان دائمی خود از یک سو و بی تدبیری های مدیریتی از سویی دیگر، دچار نقص ها و مشکلاتی است و این زمینه ای شده که دشمن به خروجی جنگ اقتصادی با انقلاب اسلامی ایران امید بندد و از این روزنه در پی بی اعتماد کردن اجتماعی باشد، زیرا چیره شدن این نگاه در سرزمین های اسلامی و در سراسر جهان به معنی فروپاشی گفتمان ماتریالیستی غرب می باشد. لذا باید تمام تلاش بر این متمرکز شود که راه جنگ اقتصادی را مسدود کرد و با تکیه بر توانایی و استعدادهای داخلی مسیر پیشرفت را طی کرد. با این وجود، انقلاب در رویکرد گفتمانی پیروز شده است و اگر در زمینه اقتصادی هم سیاست های اقتصاد مقاومتی که لازمه اش توجه به پتانسیل های داخلی است، پیگیری و دنبال شود این مشکل برطرف خواهد شد. فراموش نکنیم که تا وقتی که جمهوری اسلامی ایران بر گفتمان انقلابی خود تأکید دارد، دشمنی ها خاتمه نمی یابد، پس باید با برنامه ریزی دقیق داخلی و خارجی بر مشکلات فائق آمده و تفکر انقلابی را بیش از پیش به فراسوی مرزهای ملی صادر کرد.