- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
پیشینه طرح
سابقه این کار به دوره اول دولت احمدی‌نژاد بر میگردد. در آن زمان تمام کارشناسان اقتصادی از جریانهای گوناگون نشستهای متعددی داشتند. در این نشست‌ها پس از چند ماه تحلیل‌های گروهی جمع‌بندی‌ای برای تغییرات ساختاری در اقتصاد ایران صورت گرفت. در این جمع‌بندی هفت نظام اقتصادی ایران که باید حتماً متحول شوند بر شمرده شد؛ نظام یارانه‌ها که تا حدودی پیش رفت، نظام اصلاح بانک‌ها که در مرحله بررسی و اجراست، نظام اصلاح پول ملی که بحث امروز است، نظام بهرهوری، نظام گمرکات، نظام توزیع و نظام مالیات که هر یک در مرحله‌ای از اجرایی شدن هستند.
سرعت عمل کارگروهها پس از مطالعات شتاب گرفت و نظام یارانه‌ها، گمرکات و مالیات تا حد زیادی اصلاح شد؛ اما هنگام اجرا در بحث اصلاح پول ملی انحرافی به وجود آمد. در آن دوران که آقای مشایی با نگاه جریان انحرافی در دولت حضور داشت، سایتی را راه‌اندازی کرد تا صاحبنظران اقتصادی نام پول ملی را تغییر داده و پیشنهاد اسم بدهند؛ البته کار جهت‌دار بود. آرای کارشناسان اقتصادی آنجا جمع میشد. بر اساس این افرادی که حداقل کارشناسی ارشد اقتصاد یا چند رشته دیگر داشتند، در این سایت نظر میدادند؛ اما کار جهت داده شده بود و اسمهایی انتخاب شد که به نوعی باستان‌گرایی و خروجی مکتب فکری آقای مشایی و همفکران حلقه انحراف بود. وقتی احساس شد در این ماجرا به نوعی انحراف ایجاد شده و میتواند مبدأ اختلافات قومی هم شود، در آن زمان مقامات ارشد جلوی این کار را گرفتند. تا امروز هم چند مرتبه درباره این موضوع در دولت‌های گوناگون بحث شد تا اینکه نهم مرداد جنبه جدی به خود گرفت.
هدف دولت
آنچه سبب شد دولت ایران به سمت اصلاح پول ملی برود، پرستیژ یا به نوعی وجهه و اعتبار پول ملی است. پرستیژ بحث امنیت ملی است. پول ملی به نوعی با این اوصاف آسیب دیده است؛ به ویژه در برابر پول کشورهای عربی همسایه جنوبی که یک نمونه آن کویت است. نرخ برابری دینار کویت با ریال الآن ۵۸۰ هزار برابر است و اکنون یک دینار کویت ۵۸ هزار تومان امروز است. یک ایرانی کارمند بانک کویت میگفت که با پنج هزار دینار کویت آمده ایران و هر نوع تفریح ممکن و گردشگری هم در ایران داشته است. حجم بسیار زیادی سوغاتی مثلاً ۶۰ کیلو پسته و زعفران و… خریده و به کویت بازگشته؛ در حالی که بخش قابل توجهی از پولش باقی مانده است؛ هزینه معمولی سوار شدن به تاکسی در کویت ۵ دینار است؛ اما به قیمت ایران هواپیما شش دینار است. تفاوت این دو سفر در دو کشور وضعیت را به خوبی مشخص می‌کند.
محاسن
۱ـ صرفه‌جویی در چاپ و هزینه اسکناس: از آنجا که پول ملی ایران زیاد صفر دارد و ارزشش کم است نگهداری آن هم ضعیف است. براساس آمار رسمی سال ۱۳۹۶ حدود یک میلیارد قطعه اسکناس از رده خارج را امحا کردهایم. به طور متوسط امحای اسکناس در سال‌های اخیر بین ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد قطعه شده است که هزینه سنگینی به کشور وارد می‌کند. الآن اگر پول ملی اصلاح شود، یک اتفاق خواهد افتاد. در حال حاضر، میانگین اسکناس ما بین ۱۱۲ تا ۱۲۰ قطعه متوسط برای هر فرد است. چک پول بخشی از این مشکل را کم کرده؛ وگرنه از ۱۳۰ قطعه هم برای هر فرد رد میشد؛ اما در دنیا میانگین ۱۰ تا ۱۲ قطعه برایهر فرد است.
کاغذ پول کاغذ امنیتی خاص و گرانی است که در شرایط تحریم عمده آن با هزار مشکل وارد کشور می‌شود. هزینه برای چاپ خاص پول هم صرف می‌شود؛ اما نگهداری آن خیلی ضعیف است. در واقع تفاوت میان نگهداری چک پول با اسکناس‌های ارزش پایین در ذهن مردم سبب می‌شود استهلاک اسکناس‌های کم ارزش چند برابر اسکناسهایی با ارزش بالاتر شود؛ بنابراین یکی از فواید اصلاح پول ملی کم کردن هزینههای چاپ است.
۲ـ کاهش نقدینگی: دو تریلیون نقدینگی در ایران وجود دارد که اگر صفرها را برداریم به دویست هزار میلیارد تومان بر اساس واحد پول جدید تقلیل می‌یابد؛ بنابراین با واحد جدید باید یک پنجم قبل پول چاپ کرد؛ از این‌رو برخی استدلال می‌کنند چاپ پول جدید هزینه‌بردار است و با این اوصاف استدلال‌شان رد می‌شود؛ با در نظر گرفتن اینکه پول قدیم و جدید در یک پروسه ۱۸ ماهه با هم کار می‌کنند و آرام آرام پول قدیم حذف می‌شود همانطور که هر سال امحای پول انجام می‌شود؛ بنابراین هزینه چاپ اسکناس‌های جایگزین امحا که هر ساله با هزینه چاپ اسکناس‌های جدید که حجمش یک پنجم است تفاوتی فاحشی ندارد؛ البته مابقی نیاز نقدینگی با چک پول و کارت اعتباری حل می‌شود و نیاز به اسکناس پایین خواهد بود. در بلندمدت هزینه چاپ اسکناس پایین خواهد آمد. هم در وجه امحا و هم در وجه میانگین سرانه اسکناس هر نفر که الآن ۱۲۰ قطعه است، آن موقع حدود ۱۵ قطعه خواهد شد. پول در گردش آمارش پایین خواهد آمد و این به نفع نظام اقتصادی است. از طرفی پول سکه‌ای هم با واحد پولی جدید از رده خارج خواهد شد. هزینه تولید پول سکه‌ای خیلی بیشتر از اسکناس است و ارزش هم ندارد و این یعنی کاهش هزینه. الآن ۴۱۸ میلیون قطعه پول سکه‌ای در کشور داریم که تولیدش هزینه بردار بوده و این از گردونه خارج شده و تولید نخواهد شد.
۳ـ مهار و کنترل تورم: در واقع چون ظاهر قیمتها کم می‌شود و پول ارزش پیدا می‌کند، اگر کالایی بخواهد گران شود با قیمت جزئی‌تری گران می‌شود. از طرفی از نظر بُعد روانی، آن میزان کمی که در تورم نقش دارد، مرتفع می‌شود. در کنار این، باید بحث‌های اصلاح ساختار اقتصادی را مدنظر داشته باشیم. یعنی وقتی دولت در کنار این امر سایر وظایف خود را به دقت انجام دهد، خود به خود در کاهش تورم تأثیر خواهد داشت نه اینکه این اصلاح به تنهایی تأثیرگذار باشد.
۴ـ نقل و انتقالات: با این تغییر حمل پول ساده‌تر شده و در واقع در اثر آن بار روانی بر روی جامعه کاهش پیدا می‌کند و کارایی پول ملی بالاتر می‌رود، به بیان دیگر، می‌توان گفت اعتماد مردم به پول ملی باز میگردد.
در حال حاضر، نرخ مبادله پول ملی با سایر ارزها خیلی ضعیف است و اگر این ارتقا پیدا کند، خود به خود منافعی خواهد داشت. البته در بحث صادرات مشکلاتی پیش خواهد آمد که بیان می‌شود.
۵ـ آسان شدن حسابرسی‌ها: در این چند سال حسابرسی‌ها به واسطه افزایش صفرها سخت شده بود و خطاها و مسائل دیگر را به دنبال داشت. بودجه کشور نیز حتی در اخبار رسمی به دلیل طولانی بودن اعداد و ارقام به ریال بعضاً اشتباه خوانده میشد. با اصلاح پول ملی هم اعلام رقم بودجهای هر سال و هم تمام حسابرسی‌ها و دفاتر مالی و… روان‌تر خواهد شد. امروزه دیده می‌شود خیلیها روی تفاوت «تومان» با «ریال» مشکل دارند و در حسابرسی‌ها یا پرداختها، بهویژه پرداختهای الکترونیکی و کارتخوانها آمار بسیار بالایی خطای تبدیل ریال به تومان وجود دارد و مردم هم سردرگم هستند که با اصلاح پول ملی بسیاری از این مشکلات حل خواهد شد.
از طرفی نقش چک پول در اقتصاد خیلی کم رنگ می‌شود. گفتنی است، رشد چک پول در اقتصاد ایران خودش یکی از عوامل افزایش نقدینگی و تورم بوده که با این کار حذف می‌شود.
حل معضلات شمارش و حمل پول و سرعت در کارشناسیها در نتیجه کاهش اطاله دادرسیها در قوه قضائیه از دیگر نتایج حذف ۴ صفر از پول ملی است.
معایب
بعضی افراد برای این اصلاح معایبی را مطرح کرده‌اند که برخی درست است و برخی پاسخ‌های دقیقکارشناسی برای ردّ آن وجود دارد.
عیب اول تحمیل هزینههای چاپ اسکناس جدید است که در بخش محاسن دقیقاً به آن اشاره شد که تغییر اسکناس‌های جدید و قدیم طی فرایند ۱۸ تا ۲۴ ماهه با توجه به آمار چاپ هر ساله اسکناس، اسکناس‌های امحا شده و کاهش سرانه اسکناس برای هر فرد با توجه به تغییر ارزش اسکناسها این دلیل را رد خواهد کرد. البته باید گفت در شرایطی که عمده پول‌های اعتباری در کارت‌ها جابه‌جا می‌شود، این استدلال دوباره رد خواهد شد.
دومین دلیل را چنین بیان می‌کنند که کالای زیر هزار تومان در کشور وجود دارد؛ عمدتاً از خوراکیها، سهام شرکتها و… که راه حل این مسئله تغییر در بسته‌بندی‌هاست. سهام شرکتها را هم می‌توان تجمیع کرد که با نرم‌افزار به راحتی قابل انجام است. کالاهای زیر هزار تومان برای رند شدن به طور حتم کمی گران می‌شود که بار تورمی خواهد داشت و این جزء معایبی است که همه قبول داریم و بیشترین آسیب میتواند این مسئله باشد.
عیب دیگر این است که دفاتر صورتهای مالی و پایگاههای اطلاعاتی که باید به آن استناد کرد، دچار خلل می‌شود؛ چرا که باید با معیار پول جدید محاسبه شود و همین تبدیلها کمی کار را دشوار می‌کند.
نکته بعدی نپذیرفتن این فرایند از سوی افراد روستایی و مسن است. البته تجربه تغییر ساعت تابستانی، واریز یارانه نقدی همه مردم به حساب‌های بانکی و… را داشته‌ایم و اثبات کرده است مردم حتی روستایی‌های مسن هم با آن سازگار شده‌اند. در مسئله یارانه‌ها دغدغه اصلی فرمانداران این بود که مگر می‌شود به روستایی‌ها کارت بانکی با رمز داد! ولی دیدیم که این اتفاق افتاد و به راحتی حل شد.
فرهنگ‌سازی و آماده‌سازی روانی خوب مردم یکی از عوامل دخیل در اجرای درست این اصلاح است؛ کاری که در موضوع یارانه‌های نقدی و کارت سوخت هم انجام شد.
اما یکی از معایب مهم کاهش کوتاه‌مدت درآمدهای صادراتی در اثر افزایش قدرت برابری پول ملی با دیگر ارزهاست. الآن در معادل‌سازی دلار و یورو با ریال خیلی اختلاف قیمت وجود دارد و از این رو درآمدهای صادراتی در تبدیل به ریال خیلی افزایش فاحش یافته‌اند. همین موضوع سبب شده است شرکت‌های بورس که صادرات‌محور هستند، به شدت درآمدشان زیاد شود. پس از اصلاح در تبدیل دلار و یورو به تومان چون پول ملی قدرتمند می‌شود، درآمدهای صادراتی خود به خود از نظر روانی کاهشی خواهد داشت.
البته بحث‌هایی همچون در اولویت نبودن این کار هم مطرح می‌شود که خود جای بحث دارد.بعضی افراد برای این اصلاح معایبی را مطرح کرده‌اند که برخی درست است و برخی پاسخ‌های دقیق کارشناسی برای ردّ آن وجود دارد.
عیب اول تحمیل هزینههای چاپ اسکناس جدید است که در بخش محاسن دقیقاً به آن اشاره شد که تغییر اسکناس‌های جدید و قدیم طی فرایند ۱۸ تا ۲۴ ماهه با توجه به آمار چاپ هر ساله اسکناس، اسکناس‌های امحا شده و کاهش سرانه اسکناس برای هر فرد با توجه به تغییر ارزش اسکناسها این دلیل را رد خواهد کرد. البته باید گفت در شرایطی که عمده پول‌های اعتباری در کارت‌ها جابه‌جا می‌شود، این استدلال دوباره رد خواهد شد.
دومین دلیل را چنین بیان می‌کنند که کالای زیر هزار تومان در کشور وجود دارد؛ عمدتاً از خوراکیها، سهام شرکتها و… که راه حل این مسئله تغییر در بسته‌بندی‌هاست. سهام شرکتها را هم می‌توان تجمیع کرد که با نرم‌افزار به راحتی قابل انجام است. کالاهای زیر هزار تومان برای رند شدن به طور حتم کمی گران می‌شود که بار تورمی خواهد داشت و این جزء معایبی است که همه قبول داریم و بیشترین آسیب میتواند این مسئله باشد.
عیب دیگر این است که دفاتر صورتهای مالی و پایگاههای اطلاعاتی که باید به آن استناد کرد، دچار خلل می‌شود؛ چرا که باید با معیار پول جدید محاسبه شود و همین تبدیلها کمی کار را دشوار می‌کند.
نکته بعدی نپذیرفتن این فرایند از سوی افراد روستایی و مسن است. البته تجربه تغییر ساعت تابستانی، واریز یارانه نقدی همه مردم به حساب‌های بانکی و… را داشته‌ایم و اثبات کرده است مردم حتی روستایی‌های مسن هم با آن سازگار شده‌اند. در مسئله یارانه‌ها دغدغه اصلی فرمانداران این بود که مگر می‌شود به روستایی‌ها کارت بانکی با رمز داد! ولی دیدیم که این اتفاق افتاد و به راحتی حل شد.
فرهنگ‌سازی و آماده‌سازی روانی خوب مردم یکی از عوامل دخیل در اجرای درست این اصلاح است؛ کاری که در موضوع یارانه‌های نقدی و کارت سوخت هم انجام شد.
اما یکی از معایب مهم کاهش کوتاه‌مدت درآمدهای صادراتی در اثر افزایش قدرت برابری پول ملی با دیگر ارزهاست. الآن در معادل‌سازی دلار و یورو با ریال خیلی اختلاف قیمت وجود دارد و از این رو درآمدهای صادراتی در تبدیل به ریال خیلی افزایش فاحش یافته‌اند. همین موضوع سبب شده است شرکت‌های بورس که صادرات‌محور هستند، به شدت درآمدشان زیاد شود. پس از اصلاح در تبدیل دلار و یورو به تومان چون پول ملی قدرتمند می‌شود، درآمدهای صادراتی خود به خود از نظر روانی کاهشی خواهدداشت. البته بحث‌هایی همچون در اولویت نبودن این کار هم مطرح می‌شود که خود جای بحث دارد.
چشم‌انداز
کنار هم قرار دادن محاسن و معایب طرح دولت برای حذف ۴ صفر از پول موسوم به «اصلاح پول ملی»، فرصت ودرنگی برای نمایندگان و تصمیم گیران اقتصادی کشور ایجاد می‌کند تا با نظر به تبعات ، پیامدها‌ی منفی و همچنین دستاوردهای مثبت و اثر بخش به تصمیم درست برسند .
بدون تردید، هم باید به اولویت‌های اقتصادی کشور توجه داشت و هم به موضوع اصلاح پرستیژ کشور و توجه به عرف جامعه و مردم باید توجه کرد. آفت مهمی که در این باره باید از آن اجتناب کرد، نگاه به این موضوع مهم که به نوعی آغاز جراحی اقتصادی به شمار می‌آید، از زاویه جناحی و سیاسیاست.
چنانکه در عمده طرح مخالفتها بحث‌های جناحی دیده می‌شود. مخالفت‌هایی هم که غیر جناحی است، عمدتاً پاسخ‌های مستدلی دارند که بیان شد. این تصمیم یک کار کارشناسی دقیق بوده که در دهه گذشته بررسی شده و تا امروز به علت‌های گوناگون اجرا نشده و موضوعی فراجناحی بوده است.
باید پرسید اگر فردی معتقد است، این طرح اولویت ندارد، اولویت اقتصادی کشور از دیدگاه او چیست؟! در این میان یک دیدگاه واحد وجود ندارد، بنابراین به نظر می‌رسد این طرح باید هرچه سریع‌تر اجرا شود؛ اما اینکه مجری این طرح چقدر در اجرای آن موفق خواهد بود، موضوع جدایی است.
