صبح صادق >>  نگاه >> یادداشت
تاریخ انتشار : ۲۰ مرداد ۱۳۹۸ - ۱۲:۵۶  ، 
کد خبر : ۳۱۶۵۳۶

‭ ‬اثرات‭ ‬جانبی

«‬اثرات‭ ‬جانبی‮» ‬‭ ‬وقتی‭ ‬مطرح‭ ‬می‌شود‭ ‬که‭ ‬یک‭ ‬بنگاه‭ ‬یا‭ ‬فرد‭ ‬فعالیتی‭ ‬را‭ ‬انجام‭ ‬دهد‭ ‬که‭ ‬به‌‭ ‬طور‭ ‬مستقیم‭ ‬بر‭ ‬دیگران‭ (‬بنگاه‭ ‬یا‭ ‬فرد‭ ‬دیگر‭) ‬اثر‭ (‬مثبت‭ ‬یا‭ ‬منفی‭) ‬بگذارد؛ ‭ ‬ولی‭ ‬به‭ ‬ازای‭ ‬آن‭ ‬پولی‭ ‬پرداخت‭ ‬یا‭ ‬دریافت‭ ‬نکند‭. ‬به‭ ‬این‭ ‬معنا‭ ‬که‭ ‬فرد‭ ‬یا‭ ‬بنگاه‭ ‬ایجادکننده‭ ‬اثر‭ ‬جانبی، ‭ ‬هزینه‌ها‭ ‬یا‭ ‬منافع‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬عمل‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬محاسبات‭ ‬خود‭ ‬وارد‭ ‬نمی‌کند‭. ‬تعریف‭ ‬بالا‭ ‬با‭ ‬وجود‭ ‬ساده‭ ‬بودن، ‭ ‬نکته‭ ‬مهمی‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬می‌تواند‭ ‬منشأ‭ ‬بعضی‭ ‬از‭ ‬ابهام‌ها‭ ‬بشود‭. ‬هنگامی‌که‭ ‬می‌گوییم‭ ‬به‌‭ ‬طور‭ ‬مستقیم، ‭ ‬منظور‭ ‬کنار‭ ‬گذاشتن‭ ‬هر‭ ‬گونه‭ ‬اثری‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬وسیله‭ ‬قیمت‌ها‭ ‬انتقال‭ ‬می‌یابد‭. ‬
اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬از‭ ‬نظر‭ ‬تأثیرگذاری‭ ‬بر‭ ‬امور‭ ‬اقتصادی‭ ‬به‭ ‬دو‭ ‬دسته‭ ‬مثبت‭ ‬یا‭ ‬منفی‭ ‬تقسیم‭ ‬می‌شود‭. ‬اثر‭ ‬جانبی‭ ‬مثبت‭ ‬زمانی‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭ ‬که‭ ‬فعالیت‭ ‬بنگاه‭ ‬یا‭ ‬فرد‭ ‬تولیدکننده‭ ‬اثر‭ ‬جانبی‭ ‬سبب‭ ‬افزایش‭ ‬مطلوبیت‭ ‬واحدی‭ ‬شود‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬تأثیر‭ ‬می‌پذیرد‭. ‬برای‭ ‬نمونه‭ ‬وقتی‭ ‬فردی‭ ‬خلاقیتی‭ ‬به‭ ‬خرج‭ ‬می‌دهد‭ ‬و‭ ‬فکر‭ ‬یا‭ ‬کالای‭ ‬بدیعی‭ ‬عرضه‭ ‬می‌کند‭ ‬که‭ ‬تحولی‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬ایجاد‭ ‬می‌کند، ‭ ‬شاید‭ ‬بابت‭ ‬آن‭ ‬مبلغی‭ ‬هم‭ ‬دریافت‭ ‬کند؛ ‭ ‬اما‭ ‬اثرات‭ ‬مثبت‭ ‬آن‭ ‬به‭ ‬مراتب‭ ‬بیشتر‭ ‬از‭ ‬قیمت‭ ‬آن‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬کل‭ ‬جامعه‭ ‬می‌رسد‭. ‬برای‭ ‬نمونه، ‭ ‬ابداع‭ ‬فکر‭ ‬الگوریتم‭ ‬که‭ ‬سبب‭ ‬ایجاد‭ ‬رایانه‭ ‬شد، ‭ ‬شاید‭ ‬برای‭ ‬مبدع‭ ‬آن‭ ‬درآمد‭ ‬چندانی‭ ‬هم‭ ‬ایجاد‭ ‬نکرده‭ ‬باشد؛ ‭ ‬ولی‭ ‬منافع‭ ‬مثبت‭ ‬آن‭ ‬نصیب‭ ‬کل‭ ‬جامعه‭ ‬بشری‭ ‬شده‌
‭ ‬است‭. ‬
اثر‭ ‬جانبی‭ ‬منفی‭ ‬زمانی‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭ ‬که‭ ‬فعالیت‭ ‬بنگاه‭ ‬یا‭ ‬فرد‭ ‬تولیدکننده‭ ‬اثر‭ ‬جانبی‭ ‬سبب‭ ‬کاهش‭ ‬مطلوبیت‭ ‬واحدی‭ ‬شود‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬تأثیر‭ ‬می‌پذیرد‭. ‬برای‭ ‬نمونه‭ ‬کارخانه‌ای‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬بگیرید‭ ‬که‭ ‬فولاد‭ ‬تولید‭ ‬می‌کند‭. ‬این‭ ‬کارخانه‭ ‬دود‭ ‬کوره‌های‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬هوا‭ ‬می‌فرستد‭ ‬که‭ ‬اثر‭ ‬منفی‭ ‬بر‭ ‬محیط‭ ‬اطراف‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬جمله‭ ‬بر‭ ‬فعالیت‌های‭ ‬کشاورزی‭ ‬و‭ ‬نیز‭ ‬سلامت‭ ‬افراد‭ ‬پیرامون‭ ‬کارخانه‭ ‬دارد؛ ‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬کارخانه‭ ‬به‭ ‬ازای‭ ‬این‭ ‬فعالیت‭ ‬که‭ ‬سایرین‭ ‬را‭ ‬متأثر‭ ‬می‌کند، ‭ ‬مبلغی‭ ‬پرداخت‭ ‬نمی‌کند؛ ‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬رو‭ ‬کالای‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬ارزان‌تر‭ ‬از‭ ‬حالتی‭ ‬که‭ ‬مجبور‭ ‬به‭ ‬پرداخت‭ ‬هزینه‭ ‬تحمیل‭ ‬شده‭ ‬بر‭ ‬سایرین‭ ‬‌بود، ‭ ‬عرضه‭ ‬می‌کند‭. ‬اگر‭ ‬کارخانه‭ ‬مجبور‭ ‬می‌شد‭ ‬هزینه‌های‭ ‬تولید‭ ‬آلودگی‭ ‬را‭ ‬بپردازد، ‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬مسلم‭ ‬برای‭ ‬کاهش‭ ‬هزینه‌هایش‭ ‬مقدار‭ ‬کمتری‭ ‬آلودگی‭ ‬تولید‭ ‬می‌کرد‭. ‬
در‭ ‬یک‭ ‬تقسیم‌بندی‭ ‬دیگر‭ ‬که‭ ‬بر‭ ‬اساس‭ ‬تعداد‭ ‬واحدهای‭ ‬اقتصادی‭ ‬درگیر‭ ‬انجام‭ ‬می‌شود، ‭ ‬اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬دو‭ ‬دسته‭ ‬‮ «‬دوجانبه‮» ‬‭ ‬و‭ ‬‮ «‬چندجانبه‮» ‬‭ ‬تقسیم‭ ‬می‌کنند‭. ‬
اثر‭ ‬جانبی‭ ‬دوجانبه‭ ‬زمانی‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭ ‬که‭ ‬تنها‭ ‬یک‭ ‬واحد‭ (‬فرد‭ ‬یا‭ ‬بنگاه‭) ‬آن‭ ‬را‭ ‬تولید‭ ‬و‭ ‬تنها‭ ‬یک‭ ‬واحد‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬تأثیر‭ ‬می‌پذیرد، ‭ ‬ولی‭ ‬در‭ ‬دسته‭ ‬دوم‭ ‬چند‭ ‬واحد‭ ‬تولیدکننده‭ ‬اثر‭ ‬جانبی‭ ‬بوده‭ ‬و‭ ‬چند‭ ‬واحد‭ ‬نیز‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬تأثیر‭ ‬می‌پذیرند‭ ‬که‭ ‬این‭ ‬دسته‭ ‬خود‭ ‬به‭ ‬دو‭ ‬دسته‭ ‬تمام‌شدنی‭ ‬و‭ ‬تمام‎نشدنی‭ ‬تقسیم
‭ ‬می‌شوند‭. ‬
اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬احتمالاً‭ ‬مورد‭ ‬توجه‌ترین‭ ‬دلیل‭ ‬برای‭ ‬دخالت‌های‭ ‬دولت‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬اقتصاددان‌ها‭ ‬هستند‭. ‬از‭ ‬این‭ ‬مسئله‭ ‬به‭ ‬تناوب‭ ‬برای‭ ‬توجیه‭ ‬مالکیت‭ ‬دولت‭ ‬بر‭ ‬صنایع‭ ‬دارای‭ ‬اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬مثبت‭ ‬و‭ ‬ممانعت‭ ‬از‭ ‬تولید‭ ‬کالاهای‭ ‬دارای‭ ‬اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬منفی‭ ‬استفاده‭ ‬می‌شود‭. ‬
در‭ ‬نهایت، ‭ ‬‮ «‬آدام‭ ‬اسمیت‮» ‬‭ ‬اقتصاددان‭ ‬معروف‭ ‬خاطرنشان‭ ‬کرده‭ ‬است، ‭ ‬خودمداری‭ ‬و‭ ‬خودپنداری‭ ‬معمولاً‭ ‬سبب‭ ‬می‌شود‭ ‬بازارها‭ ‬هر‭ ‬چه‭ ‬را‭ ‬که‭ ‬مردم‭ ‬می‌خواهند‭ ‬تولید‭ ‬کنند‭ ‬و‭ ‬برای‭ ‬آنکه‭ ‬فردی‭ ‬به‭ ‬ثروت‭ ‬دست‭ ‬پیدا‭ ‬کند، ‭ ‬باید‭ ‬آنچه‭ ‬را‭ ‬که‭ ‬عموم‭ ‬مردم‭ ‬راغب‭ ‬و‭ ‬علاقه‎مند‭ ‬به‭ ‬خرید‭ ‬آن‭ ‬هستند، ‭ ‬به‭ ‬فروش‭ ‬برساند‭. ‬اثرات‭ ‬جانبی‭ ‬فواید‭ ‬اجتماعی‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬خودخواهی‭ ‬فردی‭ ‬را‭ ‬تحلیل‭ ‬و‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬حداقل‭ ‬می‌رسانند‭. ‬
نظرات بینندگان
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات