دو فیلسوف معاصر انقلاب

این ایام مصادف با سالروز رحلت دو چهره فرهنگی و علمی است؛ یکی مرحوم «علامه محمدحسین طباطبایی» در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۶۰ و دیگری «علامه محمدتقی جعفری» در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ که هر دو همه عمر خودشان را در راستای احیای اندیشه غنی اسلام و فرهنگ دینی سپری کردند. با وجود اینکه این دو شخصیت هر دو اهل تبریز بودند، پس از طی دروس مقدماتی علوم دینی برای کسب علم به نجف اشرف عزیمت کردند و با پایان مقطعی از مدارج علمی، یکی در قم و دیگری در تهران مستقر شدند.

دوران تحصیل این دو بزرگوار همراه با رنج و مشقت و فقر و تنگدستی بود و هر دو در زندگی از امکانات اولیه هم محروم بودند. اگرچه این دو فیلسوف از جنبه سیاسی در بین مبارزان عنوانی داده نشده؛ اما کتاب‌های آنها از منابع اصلی برای مطالعات‌شان بوده است و مبارزان مسلمان چه آنهایی که دستگیر و زندانی سیاسی رژیم پهلوی بودند و چه آنهایی که در مخفی‌گاه به مبارزه مشغول بودند، همواره تفسیر «المیزان» و کتاب‌های «اصول فلسفه و روش رئالیسم» و کتاب «شیعه در اسلام» علامه طباطبایی منبع مطالعاتی‌شان بود و در مقابله با تفکر و جریان‌های مارکسیستی و لیبرالیستی و دیگر مذاهب و مکاتب از این مآخذ بهره می‌بردند.

کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» او که با ترجمه و توضیحات و پاورقی‌های استاد شهید مطهری همراه است، در برابر همه شبهات فکری و سیاسی مکاتب گوناگون و تفکرات جریان غربی و شرقی پاسخگو بود و بسیاری از مبارزان و زندانیان سیاسی که پیش از انقلاب در اسارت رژیم شاه بودند، در خاطرات‌شان ذکر کرده‌اند که این کتاب نجات‌دهنده بود علامه طباطبایی درباره تبیین اندیشه‌های شیعه گام‌های بلندی برداشت و با امثال پروفسور کُربُن گفت‌وگوها و مناظرات علمی انجام می‌داد. کتاب «شیعه در اسلام» ایشان تأثیر فراوانی در پایه‌های فکری انقلاب اسلامی داشته و پس از انقلاب این کتاب بارها به زبان‌های گوناگون در کشورهای متعدد به چاپ رسیده است.

«علامه محمدتقی جعفری» هم مانند علامه طباطبایی در محافل گوناگون در تهران و قم بحث‌های علمی می‌کرد، در سفری که به مشهد مقدس داشت، در اتوبوس با مرحوم بدیع الزمان فروزانفر آشنا می‌شود و در یک بحث و گفت‌وگوی علمی استاد فروزانفر به شخصیت علمی ایشان پی می‌برد و همین گفت‌وگو موجب می‌شود استاد بدیع الزمان او را برای تدریس در دانشگاه دعوت ‌کند. او به خوبی زبان علمی حوزویان و دانشگاهیان را درک می‌کرد و از ضرورت‌های زمان و نیازهای فکری و فرهنگی دنیای معاصر به خوبی آگاهی داشت. استاد جعفری حدود ۷۰ جلسه بحث و گفت‌وگو با شخصیت‌های بین‌المللی همچون برنارد ارتور، برتراند راسل، پروفسور عبدالاسلام، روژه گارودی و پروفسور رزنتال داشته است. علامه جعفری با اشرافی که به فقه، فلسفه، تاریخ، هنر و زیباشناسی در اسلام داشت، حدود نیم قرن فعالیت‌های علمی و پژوهشی او شامل بیش از یکصد جلد کتاب می‌شود. مجموعه کتاب نقد و تحلیل مثنوی معنوی مولوی در ۱۵ جلد قطور و شرح و تفسیر نهج‌البلاغه از شاهکارهای تحقیقاتی اوست که هر کدام یک گنجینه معارف اسلامی به شمار می‌آید.