وعده‌های توخالی و عقب نگه‌داشتن ما

رهبر معظم انقلاب در دیدار با تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی، در پاسخ به پرسش ذهنی برخی افراد که تحریم‌ها تا چه زمانی ادامه دارد و تا کی این روند ادامه پیدا خواهد کرد؟ به نکته‌ای سنجیده و مهم اشاره کردند که خط بطلانی بود بر افکار خامی که برای مقابله با تحریم‌ها، همواره نسخه مذاکره با آمریکا یا کشورهای اروپایی را تجویز می‌کردند. ایشان برای راهبرد اقتصاد و ایجاد حیات دوباره و روشنایی در چرخه اقتصاد، تولیدکنندگان را فرماندهان، خط‌‌‌شکنان و صفوف مقدم عرصه حیاتی تولید داخلی، رونق اقتصادی و گسترش رفاه عمومی خواندند و فرمودند: «با شناختی که از مسائل جبهه استکبار داریم، تحریم‌ها حالا حالاها وجود دارد، بنابراین برای نجات اقتصاد کشور نباید منتظر پایان تحریم‌ها و بودن یا نبودن فلان شخص یا اقدام فلان کشور بود؛ البته دور زدن تحریم‌ها به عنوان یک تاکتیک خیلی خوب است، اما کار و راهبرد اساسی را باید بر مصون‌سازی کشور از آسیب تحریم‌ها متمرکز کرد.» با دقت و تأمل در گفته راهبردی رهبر معظم انقلاب و با تجربه به دست آمده از خروج آمریکا از برجام و محقق نشدن وعده‌های دم‌دستی کشورهای اروپایی که کوچک‌ترین اقدامی در رفع تحریم‌های آمریکا انجام ندادند و فقط زمان را از ملت ما ربودند و چشم‌ها را در انتظار وعده‌های توخالی خود خشکاندند، این زمزمه که مشکلات ناشی از تحریم‌ها از طریق مذاکره برطرف می‌شود، باید از زبان‌ و اندیشه‌ دولت و جامعه برچیده شود و با تکیه دوباره به توان داخلی و حضور مردم در عرصه اقتصاد، تهدید‌ها به فرصت تبدیل شده و موجب تقویت و نوآوری و شکوفایی مجدد تولید ملی شود. با رهنمون‌های بیان شده و با اهتمام به وضعیت فعلی باید دانست تلاش افراد افزون بر جنبه ملی باید چشم‌انداز دینی هم داشته باشد؛ چرا که بنابر روایات فراوانی با فضیلت‌ترین عبادات کسب روزی حلال است. در این دیدگاه دینی باید به برخی دستورها اهمیت داد تا با یاری قادر متعال به آن جامعه ایده‌آلی که در جهت کمال‌گرایی و رشد الهی و انسانی خود گام برداشته، کمک کرد.

یکی از ویژگی‌های مؤمن در بازار کسب و تجارت دانستن آداب و احکام آن است؛ به گونه‌ای که بی‌توجهی و سهل‌انگاری به این موضوع مهم، غرق شدن در لجنزار ربا را در پی خواهد داشت. چنانچه در حدیثی منقول از امام علی(ع)، که ایشان فرمودند: «لا یقعدن فی السوق الا من الشراء و البیع؛ کسی نباید وارد بازار بشود مگر آنکه احکام خرید و فروش را بداند و بشناسد.» چرایی این شدت سخت‌گیری از آنجایی سرچشمه می‌گیرد که کمتر مسئله‌ای همانند مسئله ربا در قرآن و سنت به پرهیز از آن سفارش شده است. نکته‌اش هم این است که اگر ربا اوج بگیرد، فعالیت کم می‌شود؛ زیرا ربا از طرفی ظلم به مسلمانان است و از طرفی بیکاری در جامعه ایجاد می‌کند.

از دیگر توصیه‌های دین مبین اسلام در بحث تجارت، داشتن انصاف و بهره بردن منفعت به صورت منصفانه است. در همین زمینه در کتاب «کافی» از ابوجعفر فزاری روایت شده است، امام صادق(ع) یکی از موالی خود به نام «مصادف» را احضار کرد و مبلغی به ایشان داد تا با آن برای تأمین مخارج خود تجارتی بکند. مصادف آن اموال را گرفت و متاعی خرید و راهی مصر شد. در نزدیک مصر متوجه شد که این کالا در مصر یافت نمی‌شود؛ به همین منظور کالاها را به دو برابر قیمت به اهالی مصر فروخت و به مدینه بازگشت. وقتی داستان تجارت خود را به حضرت توضیح داد، حضرت تنها اموالی را که برای تجارت به مصادف داده بود، بازپس گرفت و فرمودند: «ای مصادف بدان که مجادله با شمشیر آسان‌تر از طلب حلال است.»

از مواردی که اهل بیت(ع) به آن تأکید داشته‌اند و اهتمام به آن و ترک نکردن آن را در همه برهه‌های زندگی گوشزد کرده‌اند، «تجارت» است؛ به این صورت که در روایتی فرموده‌اند ترک تجارت عقل معاش را از انسان می‌گیرد و در روایت دیگری ذیل همین روایت بیان داشته‌اند، «فضیل‌بن‌اعور» می‌گوید: «معاذ‌بن‌کثیر» خدمت امام صادق(ع) شرفیاب شد و عرض کرد: «من به زندگی مرفهی دست یافته‌ام و می‌خواهم تجارت را رها کنم.» حضرت فرمودند: «اگر این کار را بکنی، عقلت کاسته می‌شود.» این موارد برخی از نکات تجارت بود که هر یک به نوبه خود به تحقیق و مطالعه عمیق‌تری نیاز دارد که در اینجا حوصله بحث آن نیست؛ اما اگر بخواهیم نتیجه‌گیری کارآمدی از این مطالب داشته باشیم، باید به این مهم دقت کنیم که اگر طبق موازین و مبانی اسلام حرکت کنیم، به یقین در همه موارد اقتصادی گام‌های بلندتری خواهیم برداشت؛ چرا که تمامی احکام تجاری اسلام در جهت افزایش عزت و جایگاه مسلمانان و پیشرفت اقتصاد فردی و اجتماعی افراد است.