پاسداران انقلاب فدائیان ملت

مأموریت صیانت از انقلاب اسلامی سبب شد سپاه در بیشتر عرصه‌های کشور ورود پیدا کند و برای رفع نیازهای اساسی کشور اقدام کند. اولین نیاز هر کشور انقلاب‌دیده، امنیت است. اولین مأموریت‎های سپاه هم به امر امنیت معطوف بود. در واقع، سپاه اولین دستگاه اطلاعاتی و امنیتی بعد از انقلاب بود که با هدف شناسایی و کشف توطئه‎ها و نیز مبارزه با ناامنی‎ها و جدایی‌طلبی‎ها تشکیل شد. کمیته‏های انقلاب هم که برای نظم‌بخشی و مباحث انتظامی انقلاب تشکیل شد، بعد از تشکیل سپاه، یک قالب انتظامی به خود گرفت و مأموریت‎های امنیتی اصلی به سپاه واگذار شد. این امر دو وجه داشت؛ اول فعالیت‎های اطلاعاتی‌ـ امنیتی و ضد جاسوسی؛ دوم، مقابله با جدایی‌طلبان که بیشتر جنبه نظامی داشت. ماجرای ترورهای سال ۱۳۵۸ و گروهک فرقان سبب شد سپاه در امر حفاظت از شخصیت‎ها نیز ورود پیدا کند.

اولین تجربه نظامی سپاه

فعالیت‎های نظامی سپاه تا آن زمان به ایجاد امنیت عمومی محدود و نوع تجهیزات سپاه هم به همین حوزه محدود شده بود؛ درگیری‏های با ضد انقلاب جدایی‌طلب اولین تجربه نظامی پاسداران بود، اما دفاع مقدس جبهه گسترده جدید برای سپاه در عرصه دفاع بود. نیروهای مردمی به جبهه سرازیر می‎شدند و سازمانی برای ساماندهی آنها وجود نداشت. سپاه و نیروهای مردمی در جنگ به سبب خیانت‌های بنی‌صدر محدود شده بودند. نیروهای مردمی به مدد برخی خواص انقلابی، در قالب‎های گوناگون برای عملیات‌های پارتیزانی ساماندهی شدند. ستاد جنگ‎های نامنظم با همت آیت‌الله خامنه‎ای و شهید چمران گروه فدائیان اسلام به فرماندهی شهید سیدمجتبی هاشمی از نمونه‎های اولیه گروه‎های مردمی در دفاع مقدس بودند.

اما هم‌زمان در فضای شهرها اتفاقات دیگری در حال وقوع بود. آرام آرام صف مبارزه انقلابی‎های وفادار به تفکر اسلام ناب از مبارزانی که شیوه مبارزه را از جای دیگر (مارکسیسم) عاریه گرفته بودند، جدا شد. بنی‌صدر ناکام در جنگ، حاشیه‎ها را وارد میدان کرد. سازمان موسوم به مجاهدین خلق عملاً وارد عملیات ترور شد. در آن زمان اصلی‎ترین سازمان مقابله با ترور، سازمان اطلاعات سپاه بود. سپاه هم در مرزها درگیر دفاع مقدس بود و هم در شهرها در کنار کمیته‎های انقلاب و شهربانی درگیر تیم‎های ترور کور منافقین. در کشاکش دفاع مقدس، مسئولان کشور ترور می‎شدند و لازم بود دستگاه اطلاعاتی سپاه وارد عمل شود. هم‌زمان که تیپ‎ها و لشکرهای سپاه در دفاع مقدس در اتاق‎های قرارگاه کربلا و پادگان گلف با سازماندهی نیروهای پاسدار و مردمی شکل می‎گرفت، اطلاعات سپاه هم در مقر خیابان شهید عراقی برای شناسایی و ضربه به تیم‎های ترور و خانه‎های تیمی منافقین فعالیت می‌کرد؛ البته این روند حتی بعد از تشکیل وزارت اطلاعات در سال ۱۳۶۳ ادامه یافت. سپاه که بعد از این زمان روی دفاع مقدس متمرکز بود، از امنیت داخلی غافل نشد و علاوه بر حفاظت از شخصیت‌ها، از سال ۱۳۶۳ با دستور شفاهی امام خمینی(ره) حفاظت از پروازها و فرودگاه‎ها را هم با مشکلات فراوان، آن هم در دورانی که تهدیدات تروریستی از جمله هواپیماربایی جدی بود، برعهده گرفت و دی ماه سال ۱۳۶۷ با دستور کتبی امام، عملاً این امر ادامه یافت. امن‎ترین پروازها در آسمان ایران ماحصل همین تدبیر امام راحل و رشادت‏های فداییان ملت بوده است. سپاه تا قبول قطعنامه و عملیات مرصاد بر دفاع مقدس متمرکز بود.

پایان جنگ آغازی دیگر برای سپاه

پایان جنگ اما، پایان مأموریت سپاه نبود. در حوزه نظامی، کشور هنوز در تهدید بود و باید دفاع همه‌جانبه پیگیری می‎شد؛ اما نیاز کشور به بازسازی هم احساس می‎شد و طی دفاع مقدس توان مهندسی خوبی در سپاه کسب شده بود. تدبیر فرمانده کل قوا که همواره اصلی‎ترین یاری‌گر سپاه در تمام مأموریت‎ها بود، این‌بار هم میدان بازسازی را به میدان‎های عمل سپاه افزود. قرارگاه‎های «قرب» در سال ۱۳۶۸ تشکیل و بازسازی شروع شد. بازسازی بعد از چند سال جنبه سازندگی گرفت و در شرایطی که کشور در مقابله مستقیم با ابرقدرت‎ها بود، تحریم‎های ظالمانه سبب می‎شد شرکت‎های بزرگ خارجی با اهداف سودجویانه در انجام پروژه‌های عمرانی کارشکنی کنند. لزوم ورود مهندسی سپاه به ایجاد زیرساخت‎ها در همین زمان موجب شد سدسازی و راه‎سازی، سپس عرصه‎های عمرانی دیگر، مثل تونل‏ها و پل‎ها، راه آهن، معادن، نیروگاه‎ها، خطوط لوله و در نهایت حوزه نفت، پالایش، پتروشیمی و پتروپالایش میدان خدمت جدید سپاه به مردم و میهن باشد و نه تنها کشور از تخصص خارجی‎ها بی‌نیاز شد، در اثر همین تأکید و جهاد در خودکفایی، قدرتمند شد و اثر بسیاری از تحریم‎های غیرانسانی اقتصادی از بین رفت. بسیاری از نیروهای داخلی صاحب شغل شدند و ارزش افزوده بسیاری برای کشور به وجود آمد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که با لباس خاکی از دفاع مقدس بیرون آمده بود، این بار لباس خدمت به تن کرد و زیرساخت‎های مهم کشور را در غیاب شرکت‎های بزرگ بین‌المللی به وجود آورد و کشور در عرصه‎های گوناگون از بیگانگان بی‌نیاز شد؛ اما در همین زمان‌ها رخت محرومیت بر تن تعداد بسیاری از مردم مناطق مرزی کشور بود و همین امر عاملی ناامن‌ساز به حساب می‌آمد. با واگذاری مأموریت ایجاد امنیت در این مناطق، پاسداران امنیت از تهدید اصلی غافل نشدند و در فعالیتی متفاوت از مأموریت قبلی در مناطق مرزی، به جای جنگ مستقیم با عوامل ناامن‌ساز روی صحنه، به جنگ مستقیم با محرومیت ناامن‌ساز رفتند و در کنار مردم مناطق محروم، آرام‌آرام رخت محرومیت را از تن مناطق درآوردند. اشتغال‌زایی، ساخت مسکن، حمایت غذایی و درمانی و واگذاری امنیت به نیروهای بومی به طور کل ورق را برگرداند و خادمان سبزپوش سپاه در دل مردم محروم جا پیدا کردند و امنیت پایدار برقرار شد. هیچ دستگاه مهندسی و تجهیزاتی در سپاه معطل شرایط جنگی نماند و همه داشته‎های مهندسی نیروی زمینی سپاه و سپاه‎های استانی در این حوزه، در شرایط صلح به جنگ با محرومیت اختصاص یافت؛ البته این امنیت همچون سایر ابعاد امنیت کم‌هزینه نبود و خون شهید آسمانی، سردار نورعلی شوشتری برای آن هزینه شد. اما ابعاد خدمتگزاری و محرومیت‌زدایی سپاه به مناطق مرزی محدود نبود و همه مناطق محروم عرصه خدمت جان‌نثاران مردم شد.

مردم‌یاری در حوادث غیرمترقبه

بعد از دفاع مقدس صحنه‎های آزمایش مهمی هم در مقابل پاسداران و جان‌نثاران مردم و انقلاب به وجود آمد. صحنه‎هایی مثل زلزله‎های رودبار، بم، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و حادثه سیل در سیستان و بلوچستان، لرستان، خوزستان و گلستان. سپاه که بنا بر مباحث امنیتی و حضور بسیج گستره حضورش در همه کشور است، در همه این حوادث داوطلبانه اولین گروه کمک رسان بوده، حتی پیش از اینکه گروه‎های تخصصی امدادی که فلسفه حضورشان امداد در این حوادث است، در صحنه حاضر شوند. گاهی این مأموریت جنبی سپاه به سبب اهمیت نجات مردم در بلایا جزء اصلی‌ترین مأموریت‏ها هم قرار گرفته است. از فرمانده کل سپاه تا فرماندهان نیروها، همه و همه در این سوانح پای کار نجات مردم بوده‎اند. حضور شهید احمد کاظمی در امدادرسانی زلزله بم و شهید حاج‌قاسم سلیمانی در امداد به سیل‎زدگان خوزستان از به یاد ماندنی‎ترین صحنه‎های این امدادرسانی‎هاست.

سپاه میدان‌دار علم و دانش

اما همه خدمت سپاه به مردم در موضوعات مزبور خلاصه نمی‎شود. سپاه اگرچه ذاتاً باید در دفاع نظامی خودکفایی را برای کشور رقم می‎زد، اما به همین مأموریت بسنده نکرد و خودکفایی علم و شکستن مرزهای دانش را هم در پیش گرفت و علوم و فناوری دفاعی اولین قدم در این مسیر بود. خودکفایی صددرصد دفاعی و کاهش هزینه‎ بیت‎المال در این حوزه مهم‌ترین خدمت سپاه به حساب می‌آید. صنعت موشکی قدرتمند و مستقل، حوزه پهپاد، حوزه پدافند هوایی و نیز حوزه‌های فضایی و... میدان عمل دفاعی و علمی سپاه شد؛ اما صنعت دفاعی موتور حرکتی بود که فقط درون همین صنعت نمی‎چرخید و بسیاری از صنایع کشور با دانش همین حوزه چرخ‌شان به حرکت در آمد. دانشگاه‎های کشور تحقیقات و پروژه‎های دانش‌بنیان نظامی را اجرا و رویکرد اقتصاد دانش‎بنیان همین جا رقم خورد.

سپاه در حوزه دانش، فناوری و سازندگی در جنگ اقتصادی وارد شد. دانشگاه‎های سپاه به مرزهای بلند دانش فنی و مهندسی رسیدند؛ هم در راستای اجرای خودکفایی دفاعی و هم در مأموریت سازندگی. اما عرصه علمی برای سپاه فقط به دانش فنی و مهندسی معطوف نبود. سپاه در علوم پزشکی بسیار خوش درخشید؛ خودکفایی درمانی یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی است و دانشگاه علوم پزشکی سپاه کنار سایر دانشمندان پزشکی کشور نقش اساسی در این حوزه داشته است.

نقش‌آفرینی در عرصه فرهنگ و هنر

سپاه در عرصه‌ای دیگر هم خوش درخشید. عرصه‎ای مهم که شاید به سبب ماهیتش از آن غفلت شده است؛ عرصه فرهنگ و هنر. دفاع مقدس مهم‌ترین عرصه فرهنگی انقلاب اسلامی بود و فعالیت‎های فرهنگی سپاه برای ترویج فرهنگ دفاع مقدس شکل گرفت؛ اما ساحت فرهنگی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به جنگ نظامی و هشت سال محدود نبود؛ از این رو سپاه در عرصه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی آرام‌آرام میدان‌های جدید فرهنگی را برای بازیابی هویت ایرانی اسلامی مردم ایران و آزادگان جهان اسلام در دستور کار قرار داد. بازیابی این هویت مهم‌ترین عرصه‏ای بود که می‎توانست جامعه ایرانی را به شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی نزدیک‎ کند. این امر خواسته یا ناخواسته سبب می‎شد علاوه بر مردم ایران، آزادگان جهان هم با الگوگیری از این موضوع در جبهه انقلاب اسلامی قرار گیرند. سپاه با ورود به عرصه تولید آثار فرهنگی و هنری و حمایت از هنرمندان در این حوزه قدم مهمی برداشت؛ اما همین امر مقدمه‎ای بود برای امنیت ایران. پاسداران بدون مرز کشور در نیروی قدس با همین زمینه‎سازی فرهنگی به جبهه‌های جدید در منطقه پا گذاشتند. لبنان، فلسطین، سوریه، عراق، یمن و... در جغرافیای مقاومت رخ نمودند و راهبردهای جمهوری اسلامی به شدت گسترش یافت و عملاً امنیت راهبردی در کشور شکل گرفت.

جهاد برای تأمین امنیت

اطلاعات سپاه نیز از سال ۱۳۶۳ تا امروز دست‌خوش تغییراتی به منظور خدمت بهتر و ایجاد امنیت برای مردم بود. از جدا شدن بخش‌هایی از این واحد سپاه و پیوستن آن به نیروی قدس که نیروی اقتدارآفرین انقلاب است تا قوام گرفتن واحد اطلاعات سپاه و تشکیل سازمان اطلاعات سپاه موازی با وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، همه وقایعی بود که در ساختار اطلاعاتی سپاه رخ داد و محصول آن کشف بسیاری از مفاسد اقتصادی، شبکه‌های جاسوسی نابودگر و برانداز و بسیاری دیگر از مباحث ناامن‌ساز کشور بود.

سپاه به کشور عمق استراتژیک بخشید و مرزهای دفاعی کشور را به مرزهای فرامنطقه‌ای برد. مبارزه با تروریسم بسیار خطرناک تکفیری و رسیدن عمق راهبردی کشور به سواحل مدیترانه در غرب و مرزهای چین در شرق از خدمات مهم سپاه در حوزه امنیت‌آفرینی فرامرزی است که گل سرسبد فرماندهان سپاه، یعنی شهید حاج‌قاسم سلیمانی در این زمینه شاخص بود.

به طور کل باید گفت خدمت سپاه و جان‌نثاران مردم در طول حیات ۴۰ ساله سپاه تاکنون خدمتی فداکارانه و امنیت‌ساز در همه عرصه‎ها بود و سپاه که در دفاع مقدس یک بار به طور کامل شهید شد، در طول سال‎های بعد هم فداکارانه در عرصه‎های دیگر حضور یافت، شهید داد، آبرو داد تا مردم ایران عزتمندانه زندگی کنند.