هوشیاری به جای استرس

بعد از شیوع بیماری «کروناویروس» در کشور ما، اخبار و شایعات داغ نیز در این باره رونق گرفت که همین امر سبب شد برخی‌ بیشتر از حد معمول موارد بهداشتی را رعایت کنند و به نوعی خود را درگیر وسواس ذهنی و جسمی کردند، تا جایی که هر لحظه به دنبال خبرهای متفاوت از تعداد مبتلایان به این بیماری در فضای مجازی شدند که بسیاری از آنها کذب است. این افراد دچار «کروناهراسی» یا نوعی ترس شدید از ابتلا به این بیماری شده‌اند که همین موضوع می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در زمینه بهداشت روان و راه‌های مقابله با هراس از این بیماری با دکتر «مهدی جعفری» پزشک و دارای مدرک دکترای تخصصی روانشناسی سلامت گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌آید:

با توجه به شیوع بیماری کروناویروس در کشورمان و مبتلا شدن عده‌ای از هموطنان‌مان به این بیماری و به دنبال آن، پخش شدن انواع اطلاعات درست و غلط و شایعات پیرامون درمان یا تلفات این بیماری، نوعی کروناهراسی در سطح جامعه به وجود آمده که این ترس باعث ایجاد رفتارهای استرس‌زا و وسواس‌گرایانه بین عده‌ای از مردم شده است که خود می‌تواند خطرناک باشد. به نظر شما برای مقابله با این حجم از نگرانی و لزوم حفاظت از سلامت روح و روان چه کارهایی باید انجام داد؟

ما باید بین دو مقوله هوشیاری و ترس، تفکیک قائل شویم؛ چراکه هوشیاری با ترس مرزی بسیار نزدیک دارد. به دنبال هوشیاری، مراقبت می‌آید در حالی که به دنبال ترس، انفعال و رفتارهای غیرمعقولانه می‌آید. یک اصل برای مواجهه با بیماری‌های ویروسی و بیماری‌هایی که به این شکل شیوع گسترده پیدا می‌کنند، «خودمراقبتی» بوده که بسیار مهم است. خودمراقبتی ابعاد جسمانی و روانی دارد که درباره ابعاد جسمانی بسیار شنیده‌ایم. هوشیاری و نگرانی در برخورد با بیماری‌ها در حد معقول وجود دارد، اما اگر از آن ترسیدیم، منجر به بروز رفتارهایی می‌شود که هیچ مبنای منطقی ندارد.

برخی در محیط کار، خانواده و جمع دوستان درباره تعداد دقیق مبتلایان و فوتی‌های این بیماری و افزایش آن، صحبت می‌کنند که در اینجا سؤال بنده از این دسته افراد این است که واقعاً لزوم دانستن این آمار دقیق، چه تأثیری در اصل مسئله برای من به عنوان یک شهروند دارد؟ زمانی است که فرد متخصص اپیدمیولوژی یا کارشناس حوزه سلامت و سیاست‌گذاری سلامت است که احتمال دارد این عددها برای او معنا و مفهوم داشته باشد و از تجزیه و تحلیل آنها برای کمک به سلامت مردم استفاده کند. مردم باید این را بدانند که اگر این آمار و اطلاعات به آنها داده می‌شود، برای این است که شفافیت در داده‌ها وجود داشته باشد؛ به عبارتی مطلبی از کسی پنهان نباشد؛ چراکه در غیر این صورت شایعات جای خود را باز می‌کنند.

آقای دکتر، با توجه به این صحبت‌ها، مردم نباید تا این حد خود را درگیر این اطلاعات و آمار کنند و به روان خود آسیب برسانند.

نکته مهم این است که واقعاً مردم به عنوان یک شهروند نیازی ندارند به دنبال این باشند که الآن چه اتفاقی افتاده است و دقیقاً چند نفر درگیر این بیماری هستند؛ اما در این بین لازم است بدانند بهترین راه‌های کنترل این بیماری چیست و مهم‌ترین کانون‌های درگیر این بیماری کدام مناطق است و سعی کنند از تردد به آن مکان‌ها خودداری کنند. نکته مهم دیگر اینکه مردم اطلاعات کلی و مرتبط با سلامت را از مبادی رسمی دریافت کنند. مردم باید بدانند سیستم سلامت کشور، اعم از وزارت کشور، پدافند غیرعامل و نیروهای نظامی تمام تلاش خود را در این زمینه انجام می‌دهند؛ چراکه سلامت یک مسئله چندبعدی است؛ بنابراین مهم‌ترین توصیه‌ای که بنده می‌توانم برای مردم داشته باشم، این است که هوشیار باشند، اما نترسند. 

در این میان، برخی افراد می‌خواهند خود را به شیوه‌های مختلف در جامعه مطرح کنند که یا  از روی غرض‌ورزی و دادن اطلاعات غلط و طرح مباحثی است که شاید رعب و وحشت در جامعه ایجاد کند یا اینکه مردم را از کارکردهای معمول باز بدارد. عده‌ای دیگر هم ممکن است واقعاً خودشان نسبت به این بیماری، فرضیه یا نگاهی داشته باشند، ولی بدون هیچ غرضی آن را در جامعه مطرح کنند. درست است که افراد در شرایط عادی آزاد هستند نظرات خود را بیان کنند، اما به خاطر داشته باشید که در این شرایط ما حق نداریم مردم را بترسانیم و نظرات خود را بدون کارشناسی و عبور از کانال وزارت بهداشت بین جامعه طرح کنیم. به مبادی رسمی نیز باید این تذکر را داد که مراقب ارائه اطلاعات و آمار خود به مردم باشند؛ چراکه هر جمله‌ای که الآن به کار برده می‌شود، ممکن است مخاطبان آن را طور دیگری ادراک و تحلیل کنند؛ بنابراین لطفاً مباحث مطرح‌شده با مردم، ساده، کوتاه، صریح و شفاف باشد و به این موضوع خیلی دقت شود و اجازه داده نشود هر کسی از ظن خود یار ما شود.

استرس و ترس بیش از حد درباره این بیماری چقدر آسیب‌زاست؟

استرس عاملی کاملاً شناخته‌شده است و در تمام رفرنس‌ها و منابع معتبر علمی پزشکی و روانشناسی اثبات شده و مقالات متعددی درباره آن نوشته شده است. استرس سیستم ایمنی سلولی ما را پایین می آورد که این سیستم مسئول مبارزه با ویروس‌هاست. کرونا یک ویروس است و یادمان باشد هر چقدر هم که از خود مراقبت کنیم، این سرچ‌های بیهوده در فضای مجازی که اطلاعات درست و غلط در آن وجود دارد، عامل استرس هستند.  بنابراین برای دریافت اطلاعات، بهتر است سایت وزارت بهداشت را نگاه کنیم؛ چون متخصصان دانشگاه‌های مختلف با استفاده از تجربیات بیماری‌های همه‌گیر در دنیا، به اصولی برای کنترل آن رسیده‌اند. هر مطلبی را که درباره کرونا می‌آید، نبینیم و نخوانیم؛ به عبارتی از چشم‌ها و گوش‌های خود مراقبت کنیم که این مطالب را نبیند و نشنود؛ در غیر این صورت این اخبار فقط ما را مشوش می‌کند و این استرس اضافی سیستم ایمنی ما را به انفعال وا می‌دارد؛ یعنی کارکرد سیستم ایمنی ما را پایین‌تر هم می‌آورد و اتفاقاً ما را مستعد مواجهه با کرونا می‌کند. مهم‌ترین درمان بیماری کروناویروس، مانند همه بیماری‌های ویروسی دیگر، درمان‌های حمایتی و پیشگیرانه است. در حوزه حمایتی به شما توصیه می‌کنم از خود، خانواده و دوستان‌تان حمایت روانی کنید؛ بنابراین همان‌طور که عرض کردم، مهم‌ترین کار دریافت اطلاعات از مبادی رسمی و بی‌توجهی به شایعات و بازنشر آنهاست تا دیگران دچار تشویش و نگرانی نشوند. همچنین مراقب باشیم دچار انفعال ناشی از ترس نشویم و ان‌شاءالله از این آزمون الهی سربلند بیرون بیاییم.