اقتصاد درون‌زا

در فرایند چند ساله که رهبر معظم انقلاب مطالبات اقتصادی خویش را از دولت‌ها، مردم و متولیان امر به کرات بیان فرموده‌اند، برخی از آنها ظرفیت گفتمان شدن را پیدا کرده‌اند که با تأمل و تدبر همراه با تحلیل محتوا می‌توان به چند گفتمان اصلی در حوزه اقتصاد و یا مرتبط با آن رسید. گفتمان کار و تلاش، گفتمان اقتصاد مقاومتی، گفتمان پیشرفت ایرانی‌ـ‌ اسلامی و گفتمان‌هایی ‌همچون تولید علم، به ویژه دانش‌بنیان و گفتمان عدالت، نسبت به دیگر گفتمان‌ها با اقتصاد ارتباط بیشتری دارند. رهبر معظم انقلاب اسلامی، گفتمان را «شعار پُرمحتوا و حاکی از حقیقت قابل گسترش فکری که جهت‌دهنده و برانگیزاننده است»، می‌دانند و معتقدند فضای گفتمان باید فضای معتقد به یک مبانی فکری یا عملی باشد. گفتمان‌سازی از آن رو اهمیت دارد که اگر می‌خواهیم خواسته‌ای تحقق پیدا کند، قدم اول این است که این خواسته را به‌صورت یک گفتمان پذیرفته شده در بیاوریم. در واقع، اگر تفکری به صورت گفتمان در آمد، اجرای آن دیگر کار دشواری نیست. موضوعات مطرح شده از سوی معظم‌له که به صورت گفتمانی در آمده، جزء دغدغه‌های‌ اساسی نظام بوده و هست و به نوعی تحقق و عملیاتی شدن آنها بار بزرگی را از دوش اقتصاد برمی‌دارد و اقتصاد کشور را به رشد و بالندگی سوق می‌دهد. حال که شعار امسال «جهش تولید» است، لزوم تبدیل شدن نام و شعار سال به گفتمان رایج به تبیین منطقی، عالمانه و به دور از زیاده‌روی‌های گوناگون و بدون نگاه‌های سیاسی نیاز جدی دارد و برای تبیین آن از همه ظرفیت‌ها و ابزارهای متعدد گفتمان‌ساز، مانند دانشگاه‌ها، تریبون‌های نماز جمعه، اندیشمندان، صداوسیما، استادان حوزه و دانشگاه و ظرفیت‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای و... باید نهایت بهره را برد. در شکل‌گیری و قالب‌سازی گفتمان جهش تولید تکیه بر نقش مردم در انجام فعالیت‌های اقتصادی بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا موجب می‌شود از همه استعدادها و ظرفیت‌های داخلی به منظور تولید ثروت و دستیابی به قدرت و امنیت اقتصادی کشور استفاده شود. فرهنگ‌سازی همراه با حمایت از تولیدات داخلی و خرید کالای ایرانی می‌تواند نقش مؤثری در گفتمان جهش تولید داشته باشد و نباید از شعارهای سال‌های قبل که به صورت زنجیره‌ای با شعار امسال مرتبط هستند، غافل شد؛ چرا که «جهش تولید» به منزله پایه و اساس پیشرفت و توسعه اقتصاد كشور برای مقابله با تهدید و تحریم دشمنان به‌ویژه در شرایط کرونا، همواره به الزاماتی نیاز دارد که در صورت فراهم نبودن آنها اگر گفتمان شکل بگیرد؛ دردی را از اقتصاد دوا نخواهد کرد. ابتدا باید به تولید در کشور نگاه خاص و ویژه‌ای داشته باشیم؛ همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب در بحث اهمیت تولید به عنوان عاملی تأثیرگذار و متحول‌کننده سایر بخش‌ها به آن اعتقاد دارند و می‌فرمایند: «... اگر تولید شد، آن وقت در بخش‌های مختلفی تحول ایجاد خواهد شد؛ اگر رونق تولید وجود داشته باشد، هم تأثیر می‌گذارد در اشتغال، هم تأثیر می‌گذارد در کم کردن تورم، هم حتی تأثیر می‌گذارد در وضع توازن بودجه، هم تأثیر می‌گذارد در بالا رفتن ارزش پول ملی... ببینید این باید انجام بگیرد و در برنامه قرار بگیرد؛ هم در برنامه‌ دولت، هم در برنامه‌ مجلس، هم در برنامه‌ آحاد مردمی که توانایی ورود در وادیِ تولید را دارند.»

از این رو، برای آنکه نظام اسلامی بتواند با نقشه‌های دشمن هوشمندانه برخورد کند و از وضعیت شکننده کرونا بیرون بیاید و دچار رکود تورمی نشود، باید گره‌های اصلی مشکلات اقتصادی کشور را شناسایی کرده و آنها را برطرف کند؛ به اذعان بسیاری از کارشناسان، گره‌های اصلی اقتصادی کشور «رکود تولید»، «بیکاری» و «نقدینگی» است و راهکار باز کردن این گره‌ها در تقویت و حمایت همه‌جانبه از تولید ملی نهفته است. اگر نگاه و رویکرد تغییر پیدا کند؛ یک ظرفیت عظیم خالی در اقتصاد داریم تا جایی که امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) حتی از ظرفیت ۱۰ برابری سخن گفته‌اند. معنای سخن ایشان این است که ما می‌توانیم ده برابر بیشتر از ظرفیت موجود در تولید استفاده کنیم. این ظرفیت‌ها شامل ظرفیت نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در حوزه‌های نفت، گاز، پتروشیمی، معدن و صنایع معدنی، صنایع غذایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، گردشگری و مسکن به ویژه ظرفیت‌های خالی و راکد شرکت‌های صنعتی می‌شود. دغدغه دوم در بحث تولید تغییر رویکردهاست؛ یعنی ضرورت دارد چند مسئله در مردم و مسئولان تغییر پیدا کند. یکی از این رویکردها نگاه به ظرفیت‌های موجود بر اساس بهره‌وری است. وقتی این رویکردها تغییر پیدا کرد؛ به صورت تسلسلی مشکلات یکی پس از دیگری حل خواهد شد. به گفته متولیان، از ۴۳ هزار واحد مستقر در شهرک‌های صنعتی ایران بین ۱۱ تا ۱۲ هزار واحد راكد است، تعدادی از واحدها هم با ظرفیت كمتر از ۵۰ درصد و بقیه هم با ظرفیت ۵۰ تا ۷۰ درصد كار می‌كنند؛ در این بین تنها ۲۵ درصد واحدها با ظرفیت بالای ۷۰ درصد مشغول به فعالیت هستند. اگرچه تعدادی نزدیک دو هزار واحد با حمایت دولت و بانک‌ها در سال گذشته به چرخه تولید بازگشته‌اند؛ اما هنوز ظرفیت خالی زیادی داریم. بر اساس ارزیابی‌ها، به دلیل تأمین نشدن مواد اولیه و همكاری نكردن بانک‌های داخلی برای تأمین نقدینگی برخی واحدها یا راکد هستند یا با ظرفیت پایین کار می‌کنند. به استناد سخنان مسئولان سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی بیش از ٩٠٠ شهرک و ناحیه صنعتی در کشور مصوب است که حدود ۸٠٠ مورد از آنها فعال است؛ در صورتی که کشورهایی که تولیدات صنعتی چند برابر ما را دارند، نصف ما شهرک صنعتی ندارند. در چنین وضعیتی نباید دولت به فکر ایجاد شرکت و شهرک جدید باشدـ البته شرکت‌های دانش‌بنیان استثنا هستندـ و بانک‌ها نباید برای شرکت‌های موازی تازه‌تأسیس تسهیلات تخصیص دهند. ناگفته نماند که «جهش تولید» ادامه شعار سال گذشته، یعنی «رونق تولید» است. با این توضیح که هدف از رونق تولید پر شدن ظرفیت‌های خالی بوده و با جهش تولید می‌توان با شتاب بیشتری حرکت کرد. یک تغییر رویکرد دیگر که مورد نیاز است، باور توانستن در جامعه به ویژه برای جوانان است. در گام نخست باید هم تولیدكننده به این باور برسد كه كالای تولیدی او قابلیت رقابت با نوع خارجی را پیدا خواهد كرد و هم مصرف‌كننده داخلی باید باور داشته باشد كه تولیدات داخل ایران می‌تواند نیازهای او را مرتفع کنند و برند بودن و تولید در خارج همراه با آرم و نشان بسیاری از كالاها لزوماً به معنای كیفیت برتر آنها نیست. در واقع، باید از نظر مبانی تئوری و عملی به «تفکر جهادی ما می‌توانیم» معتقد باشند. رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود بر حضور «مجموعه‌های جوان و مبتکر و پای کار و پُرامید و پُرنیرو و پُرانگیزه و پُراستعداد» در این میدان تأکید داشتند که نشان می‌دهد حضرت آقا برای تحقق شعار جهش تولید بیشتر به نیروهای جهادی و بخش خصوصیِ معتقد به «تفکر جهادی ما می‌توانیم» امیدوارند. این تغییر رویکرد و نهادینه‌سازی باور توانستن در سطح جامعه امری است که قطعاً اگر محقق شود؛ می‌تواند خیرات و برکات فراوانی را برای بخش‌های تولیدی کشور به همراه داشته باشد. در چند سال اخیر اتفاقات میمون و مبارکی رقم خورده است که کار بیشتری می‌طلبد. افزون بر موارد مذکور، باید رویکرد به کار و تلاش هم تغییر پیدا کند؛ چون جهش تولید اتفاق نمی‌افتد مگر با جهش کار و تلاش فردی و جمعی در سطح جامعه، آنجا که خداوند نیز در قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى». (نجم/ ۳۰) از این ‌رو از مسئولان و متولیان امر (اعم از دولت، مجلس، رسانه ملی و...) انتظار می‌رود برای بسط و گسترش فرهنگ کار و تلاش، زمینه‌های لازم و مشوق‌های انگیزشی را فراهم کرده و پرکاری و پرتلاشی در سطح جامعه به مثابه یک ارزش در بین آحاد مردم ترویج داده شود و فضا را برای سوداگران و واسطه‌ها و دلالان با قوانین سخت‌گیرانه و نظارت‌های مستمر تنگ کنند و نگذارند برخی با راحت‌طلبی و فزون‌خواهی به ثروت‌های آنچنانی برسند و کسانی که در امر تولید به نوعی جهاد می‌کنند؛ هر روز با مشکلات بی‌شماری همچون قوانین مبهم، دست و پا گیر، گا‌هاً متناقض و پرتراکم مواجه باشند. در پایان ذکر این نکته ضرورت دارد که در طول سال‌ها اقتصاد ایران ظرفیت‌سازی خوبی کرده و با نگاهی به ظرفیت‌های اقتصاد ایران امکان محقق شدن جهش تولید در سال ۱۳۹۹ و بعد از مهار و کنترل ویروس کرونا وجود دارد.