وزارت نفت چه اقداماتی را برای حفظ و توسعه این بازار انجام داده است؟ درحالیکه در موارد مشابه قبلی که خط لوله صادرات گاز به ترکیه دچار آسیب میشد شاهد بودیم که اصرار برای تعمیر خط لوله و تداوم صادرات گاز از طرف کشور ترکیه پیگیری میشد نه ایران.
اخیرا بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (FDD) در گزارشی از تمرکز ایالات متحده آمریکا بر تحریم صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه از جمله ترکیه خبر داده است. در این راستا در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ 2020 ترامپ و اردوغان با هدف افزایش سطح تجاری دو کشور به سالانه 100 میلیارد دلار در دهه آینده درباره گزینه صادرات LNG آمریکا به ترکیه مذاکره کرد‌ه‌اند. در نتیجه درصورت رسیدن به توافق، احتمال جایگزینی LNG آمریکا به جای گاز ایران در بازار ترکیه کاملا محتمل است.
شایان ذکر است در سال‌های اخیر و با توجه به افزایش ظرفیت پایانه‌های واردات LNG در این کشور، سیاست ترکیه در بازار گاز به سمت عقد قراردادهای بلندمدت برای صادرات LNG متمرکز شده است. در نتیجه با توجه به فشارهای آمریکا به ترکیه برای کاهش واردات گاز از ایران و همچنین مذاکرات اردوغان و ترامپ برای انعقاد قرارداد بلندمدت LNG، در صورت تداوم انفعال وزارت نفت در این حوزه، امکان تزلزل نقش ایران در بازار ترکیه و حتی حذف گاز ایران از این بازار وجود دارد.
*تناقض‌گویی وزارت نفتی‌ها درباره تعلل ترکیه در تعمیر خط لوله صادرات گاز
در این بین انفجار خط لوله صادرات گاز ایران به ترکیه و تعلل شرکت بوتاش در تعمیر این خط لوله، یکی از نشانه‌های آشکار مبنی بر تزلزل جایگاه گاز ایران در بازار ترکیه است زیرا در حال حاضر این کشور بدون نیاز به گاز ایران منابع انرژی موردنیاز خود را از طرق مختلف تامین می‌کند.
با این حال وزارت نفت به جای پاسخگویی درباره عملکرد ضعیف خود در بازار صادراتی گاز از جمله بازار ترکیه، همچنان تلاش می‌کند که با بی‌اهمیت نشان دادن تحولات اخیر، بر موضوع تزلزل جایگاه گاز ایران در بازار ترکیه و حتی خطر حذف از این بازار سرپوش بگذارد. در این بین تلاش برای توجیه بی‌تدبیری‌های وزارت نفت کار را به جایی رسانده که بین جوابیه‌های روابط عمومی وزارت نفت در پاسخ به انتقادات خبرگزاری فارس با مواضع وزیر نفت درباره روند تعمیر خط لوله صادرات گاز به ترکیه تناقض‌های جدی وجود دارد.
در این راستا روابط عمومی وزارت نفت در جوابیه به گزارش خبرگزاری فارس با عنوان «در سایه انفعال وزارت نفت، LNG آمریکا جایگزین گاز ایران در بازار ترکیه می‌شود» با اشاره به پیگیری‌های ترکیه برای تعمیر خط لوله صادرات گاز، وقفه ایجاد شده را کاملا طبیعی دانسته و عنوان کرده است: «در بدو حادثه طرف ترکیه‌ای کار سفارش‌گذاری کالا و تجهیزات مورد نیاز جهت ترمیم بخش آسیب‌دیده خط لوله را به شرکت‌های ایتالیایی اعلام کرد که به دلیل مضایق ناشی از قرنطینه کرونا و کند شدن فرآیند تامین این تجهیزات از این کشور، این سفارش به شرکت‌های چینی ارجاع شده است که با تامین این تجهیزات، عملیات تعمیر خط لوله در کشور ترکیه ظرف چند هفته آینده انجام خواهد شد و نگرانی از بابت برداشت گاز صادراتی ایران وجود ندارد».
با این وجود، بیژن زنگنه وزیر نفت در برنامه رادیویی «رهیافت» رادیو اقتصاد با گلایه از اهمال‌کاری ترکیه در تعمیر خط لوله، انجام تعمیرات لازم را عملیاتی چند روزه دانست و گفت: «به دلیل انفجاری که در اوایل سال در خط لوله صادرات گاز ایران به ترکیه اتفاق افتاد؛ صادرات گاز ما به این کشور قطع شد و اگر چه ترمیم این خط لوله بیشتر از چند روز طول نمی‌کشد اما هنوز طرف ترک این خط لوله را ترمیم نکرده است».
وزیر نفت در ادامه با اشاره به پیشنهاد ایران برای ترمیم این خط لوله و عدم استقبال ترک‌ها از این پیشنهاد اظهار داشت: «بنده نمی‌دانم به چه دلیلی این ترمیم به تاخیر افتاده است و حتی ما اعلام آمادگی کردیم که حاضر هستیم این خط لوله را برای آنها ترمیم کنیم ولی ترک‌ها از این پیشنهاد استقبال نکردند».
جدای از تناقض‌گویی‌های وزارت نفت در ماجرای تعمیر لوله صادرات گاز ایران به ترکیه، سوال اساسی این است که در سال‌هایی که ترکیه برای قطع وابستگی و حتی حذف ایران از بازار گاز خود برنامه‌ریزی می‌کرد و اکنون نیز بدون نیاز به گاز ایران انرژی موردنیاز خود را تامین می‌کند؛ وزارت نفت چه اقداماتی را برای حفظ و توسعه این بازار انجام داده است؟ درحالیکه در موارد مشابه قبلی که خط لوله صادرات گاز به ترکیه دچار آسیب میشد شاهد بودیم که اصرار برای تعمیر خط لوله و تداوم صادرات گاز از طرف کشور ترکیه پیگیری میشد نه ایران.
*دست برتر ترکیه در انعقاد قرارداد واردات گاز ایران به شرط دریافت تخفیف و امتیازات ویژه
در این راستا محمدامین راد کارشناس بازار گاز در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به غفلت وزارت نفت از بازار گاز ترکیه و اقدامات این کشور گفت: «در گذشته ترکیه قرارداد بلندمدت برای خرید ال.ان.جی نداشت و به صورت تک محموله‌ای ال.ان.جی را خریداری می‌کرد. اما اکنون با ایجاد ظرفیت ذخیره‌سازی به سمت عقد قراردادهای بلندمدت رفته است. در اینجا کشورهایی مانند آمریکا نیز می‌توانند در فروش ال.ان.جی به ترکیه نقش‌آفرینی کنند».
وی در ادامه با اشاره به آینده صادرات گاز ایران به ترکیه عنوان کرد: «متاسفانه اهمال‌کاری وزارت نفت کار را به جایی رسانده که در موضوع صادرات گاز به ترکیه برخلاف گذشته دیگر ایران دست برتر را ندارد و الان ترکیه دست برتر را داشته و می‌تواند روی تداوم یا قطع واردات گاز از ایران و حتی مسائل قیمتی تعیین تکلیف کند به گونه ای اگر روی بحث قیمت گاز صادراتی دست بگذارد احتمالا مجبور شویم که شروط ترکیه را بپذیریم و تخفیف‌های جدی دهیم. به علاوه، تا قبل از این با توجه به بندی که در قرارداد فروش گاز ایران به ترکیه وجود داشت، این کشور نمی‌توانست گاز خریداری شده را مجددا صادر کند. اما این کشور اکنون به این سمت رفته است که این بند را حذف کند و لذا بتواند مازاد گاز خریداری شده از روسیه، ایران و آذربایجان را مجدد صادر کند. بنابراین شاید واردات گاز از ایران قطع نشود اما دیگر ترکیه وابسته به گاز کشورمان نخواهد بود و صرفا از آن به عنوان ابزار دیپلماسی استفاده می‌کند».
این کارشناس بازار گاز اظهار داشت: «عدم تمایل اخیر آنکارا برای تعمیر خط لوله واردات گاز از ایران هم موید این مساله است. در حالی که در دوره قبل پس از مشکلی که برای خط لوله رخ داد، مقامات ایران تحت فشار قرار گرفتند تا آن را سریع تعمیر کنند. اما در این دوره همانطور که وزیر نفت گفت ترکیه در تعمیر خط لوله تعلل می‌کند و کاری که چند روزه انجام می‌شود را معلوم نیست چند ماهه می‌خواهد انجام دهد؛ زیرا گزینه‌های جذاب ال.ان.جی پیدا کرده است. بنابراین گاز ایران اگر هم ادامه یابد، صرفا برای صادرات مجدد است».
در مجموع، به نظر می‌رسد با توجه به تمرکز آمریکا بر حذف گاز ایران از بازار منطقه و مذاکرات ترامپ با اردوغان برای جایگزینی LNG آمریکا به جای گاز ایران در بازار ترکیه و همچنین با توجه به بی‌تفاوتی وزارت نفت نسبت به بازار گاز، ادامه روند فعلی به نفع ایران نخواهد بود. در نتیجه با توجه به شرایط پیش آمده حذف ایران از بازار ترکیه یا اعطای تخفیفات و امتیازات گوناگون به ترکیه برای تداوم صادرات به این کشور بسیار محتمل است. در این صورت وزارت نفت باید پاسخگوی عملکرد ضعیف خود در 8 سال گذشته باشد؛ زیرا غفلت این وزارتخانه اکنون ایران را در جایگاهی قرار داده که شاید برای حفظ و احیای مجدد بازار گاز منطقه بسیار دیر شده باشد.
