پاداش افشا

بر اساس آمارهای بین‌المللی، اصلی‌ترین ابزار کشف و کاهش فساد، گزارش‌های مردمی است. استفاده از ظرفیت مردم برای کشف و کاهش مفاسد که در دنیا با نام «سوت‌زنی» (Whistle-blowing) شناخته می‌شود، مستلزم وجود حمایت‌های قانونی از کاشفان (گزارشگران) فساد است؛ به همین دلیل، کشورهای متعددی در دنیا بسته‌های قانونی جامعی برای ایجاد مصونیت‌ها و حمایت‌های حقوقی از گزارش‌دهندگان فساد، در برابر هرگونه انتقام‌جویی و بدرفتاری تصویب و اجرا کرده‌اند.

در این میان، برای مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم مردم از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد در امر مبارزه با فساد و جرائم اقتصادی و غیراقتصادی، باید موانع حقوقی و قضائی برطرف شود و آزادی عمل بیشتری در اختیار مردم قرار گیرد و همچنین با تصویب قوانین حمایتی و تشویقی از گزارش‌دهندگان فساد حمایت کرد. در همین راستا، قوه قضائیه براساس تکلیف بند ب ماده 116 قانون برنامه توسعه، دستورالعمل لزوم قاطعیت و سرعت در مبارزه با فساد درون قوه قضائیه با توجه به مشارکت مردم در گزارش‌دهی را بررسی کرد و اکنون سامانه گزارش‌دهی مردمی در  دستورالعمل جدید مبارزه با جرائم اقتصادی پیش‌بینی شده است و در ماده 19 دستورالعمل تشکیل مجتمع تخصصی ویژه رسیدگی به جرائم اقتصادی، چنین آمده است که رئیس مجتمع، موظف است تمهیدات لازم برای دریافت گزارش‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد و تشویق و حمایت از گزارشگران فساد را درباره جرائم مذکور در این دستورالعمل فراهم کند.علاوه بر این، ماده 28 دستورالعمل نحوه مشارکت و تعامل نهادهای مردمی با قوه قضائیه هم  قابل تأمل است، تا جایی که دادستان‌ها مکلف هستند گزارش‌های نهادهای مردمی همکار را پیش و پس از وقوع تخلف و جرم دریافت و اقدامات لازم را انجام دهند؛ البته براساس تبصره 2 این ماده، برای قضات تکلیف شده است در فرایند رسیدگی به موضوعات مذکور در ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی کیفری، امکان شرکت نمایندگان نهادهای مردمی همکار گزارش‌دهنده را فراهم آورند.

بسیاری از حقوق‌دانان هم بر اهمیت این موضوع تأکید دارند؛ برای نمونه دکتر «عیسی امینی» رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز معتقد است: «شفاف‌سازی بزرگ‌ترین ابزار نظارتی است و اگر بتوانیم این موضوع را به فرهنگ تبدیل کنیم، حمله به افشاگران به راحتی اتفاق نخواهد افتاد و با رویکرد رئیس دستگاه قضائی درباره اینکه افشاگران فساد باید مصونیت داشته باشند، از جنبه‌های نظارتی درون قوه بهتر از همیشه می‌توان استفاده کرد.»

اکنون تأکید مقامات قضائی بر استقبال از سوت‌زنی، رایحه‌ای از عدالت را به مشام نزدیک می‌کند، آنجا که تأکید دارند: آماده‌ایم از یکایک گزارش‌دهندگان حمایت و نسبت به تشویق گزارش‌دهندگان فساد اهتمام کنیم و وقتی مردم از فساد متضرر می‌شوند و به اموال آنها تجاوز می‌شود، باید هوشیار باشند و از راهکارهای موجود برای گزارش دادن استفاده و در فرایند مبارزه با فساد مشارکت کنند و جایزه بگیرند. جالب اینکه در سال‌های گذشته، سه نفر از سوت‌زن‌ها که به مسئله کشف فساد کمک کرده بودند، به عنوان شخصیت سال مجله «TIME» معرفی شدند.

در این بین، سامانه «سجام» به عنوان ستاد ارتباطات مردمی قوه قضائیه با هدف جلب مشارکت مردم، دسترسی عموم افراد به مقامات قضائی و شبکه‌سازی برای پیشگیری از وقوع جرم، برای ثبت گزارش فساد و گرفتن پاداش افشا در دسترس است.