افزایش صادرات محصولات کشاورزی در ایام کرونا

موضوع افزایش تولید و صادرات محصولات کشاورزی در شرایط فعلی از اهمیت بالایی برخوردار است، به طوری‌که الان در بسیاری از کشورها با توجه به شرایط شیوع ویروس کرونا تولیدات صنعتی با کاهش قابل توجهی مواجه بوده‌اند، اما این کاهش نه تنها در تولیدات کشاورزی دیده نشده، بلکه اتفاقا افزایش نیز داشته است، به طوری که در ایران هم در سال گذشته و هم در سه ماهه اول سال جاری صادرات محصولات کشاورزی با افزایش مواجه بوده است. نظر جناب‌عالی در این زمینه و جایگاه کشاورزی در تحقق جهش تولید و افزایش صادرات غیرنفتی چیست؟

محصولات کشاورزی و غذایی، بخش مهمی از سبد صادرات غیرنفتی کشور ما را تشکیل می‌دهند و چه به لحاظ تنوع محصول و چه تنوع مبادی تولید در مناطق مختلف کشور قابلیت‌های مناسبی برای بهبود وضعیت صادرات غیرنفتی ایران  دارند. از مهم‌ترین ویژگی‌های بخش کشاورزی  و محصولات کشاورزی و غذایی ما، تنوع محصولات صادراتی هم در فصل‌های مختلف و به لحاظ زمانی و هم تنوع مقصدهای صادراتی است؛ یعنی محصولات کشاورزی در تمام این حوزه‌ها از تنوع بالایی برخوردار است؛ با وجود اینکه در سه ماهه اول امسال صادرات غیرنفتی ما در مجموع 44 درصد کاهش داشته است، اما وقتی میزان صادرات در گروه‌های کالایی مختلف را بررسی می‌کنیم، شاهدیم که صادرات این محصولات نه تنها کاهشی نداشته بلکه رشد هم داشته است؛ برای نمونه صادرات خشکبار در همین سه ماهه حدود 36 درصد رشد داشته است، آبزیان و خوراک دام و طیور پروتئینی حدود 51 درصد؛ صنایع تبدیلی 159 درصد و لبنیات حدود 4/5 درصد رشد داشته است. به عبارتی مجموع صادرات محصولات کشاورزی ما 24 درصد رشد داشته است. اگر صنایع غذایی را نیز به آن اضافه کنیم با اینکه صادرات صنایع غذایی ما منفی 14 درصد بوده است، اما باز هم جمع کل صادرات کشاورزی و صنایع غذایی ما رشد داشته‌ است که این نشان‌دهنده پتانسیل بالایی است که در بخش کشاورزی کشور وجود دارد و باید توجه بیشتری به این بخش داشته باشیم؛ البته صادرکنندگان کشاورزی ما مشکلاتی دارند که باید به آن توجه کرد؛ برای نمونه در چند ماه اخیر بیش از 10 جلسه با صادرکنندگان محصولات کشاورزی و اتحادیه‌های مرتبط با این بخش داشته ایم که نشان‌دهنده توجه ما به این بخش است تا ببینیم گلوگاه‌ها کجاست و بتوانیم مشکلات را برطرف کنیم، از سوی دیگر سهم صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی از مجموع صادرات سه ماه سال جاری حدود 19 درصد است، در حالی که ظرفیت‌های تولیدی کشور در این بخش که امکان صادرات دارد، خیلی بالاتر از این عدد است.

شما به نقاط ضعف و گلوگاه‌های این حوزه اشاره کردید؛ به نظرتان  ضعف اصلی بخش کشاورزی در  کدام حوزه‌هاست؟

یکی از گلوگاه‌هایی که در حوزه کشاورزی وجود دارد، بخش حمل و نقل است. اگر مشکل حمل و نقل‌مان،‌ به ویژه حمل ونقل کانتینرهای یخچالی‌مان به کشورهای همسایه حل شود، می‌توانیم بخشی از مشکل صادرات غیرنفتی در این حوزه را حل شده بدانیم. مشکل دیگر این است که بخشی از صادرات محصولات کشاورزی ما به کشورهای همسایه بعضا از سوی صادرکنندگان غیر حرفه‌ای انجام می‌شود، لازم است در این زمینه صادرات به دست صادرکنندگان حرفه‌ای این حوزه سوق داده شود. که اگر چنین شود شک نکنید هرگز شاهد این موضوع که چند هزار تن از محصولات کشاورزی به نزدیکی‌های مرز برسد و بعد تازه متوجه شویم مقررات تغییر یافته است، نخواهیم بود؛ در واقع باید هم برای تولید و هم برای صادرات برنامه داشته باشیم. به نظر می‌رسد بخشی از این مشکلات مربوط به عدم تولید انبوه محصولات کشاورزی بعد از اصلاحات ارضی در سال‌های قبل از انقلاب بوده است، به نحوی که بعد از اصلاحات ارضی آن یکنواختی و وجود برنامه مدون برای تولید از بین رفت؛ به طوری که یک‌سال شاهد افزایش قیمت پیاز و ارزان‌فروشی سیب‌زمینی و یک سال بعد شاهد وضعیت عکس هستیم. این نبود مدیریت واحد برای کاشت محصولات کشاورزی یکی از مشکلات است. طبیعتا وقتی شما می‌خواهید وارد بازارهای جهانی یا حتی بازار کشورهای همسایه شوید هر چه سازمان‌دهی تولید شما در حوزه کشاورزی منظم‌تر و مدرن‌تر باشد، شما نیز بهتر می‌توانید در این حوزه ورود کنید و هر چقدر روش‌های شما چه از جهت تولید و چه سازمان‌دهی روش‌های قدیمی‌تری باشند، صادرات شما نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ البته این مشکلی نیست که تازه به وجود آمده باشد و مشکلی ساختاری در سیستم کشاورزی ماست که با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که در وزارت کشاورزی در حال انجام است، باید طی یک بازه زمانی اصلاح شود. به جای اینکه ما یک فرد یا دستگاه یا گروه را زیر سؤال ببریم باید همه دست به دست هم دهیم و ضمن قبول وجود این مشکلات به دنبال حل آن باشیم. به نظرم هم دستگاه‌های برنامه‌ریز دولتی و هم تشکل‌های تولید کشاورزی و هم تجار بخش کشاورزی و هم ما به عنوان سیاست‌گذار تجارت خارجی کشور باید در مدرن‌سازی و برنامه‌ریزی برای تولید و صادرات دست به دست هم دهیم؛ چرا که اگر غیر از این باشد در تجارت بین‌الملل و بازار جهانی نمی‌توانیم جایگاهی داشته باشیم. در حوزه حمل و نقل باید کشتیرانی، ناوگان یخچالی و... ما اصلاح شود؛ ضمن اینکه ضرورت تولید و صادرات محصولات کشاورزی در کشور باید محترم شمرده شود؛ چرا که وقتی می‌خواهیم یک کالای کشاورزی را صادر کنیم، باید برای این کار اولویت قائل باشیم؛ چون محصولات کشاورزی فسادپذیر بوده و از طرفی به علت اینکه مورد نیاز غذایی سایر کشورهاست، باید سالم به دست مصرف‌کننده برسد.

آقای دکتر شما از مفاد تفاهم یا قرار داد ایران و چین، به ویژه در حوزه‌های مربوط به تجارت خارجی که حوزه مسئولیت شماست، اطلاعی دارید؟

البته این موضوع فعلا یک تفاهم‌نامه کلی است که مورد توافق طرفین است و بین دستگاه‌های مسئول توزیع شده و نظرخواهی‌های لازم صورت گرفته است، ضمن اینکه وزارت امور خارجه نیز روی جمع‌بندی آن کار کرده است؛ در واقع می‌خواهم بگویم این تفاهم خیلی کلی است، اما به هیچ وجه جزئیاتی که دشمنان مطرح می‌کنند، وجود ندارد. به نظرم چون شکل‌گیری این توافق بین ایران و چین یک شکست برای آمریکایی‌ها به شمار می‌رود، آنها به شدت مخالف این موضوع هستند. به نظرم نباید خیلی به این موضوع توجه کرد؛ چرا که مسیری است که راه خودش را در حال طی کردن است، اما طبیعتا دستگاه‌های متولی در هر بخشی در زمان خودش، نظرات‌شان را ارائه داده‌اند که ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌ایم و نظرات تخصصی خودمان را ارائه داده‌ایم.  الان بازار چین هم بازار خوبی برای محصولات ماست، برخی گمان می‌کنند ما صرفا واردکننده کالا از چین هستیم، در حالی که همین بازار چین یکی از بازارهای عمده صادراتی ماست.

بازار چین، بازار وارداتی بیش از دو هزار میلیارد دلاری است و قابلیت جذب هر کالایی را دارد، اما صادرات به این بازار کار آسانی نیست و به صادرکننده آن بستگی دارد. الان حدود دو سال است که چین نمایشگاه واردات برگزار می‌کند؛ یعنی نام این نمایشگاه «نمایشگاه واردات چین» است که امسال اگر شرایط کرونایی اجازه دهد، سومین سال برگزاری آن است. در این نمایشگاه چین صراحتا به همه دنیا اعلام می‌کند که همه کالاهای‌تان را به این نمایشگاه بیاورید تا ما بدانیم شما چه کالاهایی برای واردات به چین دارید. چین کشوری است که حجم تجارت خارجی آن عددی نزدیک به 5 هزار میلیارد دلار است که از این رقم چیزی حدود 2100 میلیارد دلار واردات دارد و قطعا بازار بزرگی است. بازار بزرگی که امکان جذب همه چیز را دارد، در واقع بزرگترین مزیت بازار چین این است که محدود به کالاهای خاص نیست.