سطح‌بندی نیروهای دفاع مقدس

دفاع مقدس از نظر نیروهای درگیر در آن سطوح گوناگونی دارد که برای شناخت بهتر این موضوع باید در هر زمینه به این سطوح توجه داشت. با این تفکیک سطح است که می‏توان متوجه چرایی بسیاری از اقدامات مثبت و منفی و کم و کاستی‎ها شد. در بالاترین سطح می‌توان از سطح راهبردی دفاع مقدس نام‎برد. شخص حضرت امام خمینی(ره) و شورای عالی دفاع که در این سطح رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) و امثال مرحوم هاشمی‌رفسنجانی و به صورت کلی شواری عالی دفاع می‏‎گنجد و تا قبل از تعیین فرمانده جنگ از سوی حضرت امام(ره) تمام تصمیمات و طرح‎ها در شورا مشورت و به تصویب می‌رسید و بعد از تعیین فرمانده جنگ نیز همه مسئولیت تصمیم‎گیری با شخص فرمانده جنگ بود و فرماندهان ارشد نیروهای مسلح آن ‎زمان در این سطح مشارکت مستقیم در تصمیم داشتند.  سطح دیگر سطوح عملیاتی و نیروهای درگیر در جبهه مستقیم درگیری بودند؛ یعنی آنهایی که هدف‌های راهبردی را به هدف‌های عملیاتی تبدیل می‎کردند و هدایت و طرح‎ریزی نبرد و مدیریت نبرد را بر عهده داشتند. این سطح را می‏توان قرارگاه‎های فرعی، لشکرها و تیپ‌ها و فرماندهان آنها دانست. در این سطح فرماندهان موظف به سازماندهی آموزش و به‌کارگیری نیروها در راستای اهداف کلان عملیاتی بودند و ویژگی شاخص در این بخش مدیریت اقناعی فرماند‏هان بود؛ یعنی کار اگر هم سلسله‌مراتبی و دستوری از بالا بود، باید سلسله‌مراتب فرماندهان از بالا به پایین توجیه و اقناع می‏شدند تا نیروی خود را اقناع کنند و حتی در مواقعی ممکن بود فرمانده اقناع نشده و وارد مرحله عملیاتی کردن طرح‌ریزی‎ها نشود. سطح دیگر سطح فرهنگی و اجتماعی جنگ است. سطحی که مستقیماً با مردم مرتبط و شامل مردم می‏شود. بالاترین ظرفیت تهدید جنگ برای مردم بود و بالاترین ظرفیت رزمندگان در جنگ را هم همین مردم با حدود 85 درصد مشارکت در کنار نیروهای نظامی برعهده داشتند. از طرفی بخشی از همین مردم آواره بودند و دچار آسیب‎های اجتماعی شدند. گفتنی است، بخشی از جنگ در شهرها و با موشک‌باران یا بمباران شیمیایی همراه بود. سطح دیگر دولت آن زمان است که سطح اقتصادی و معیشتی جنگ را برعهده داشته است. پشتیبانی همه بخش‎های دولت از جنگ و تأمین مایحتاج هر عملیات و ملزومات نظامی و دفاعی بر عهده این سطح بوده است. سطح دیگری که می‏توان به آن اشاره کرد، در حوزه سیاست خارجی، حقوق بین‎الملل و دیپلماسی است که دیپلمات‏ها و بخش‏های سیاست خارجه و حقوقی کشور در این بخش درگیر بودند. ماحصل آنچه در صحنه نبرد اتفاق می‎افتاد، در این سطح باید به ابزار قدرت‌نمایی یا چانه‌زنی تبدیل می‏شد. آنچه در سال‌های انتهایی دفاع مقدس از محصول عملیات‌هایی همچون کربلای 5 برای تصویب قطعنامه 589 اتفاق افتاد، بخشی از ماحصل تلاش‌های این سطح از نیروهای درگیر در دفاع مقدس در مجامع بین‌المللی بوده است. بر این اساس با این سطح‌بندی و مراجعه به اسناد می‏توان به خوبی وظایف هر بخش و سطح را دریافت و کیفیت و نحوه اجرای این وظایف را بررسی کرد.