از الف تا قاف چهل سالی که پیمودیم

در ورودی این مجموعه نمایه‌هایی، معرف ابعاد تاریخ علمی و پیشینه فناوری ایران در دوران اسلامی تا پیش از پیروزی انقلاب قرار داده شده است، نمایه‌هایی که نشان می‌دهد در چه شرایطی و چه میزان از پیشرفت به انقلاب اسلامی رسیدیم، ورود به این نمایشگاه تداعی‌گر ورود به عرصه انقلاب اسلامی و ورود به دوران جهش‌های بزرگ در زمینه علم و فناوری است، عمر چهل ساله انقلاب اسلامی، تاریخ بی‌بدیل پیشرفت‌های شگفت ایران است. پیشرفتی که نتیجه تلاش و خدمات شبانه‌روزی و بی‌وقفه دانشمندان و متخصصان جوان و زبده‌ای است که با فهرست‌های بلند بالای بخشی از دستاوردهای آنها و موفقیت‌های شگرف‌شان در هنگام خروج از نمایشگاه آشنا شدیم. از همان ابتدای ورود، مدیر پارک ملی هوافضا در این نمایشگاه با ما همراه شد، او که خود از جوانان پرشور این عرصه است، ابتدا کلیاتی از وضعیت این مجموعه گفت در بخش‌های گوناگون این مجموعه عظیم و دیدنی  توضیحات لازم را ارائه داد.

شروع از الف ‌ـ دزفول

ورود به محیط اصلی نمایشگاه در بخشی است که «الف‌ـ دزفول» نام‌گذاری شده است و به صورت نمادین گوشه‌هایی از آسیب‌ها و خرابی‌های میهن اسلامی ما زیر بمباران ارتش بعث عراق در وضعیت نابرابر جنگی به نمایش گذاشته شده و انتخاب نمادین نام دزفول که به شهر مقاومت معروف است، با توجه به هجمه موشک‌ها و راکت‌هایی بوده که به این شهر شلیک شده و لزوم توجه به بحث تأمین سلاح موشکی برای پاسخگویی و مقابله به مثل در جنگ شهرهاست؛ یعنی طرح دلیل درست و دقیق برای مطرح کردن بحث موشکی و شهید طهرانی‌مقدم و نیز تشکیل یگان موشکی سپاه که در انتهای این بخش با پخش یک مستند همراه است، مخاطب را نسبت به موضوع روشن‌تر می‌کند و این آغاز راه است.  پایان جنگ هم ختم کار نیست و شروع سازندگی است. در این بخش قسمت‌هایی از دستاوردهای سازندگی و ابرپروژه‌های عمرانی به صورت خلاصه به نمایش در آمده است.

خط مقدم

اینجا خط مقدم است و مخاطب از اینجا به بعد سفری علمی دارد در مسیری از کپی‌کاری تا لبه فناوری روز جهان. چیزی که با نمایش احجام و اجسام به تنهایی قابل لمس نیست، اما وقتی سیر پیشرفت موشکی را همراه با تابلوها و نمایشگرهای اطلاع‌رسان ببینیم، شاید متوجه بخشی از این زحمات و خون‌های پاکی که در این مسیر ریخته شده، شویم. البته در ابتدا یادی می‌شود از پدر موشکی ایران با یادمانی از شهید طهرانی‌مقدم، حاوی لباس‏ها، مدال‎ها، لوح‌های تقدیر و احکام و... . اما در ادامه به سیری از موشک اسکادـ‌بی تا آخرین موشک‌های سوخت جامد و با بردهای متنوع می‌رسیم. تابلوی معرفی و سامانه تصویری تعاملی لمسی معرفی موشک‌ها به مخاطبان کمک می‌کند که بهتر این احجام بزرگ و خطرناک، اما امنیت‌آفرین را بشناسند.

این بخش در تالاری مسقف، اما بسیار مرتفع دایر شده که ارتفاع و بزرگی آن هم حکمت دارد؛ بزرگی این تالار به سبب دستاوردهای بزرگ‌مردی، همچون شهید طهرانی‌مقدم است که اقتدار امروز را در سایه جهاد و زحمات او در دفاع مقدس و سال‏های بعد از آن دیده‌ایم. از اسکادـ‌بی تا قیام و عماد و سجیل همه اینجا جمع هستند، اما همه توانمندی موشکی سپاه و کشور در این تالار جمع نیست و تعدادی از موشک‎های جدید هنوز جانمایی نشده است؛ از جمله «حاج‌قاسم» و «ابومهدی»؛ از طرفی ارتفاع قدرت موشکی ایران آنچنان بلند است که شاید سقفی به جز آسمان را در بالای سر خود نپسندد، لذا نمایشگاه و پارک فناوری هوافضا بخشی بدون سقف در میانه خود دارد. در ادامه اجزای این دو بخش در تالار و فضای بدون سقف را معرفی خواهیم کرد.

در بخش مسقف نمایشگاه ۱۷ موشک بالستیک به نمایش درآمده که از این تعداد ۱۵ موشک شامل اسکاد، شهاب‌ـ‌‌دو،‌ قدر، نازعات، دو نمونه از موشک فاتح، ذوالفقار، رعدـ۵۰۰، دزفول، خلیج‌فارس، هرمز، سجیل، عماد، خرمشهر، قیام بر روی استند به صورت ایستاده قرار گرفته‌اند و دو نمونه از موشک شهاب‌ـ سه نیز به صورت برش‌خورده به منظور آشنایی بازدیدکنندگان با اجزای داخلی موشک به صورت افقی قرار داده شده است. موشک شهاب‌ـ‌سه که دورانی در دو دهه گذشته به منزله یکی از دستاوردهای بازدارنده مطرح بود و با ورود نسل جدید موشک‌ها از سازمان رزم سپاه خارج شد، برای دانشجویان و علاقه‌مندان به صوت برش خورده در دو محل قرار داده شده است.

در بخش مسقف قسمت موشکی نمایشگاه، بخشی به عنوان زیر سیستم‌های موشکی اختصاص داده شده است. در این حوزه با به نمایش گذاشته شدن مجموعه خرده سامانه‌های بهینه و بومی شده یا طراحی و تولید شده در سازمان جهاد خودکفایی نیروی هوافضا، سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و... در معرض دید قرار گرفته شده است.

در این میان سیر ارتقای سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری انواع موشک‌های سوخت جامد و مایع و همچنین انواع سرجنگی برش خورده دیده می‌شود. یک سرجنگی بارشی در این میان چشم نوازتر است که نمونه برش خورده آن به منظور آشنایی بازدیدکنندگان با این نوع از سرجنگی به نمایش گذاشته شده است. در بخش دیگر این قسمت مجموعه موتورهای سوخت مایع و تراست‌های مختلف در انواع کلاس‌های کوتاه‌برد، دوربرد و میان‌برد و ماهواره‌بر به نمایش درآمده است.

در بخش دیگر نیز زیر سامانه‌های موشکی موشک اقتدارآور شهاب‌ـ‌سه به صورت برش خورده به نمایش درآمده و کوچک‌ترین اجزای فنی و تخصصی آن به همراه یک راکت موشک سوخت جامد برش خورده نازعات برای مقایسه بازدیدکنندگان به ویژه متخصصان این حوزه بین پیچیدگی‌های سامانه‌های سوخت مایع با سامانه‌های تاکتیکی سوخت جامد جانمایی شده است.

در بخش روباز موشکی نمایشگاه هم دستاوردهای قابل توجهی شامل شش موشک و سه ماهواره‌بر به نمایش درآمده است؛ اما مهم‌ترین هدف این بخش، نمایش سکوهای پرتاب متحرک یا لانچرهای متحرک موشکی است. در این بخش موشک تندرـ۶۹ که در حقیقت نمونه تغییر یافته موشک پدافندی‌ـHQ2و تبدیل آن به موشک زمین به زمین است و نخستین سامانه‌های موشکی اسکاد وارد شده به کشور هم به نمایش گذاشته شده است.

در سال‌های اخیر به ویژه با ورود سامانه‌های فرماندهی و کنترل در صحنه‌های نبرد و کم شدن زمان تصمیم‌گیری تا اجرا، به منظور افزایش سرعت عمل تاکتیکی و به حداقل رساندن زمان اجرای آتش موشکی این مهم اهمیت ویژه یافته، لذا در این بخش بدون سقف سعی شده است سیر ارتقای سکوهای پرتاب از نسل اول که وارداتی بوده و مدت زمان استقرار، گسترش و آماده‌سازی تا پرتاب آن طولانی بوده و در مقابل سامانه‌های طراحی و تولید انبوه شده در صنایع دفاعی هوافضای کشور (که در نیروی هوافضای سپاه به کارگیری می‌شود تا جوابگوی صحنه‌های امروزی نبرد باشد) به نمایش گذاشته شده است.

همه این دستاوردها یک نکته دارد و آن، اینکه امروزه موشک‌ها بیش از اینکه سلاح صحنه نبرد باشند، یک سلاح  بازدارنده هستند به ویژه برای تنظیم توازن قوا و بر هم زدن صحنه جنگ‌های نابرابر و ناجوانمردانه. در حقیقت، کشور ما بر اساس دکترین دفاع همه‌جانبه به سمت اقتدار موشکی حرکت کرده  است. 

عظمت بخش غیر مسقف را هنگامی در تصاویر متوجه خواهیم شد که کنار ماهواره‌بر سیمرغ بایستیم.

اما جزئیات تجهیزات به نمایش درآمده در این بخش:

اولین سامانه موشکی اسکادـ‌بی، سپس تندرـ69 و در ادامه نمونه بومی شده و ساخته شده ایرانی سکوی اسکاد به نام خیبر و موشک شهاب یک در یک سمت و در کنار آنها یکی از آخرین فناوری‌های طراحی و ساخت سکوهای متحرک جاده‌ای با قابلیت حمل و شکلیک دو فروند موشک که دیگر نواقص و معایب سکوهای نسل‌های قبل از خود؛ از قبیل سرعت عمل تاکتیکی، افزایش حجم آتش و تداوم آتش موشکی در راستای افزایش قدرت دفاعی موشکی ندارد، به نمایش گذاشته شده است. بر روی این لانچر متحرک دو فروند موشک کلاس میان‌برد مایل پرواز قرار گرفته که موشک‌های دزفول و ذوالفقار بصیر هستند. ذوالفقار بصیر بالستیک دریایی با برد 700 کیلومتر است که برای اولین بار به نمایش گذاشته شده است.

یکی دیگر از تجهیزاتی که برای نخستین بار در این نمایشگاه در معرض دید قرار گرفته، اولین سامانه موشکی کن (محفظه) پرتاب بالستیک است که البته پیشتر در رزمایش پیامبر اعظم(ص) شلیک موشک از آن به نمایش درآمده بود.

در این حوزه فناوری باید گفت، سامانه‌های موشکی مدرن و خاص به واسطه اینکه به صورت گرم از داخل کن ته بسته و به شکل مایل پرتاب می‌شود، در نوع خود بی‌نظیر است و فناوری ساخت آن تا به امروز در انحصار متخصصان نیروی هوافضای سپاه است. این سامانه می‌تواند جوابگوی بسیار خوبی برای الگوی جنگ‌های جدید و مصون ماندن از دید و تیر دشمن به واسطه دفن بودن در زیر خاک باشد؛ زیرا سبب افزایش اثربخشی برای جلوگیری از غافلگیر شدن‌های اولیه در موج‌های اول درگیری می‌شود.

در این بخش ماهواره‎برها هم به مثابه بزرگ‌ترین و مرتفع‌ترین سامانه‌های حاضر در نمایشگاه حضور دارند. در واقع تنها بخشی از نمایشگاه که از بیرون هم قابل مشاهده هستند.

ماهواره‌بر سفیر فجر اولین موشک ماهواره‌بر جمهوری اسلامی است که ساخت مجموعه توانمند سازمان هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است و پرتاب آن موجب شده تا ایران به عنوان هفتمین عضو باشگاه فضایی جهان معرفی شود. این ماهواره‌بر محموله‌های سبک را تا مدارleo  حمل می‌کند.

اما در این بخش ماهواره‌برهای سنگین‌تری هم وجود دارد که به دست متخصصان دفاعی کشور طراحی و تولید شده است. ماهواره‌بر سیمرغ برای همین منظور به عنوان ماهواره‌بر محموله‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تر وجود دارد. بیان عظمت این بخش تنها با قرار گرفتن یک نفر و مقایسه او با موشک ماهواره‌بر ممکن است.

اما ماهواره‌بر سه مرحله‌ای قاصد دیگر دستاورد به نمایش گذاشته شده در این بخش است. این ماهواره ساخت نیروی هوافضای سپاه اردیبهشت ماه امسال ماهواره نظامی نور یک را در مدار 425 کیلومتری زمین قرار داد. البته در بخش انتهایی این گزارش در بخش فضایی به این مهم بیشتر اشاره خواهیم کرد.

پرواز بر لبه فناوری دنیا

از اینجای نمایشگاه وارد فضای جدیدی خواهیم شد. به تعبیر مدیر مجموعه «جزیره پهپادی» که پنج بخش دارد. این دستاوردها در یک مسیر طراحی شده قرار گرفته‌اند و بازدیدکننده در بدو ورود به این بخش، ابتدا با اولین پهپاد ساخته شده در دوران دفاع مقدس، یعنی تلاش آشنا می‌شود و سپس در طول مسیر به ترتیب با خانواده پهپادهای مهاجر، خانواده ابابیل، خانواده پهپاد کرار، خانواده پهپاد صاعقه، خانواده پهپاد شاهدـ۱۲۹ و خانواده پهپاد شاهدـ۱۷۱ شامل ۱۵ پهپاد آشنا می‌شود. در ادامه به مشخصات این پهپادها اشاره خواهیم کرد پیش از توضیح درباره هر یک از پرنده‌های لازم است اشاره‌ای کلی هم به انواع پهپادها داشته باشیم که عبارت‌اند از: ۱- آموزشی؛ ۲- هدف؛ در رزمایش‏ها و آزمایش سامانه‎های راداری و پدافندی. ۳- مزاحمت؛ در مأموریت اختلال هوایی و مخابراتی و ایجاد تعدد در پهپادها. ۴- مراقبت؛ رهگیری یا اسکورت و اعلام هشدار به پرنده‏های متخاصم تا خروج از کشور. ۵- انتحاری؛ ۶- جنگال؛ انتشار فرکانس‏های ضد دستگاه‌های دشمن و ایجاد اختلال یا قطع ارتباطات؛ ۷- رهاسازی محموله اعم از بمب یا بسته؛ ۸- جمع‌آوری الکترونیک برای جمع‌آوری و ثبت فرکانس‌های مورد استفاده دشمن؛ ۹-  شناسایی و عکس‌‌‌برداری؛ ۱۰- رله مخابراتی برای ارتباطات در مناطق غیر قابل دسترس و... .؛ اما ویژگی هر کدام از پهپادهای به نمایش در آمده در پارک فناوری چیست:

دیگر خانواه پهپادی به نمایش درآمده «شاهد 129» است. با تأسیس جهاد خودکفایی نیروی هوافضا، این پروژه در دستور کار بود که شاهد 123 اولین نمونه از این پروژه شد. موتور بومی دورانی نیز برای آن تولید شد؛ اما سال 1385 پهپاد shadoـ200 آمریکایی شکار و فناوری آن برای بومی‌سازی احصا شد. بر این اساس پهپاد شاهد 121 سال 1389 ساخته شد و سال 1390 وارد عملیات و گشت دریایی شد و اولین عملیات پرواز در شب آن هم به ثبت رسید. در این سال، نمونه اولیه شاهد 129 نیز پرواز کرد که مقدمه پیشرفت‏های جدیدی شد. ارابه فرود جمع شونده شد و پرواز عملیاتی آن آغاز و این پهپاد سال 1392 با 15 ساعت مداومت پروازی توانایی جدید پهپادی سپاه را ثبت کرد.

پرواز خلبان خودکار آن سال 1396 آزمایش شد و امکان نشست و برخاست خودکار آن هم به وجود آمد. به این ترتیب، سال 1397 هزار ساعت پرواز موفق آن هم ثبت شد.

یک یونیت هدایت و کنترل پهپاد هم به طور کامل در این نمایشگاه قرار گرفته است. این یونیت امکان هدایت همزمان دو پهپاد را دارد. از جمله موارد قابل توجه دیگر در این نمایشگاه،‌ به نمایش درآمدن رادار SAR هواپایه محمول بر پهپاد شاهدـ۱۲۹ است.

عکس یادگاری با شکار

اما یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های نمایشگاه که بیشتر جنبه تفریحی و سرگرمی دارد، بازدید از پهپادهای غنیمتی آمریکایی و صهیونیستی است. کمی در کنار این اشیاء پرنده می‌ایستیم و عکس می‎گیریم و پوزخندی به لبه فناوری آمریکایی می‏زنیم. لاشه‌های به هم چسبیده گلوبال هاوک را می‎بینیم. شکارهایی که باید با آنها عکس پیروزی گرفت. پهپادهای RQ-170 و   MQ-4C  و  RQ-1و هرمس-۲۰۰. البته بازسازی پهپاد  MQ-4C  یا همان گلوباک هاوک با استفاده از تکه‌های جمع‌آوری شده آن از بستر دریاست و بخش بسیار جالب نمایشگاه به شمار می‌آید. بازدید از این بخش را باید برای عموم توریست‌های وارد شده به ایران به صورت رایگان نهادینه کرد.

داستان پرواز

اما برای ورود به بخش دیگر نمایشگاه عبور از یک باند پرواز شبیه‌سازی شده هواپیمای ایلوشین لازم است. دستاوردهای هوایی با معرفی زیر سیستم‏های هدایت و کنترل، پرتاب موشک، رک‏های الکترونیکی، سپس مجموعه جنگنده با تجهیزات و متعلقات و بعد توانایی بالگردی سپاه و تولیدات مجموعه شاهد سپاه در این حوزه به نمایش گذاشته شده است. در این بخش یک جنگنده سوخوی‌ـ۲۲ وجود دارد. در حاشیه آن متعلقات و سلاح‌های قابل نصب روی آن و روایتی از بازآماد یا اورهال این جنگنده‌ها در این بخش وجود دارد. بازآماد یا اورهال وضعیتی که پرنده بعد از این کار دوباره قابلیت‌های عملیاتی پیدا کند و عمدتا از عهده سازنده یک هواپیما بر می‌آید. چنین فناوری پیچیده‌ای که در نیروی هوافضای سپاه یا سازمان هواپیمایی و سایر صنایع نظامی و غیر نظامی هوایی ایران ایجاد شده، خود نوید مهمی برای دستیابی بیشتر کشور به فناوری‌های جدید هوایی است.

اما در این بخش از نمایشگاه سلاح‌های هوشمندی که بر روی هواپیماهای جنگنده ایرانی قابل نصب است، باید یادی هم از موشک‌های هدایت لیزری و بمب‌های برد بلند نقطه و بمب‌های Jdam کرد. اینها از جمله تسلیحاتی هستند که به صورت صددرصد بومی طراحی و تولید انبوه شده است و بمب‌ها، هواپیماها و نیز پهپادها را قادر می‌سازد تا اهداف خود را در فواصل بسیار دور و به صورت خیلی دقیق هدف قرار دهند. البته سابقه استفاده عملیاتی از چنین بمب‌هایی را رژیم صهیونسیتی در هدف قراردادن اهدافی در کشور سوریه دارد و فناوری این تسلیحات در تعداد کمی از کشورهاست.

بارریزی از هواپیما نیز یکی از دستاوردهای مهم متخصصان کشور در این حوزه است؛ چرا که بارریزی هوایی برای مقاصد زمینی از هواپیما فرمول‌ها و قواعد خاصی داشته که این فرمول‌ها و قواعد علمی در اختیار اندکی از ارتش‌های جهان بوده و جمهوری اسلامی ایران به سبب درگیری در جنگ مستشاری در سوریه و عراق علیه تروریسم تکفیری بنا به نیاز به رساندن محوله‌های غذایی و تسلیحاتی به نیروهای در محاصره تروریست‌ها به آن نیاز پیدا کرد که با تلاش متخصصان نیروی هوافضای سپاه و نیروی هوایی ارتش این فناوری به شکل بومی در کشور ایجاد شد.

فرماندهی عملیات هوایی نیروی هوافضای سپاه توانسته است بدون اتکا به هرگونه کمک خارجی، انواع هواگردهای در اختیار این نیرو را اورهال کرده و در مواردی نیز ارتقا دهد. یکی از مهم‌ترین این دستاوردها، اورهال و ارتقای جنگنده‌های سوخو22 و نصب سیستم اطفای حریق روی هواپیمای ایلوشین 76 است.

یکی از مأموریت‌های نیروی هوافضای سپاه علاوه بر پشتیبانی از یگان‌های رزمی و عملیاتی سایر نیروهای سپاه، پشتیبانی از مأموریت‌های مردم‌یاری و محرومیت‌زدایی سپاه است که در این عرصه هم فرماندهی عملیات هوایی این نیرو به‌خوبی توانسته است با تجهیز هواپیماها و بالگردهای در اختیار خود به سامانه‌های مورد نیاز، مانند سامانه‌های اطفای حریق، از عهده این مأموریت برآید.

یکی از مهم‌ترین اقدامات فرماندهی عملیات هوایی نیروی هوافضای سپاه استفاده اطفای حریق در هورالعظیم استان خوزستان بود. سپاه در این مأموریت با استفاده از هواپیماهای ایلوشین و بالگردهای میل ‌ــ17 توانست به‌خوبی آتش هورالعظیم را خاموش کند.

وظیفه اصلی فرماندهی عملیات هوایی نیروی هوافضای سپاه پشتیبانی پروازی از دیگر نیروهای سپاه است؛ یعنی بخش پروازی متمرکز در فرماندهی عملیات هوایی است که پروازهای پشتیبانی، ترابری و رزمی را انجام می‌دهد و یک بخش محدود بالگردی برای پشتیبانی از مأموریت‌های خود نیروی هوافضا دارد. یکی از مأموریت‌های عمده نیروی هوافضای سپاه عملیات مردم‌یاری است. در حوادث غیرمترقبه که به پشتیبانی هوایی نیاز است، این بخش ورود می‌کند. گفتنی است، در زلزله بم و کرمانشاه و سیل‌های سال‌های گذشته در خوزستان و لرستان این بخش ورود جدی برای مردم‌‌یاری داشت.

آمبولانس هوایی، کمک به احداث مدارس در نقاط صعب‌العبور کشور، ارائه خدمات چتربازی برای جوانان از دیگر خدمات این بخش به مردم است.

اطفای هوایی حریق نیز یکی از توانایی‌های انحصاری این فرماندهی در کشور است. در آتش‌سوزی هورالعظیم عراق و همچنین اطفای حریق در گرجستان این فرماندهی از نیروی هوافضای سپاه حضور مؤثری داشته است. بارورسازی ابرها هم به وسیله این مجموعه صورت می‌گیرد. این فرماندهی در زلزله کرمانشاه پل هوایی برای انتقال مجروحان و تجهیزات و کمک‌های مردمی با کمک نیروی هوایی ارتش ایجاد کرد.

اما در حوزه پرنده‌های موجود در این فرماندهی باید گفت، به علت محدود بودن پرنده‌ها و تعدد مأموریت‌های سپاه در این حوزه جوانان و فرماندهان و مدیران انقلابی فرمانده عملیات هوایی در تدبیری مهم در موضوع بهینه‌سازی و بازآماد پرنده‌های این نیرو که به صورت کاملا بومی و متکی صددرصد به داخل است، چند منظوره کردن هواپیماها و بالگردها را در دستور کار دارند.

هواپیمای ایلوشین که نمونه ماکت کوچک آن در باند پروازی فرودگاه در نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است، به منزله یک هواپیمای ترابری، آمبولانس هوایی و اطفای حریق استفاده می‌شود و جالب این است که تغییر کاربری هواپیما با تغییر وضعیت دو تا سه ساعت بیشتر طول نمی‌کشد. 

سامانه اطفای حریق این هواپیما کاملاً بومی و بدون الگوگیری از نمونه‌های خارجی طراحی و ساخته شده است. آموزش و نیز استفاده از این سامانه‌ها هم به صورت بومی اتفاق افتاده و دانش فنی آن به صورت صددرصد بومی تدوین شده است.

تمام پرنده‌های سرنشین‌دار نیروی هوافضای سپاه در حوزه اورهال و تعمیرات کاملاً متکی به داخل بوده و هواپیماهای سوخو 25 عراقی نیز از این توان نیروی هوافضای سپاه برای مقابله با داعش بهره برده‌اند.

البته در تأمین قطعات ممکن است هنوز وابستگی‌هایی به کشورهای سازنده وجود داشته باشد؛ اما نوید تولید جنگنده‌های بومی در این حوزه نیز از فرماندهان این نیرو شنیده می‌شود.

در ماجرای بازآماد جنگنده‌های سوخو 25 عراقی و نیز آموزش و بازآموزی خلبانان عراقی که از سال 1991 تا آن روز پرواز نداشتند، نیروی هوافضای سپاه یک کار غیر ممکن را در کمترین زمان ممکن به انجام رسانید و ارتش عراق با کمک نیروهای مستشاری زمینی ایران توانست بغداد را با عملیات ترکیبی زمینی و هوایی از محاصره در بیاورد.

جنگنده سوخو 22 موجود در نمایشگاه از نمونه کارهای فوق‌العاده این حوزه است؛ چراکه پس از 28 سال زمین‌گیری یک جنگنده با امکانات به روز بعد از اورهال کامل در اختیار نیروی هوافضای سپاه است. سوخو 22 قابلیت‌های خوبی برای حمل مهمات دارد که در نمایشگاه حجم انبوه این مهمات قابل مشاهده است.

تسلیحات هوشمند نقطه‌زن و بومی و سامانه کنترل سلاح هوشمند روی این هواپیما نصب شده و کارآیی آن را دو چندان کرده است و در دفاع هوایی نامتقارن با تغییرات و الحاقات این جنگنده را کاملاً متحول و به روز کرده است.

در بخش دیگر هوایی نمایشگاه دو بالگرد عملیاتی رزمی شاهد 285 و بالگرد شاهد 274 را هم می‌بینیم؛ دو بالگردی که ساخت مجموعه شاهد نیروی هوافضای سپاه بوده و امروز در هوانیز نیروی زمینی و سایر بخش‌های سپاه در سازمان رزم فعال است. در ادامه نیز نمایشگاهی از روند تجهیز بخش پروازی نیروی هوافضای سپاه طی دهه‌های دوم تا چهارم انقلاب وجود دارد.

اما قسمت دیگر این بخش مربوط به دستاوردهای علمی کشور در عرصه هوایی و ساخت پرنده‏های مختلف نظامی و غیر نظامی است. به سبب اینکه نمایشگاه بعد ملی دارد، تنها به دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در بخش‌های مختلف اشاره نشده و بخش هوایی هم در این مستثنی نیست. توانمندی‌هایی که در این بخش نمایش گذاشته است، هیچ یک مربوط به نیروی هوافضای سپاه نیست. از هواپیماهای ملخی تا بالگردها و هواپیماهای مسافربری و دیگر پرنده‌ها .

آسمان امن‌تر

اما پس از بخش هوایی، نوبت به پدافند هوایی می‌رسد. در این بخش از نمایشگاه تجهیزات پدافندهوایی سپاه از ابتدا تاکنون به نمایش درآمده است. روندی از سامانه‎های چینی که از سال 1365 در دفاع مقدس وارد سازمان رزم سپاه شد تا دیگر رادارها و سامانه‏های پدافندی روسی و بومی که البته این حوزه فقط توانمندی‎های نیروی هوافضای سپاه را پوشش می‏دهد و در آینده سایر توانمندی‌های این بخش در قالب قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) و نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به آن افزوده خواهد شد. البته با توجه به محدودیت فضای مسقف فعلی نمایشگاه برای افزودن این بخش‌ها به گسترش بیشتر فضای مسقف آن نیاز است. 

گفتنی است، در بخش پدافند هوایی از سامانه‌های راداری تا سامانه‌های عملیاتی به خوبی چیدمان شده‌اند.

در ابتدا به سامانه‌های راداری موجود در این بخش اشاره می‌کنیم:

سامانه راداری مطلع الفجر 2: تولید در سال 1394، 500 کیلوتر و ارتفاع 22 کیلومتر. البته مطلع الفجر سیر تکاملی خود را داشته و در این نمایشگاه اشاره‌ای هم به سیر تکاملی آن و مدل‌های مختلف آن شده است که با وجود اشاره به رادار p-12 تصویری از آن در نمایشگاه موجود نیست.

رادار کاشف: تولید در سال 1384، با برد کوتاه 150 کیلومتر و ارتفاع 12 کیلومتر.

رادار کاوش به عنوان رادار تاکتیکی برد کوتاه نیز در این بخش جانمایی شده است. این رادار تولید سال 1389 با برد 150 کیلومتر است.

سامانه قدیر: برای جست‌وجو، کشف و رهگیری انواع پرنده‌ها، با برد کشف 1100 کیلومتر و ارتفاع 100 کیلومتر.

از نوع رادارهای آرایه فازی و برد بلند است. در هفته‌های گذشته دو تا از این سامانه در یزد و کرمان عملیاتی شد. گفتنی است، به سبب حجیم بودن اندازه اصلی این سامانه نمونه درصد کوچک‌تر آن در نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است.

سامانه HQ-2: در این بخش اجزا و بخش‌های گوناگون سامانه HQ-2 به منزله اولین سامانه پدافند موشکی که در دوران دفاع مقدس وارد سازمان رزم سپاه شد، به نمایش گذاشته شده است. با قدرت رهگیری پایین، تعدد اجزا در چندین خودرو و برخی معایب روبه‌رو بود. در انتهای این بخش از نمایشگاه همه توانایی‌های همان سامانه عریض و طویل را می‌توان در یک سامانه جمع و جور و متحرک بومی به خوبی دید. سیر پیشرفت این سامانه‌ها در این نمایشگاه به خوبی نشان داده شده است. سامانه پدافندی ارتفاع متوسط و کم  در قالب چند خودرو، با برد کشف 120 کیلومتر و عملیات 32 کیلومتری و ارتفاع درگیری 27 کیلومتری علیه بالگردها و هواپیماهای جنگی و قابلیت رهگیری یک هدف.

سامانه سام 6: پدافند هوایی با ارتفاع پایین که اجزای یک سامانه کامل آن شامل یک دستگاه رادار، چهار دستگاه سکوی پرتاب، دو دستگاه خودروی حمل و بارگیری موشک، دستگاه تست و شارژ هوای موشک، مولد برق و 24 فروند موشک است.

سرعت موشک 750 متر بر ثانیه، ارتفاع هفت کیلومتر، برد درگیری 24 کیلومتر و برد کشف 65 کیلومتر است. بالگرد، جنگنده، کروز و بمب‌افکن در دام این سامانه می‌افتد و رهگیری و منهدم می‌شوند.

سامانه پدافندی بومی طبس: درگیری و انهدام اهداف هوایی ارتفاع کم و متوسط، سال 1392 وارد مرحله عملیاتی شد و با برد درگیری 90 کیلومتر، برد کشف بیش از 120 کیلومتر و ارتفاع درگیری 25 کیلومتر جنگنده، بالگرد، پهپاد و کروز را رهگیری و منهدم می‌کند.

سامانه سوم خرداد: پدافند هوایی با ارتفاع متوسط، اهداف ارتفاع کم و متوسط متحرک خودکششی/ تولید  1392/  انواع موشک، پهپاد بالگرد و هواپیما/  آنتن رادار آرایه فازی فعال /موشک طایر 2بی/ ‌درگیری همزمان با چهار هدف/  قابلیت قرار گرفتن تحت شبکه یکپارچه، مقابله با جمینگ و نویز و فریب. این همان سامانه منهدم‌کننده پهپاد «گلوبال هاوک» در خلیج‌فارس است.

موشک‌های پدافندی خانواده طائر  در بخش دیگری از قسمت پدافند هوایی، به نمایش گذاشته شده است که شامل طائرـ2B، طائرـ2C  و سوم خرداد فرمانی است. انواع جست‌وجوگرهای موشک‌های پدافندی(سیکر) نیز در این بخش از نمایشگاه به نمایش درآمده است. در کنار آنها نیز یک مرکز کنترل و فرماندهی پدافند هوایی با قابلیت جابه‌جایی و تحرک قرار دارد و نمونه‌ای از فرماندهی و کنترل شبکه یکپارچه پدافند هوایی است.

سال گذشته پهپاد آمریکایی MQ-4C (تریتون از خانواده گلوبال هاوک) به وسیله سامانه موشکی سوم خرداد سپاه در منطقه کوه مبارک (سواحل جنوبی ایران)، ساقط شد و نام این سامانه بومی با اسقاط یکی از پیشرفته‌ترین و گران‌ترین پروژه‌های پهپادی ترکیبی آمریکا در جهان بر سر زبان‌ها افتاد.

سامانه موشکی سوم خرداد از جمله مهم‌ترین سامانه‌های نیروی هوافضا در حوزه پدافندی به شمار می‌آید که پیچیده‌ترین فناوری‌های موجود کشور در آن به کار گرفته شده و ویژگی بارز آن در این نمایشگاه جمع و جور بودن آن در مقایسه با سامانه‌های مشابه چینی و روسی است.

پروژه سامانه پدافند هوایی موشکی سوم خرداد در زمان خود، بزرگ‌ترین پروژه صنعتی دفاعی کشور بود که شبکه‌ای از مراکز صنایع دفاعی سپاه، دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در آن نقش داشتند.

مراحلی از تحقیق و توسعه، طراحی، ساخت، آزمایش‌های کارخانه‌ای، آزمایش‌های میدانی علیه اهداف بدون سرنشین تا رسیدن به قابلیت اطمینان کافی طی چند سال روی این سامانه به انجام رسیده است.

اصلاح طراحی‌های پرتابگر، تجهیزات اتاقک خدمه و موشک نسبت به نسل‌های رونمایی شده اولیه، تداوم تحقیقات روی این پروژه را با هدف بهینه شدن آن نشان می‌دهد. به‌کارگیری شرکت‌های دانش‌بنیان در مراحل تحقیق و توسعه و طراحی و ساخت زیرسامانه‌ها و حضور مهندسان زن و مرد از نکات بارز پروژه توسعه سامانه سوم خرداد است. این امر سبب کاهش زمان و هزینه توسعه در مقایسه با اجرای تمام کار در داخل جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه شده است.

موشک‌های به‌کارگیری شده در این پروژه ویژه همین سامانه طراحی شده و برخلاف برخی سامانه‌های دیگر که از موشک‌های رایج یا فناوری‌های غیر بومی هم عملیاتی می‌شوند، این سامانه در حوزه موشک نیز بومی و اختصاصی است، با طیفی از موشک‌های گوناگون برای مأموریت‌های مختلف.

خط تولید بردهای الکترونیکی، مجموعه‌های هدایت و کنترل و ناوبری و نیز تصاویر جست‌وجوگر پیشرفته صفحه تخت آرایه‌ای شکاف‌دار این سامانه از ویژگی‌های فنی مهم آن است.

آنتن این سامانه هم می‌تواند عملکرد آرایه فازی داشته باشد و از جمله آنتن‌های پیشرفته است که قابلیت‌های بیشتری در مقایسه با نسل‌های قدیم داشته و در صورت آرایه فازی بودن، علاوه بر دقت بالاتر، امکان اخلال روی آن نیز کمتر است. جهش فرکانسی در عملکرد این رادارها نیز امری مسبوق به سابقه در تولیدات دیگر ایرانی است که باز هم اخلال روی آن را دشوارتر می‎کند.

موشک‌های روی این سامانه موسوم به طایر هستند. بال و بدنه موشک طایر در نمونه‌های فعلی از آلومینیوم ساخته شده و در آینده با فناوری بدنه‌های کامپوزیت غیرفلزی در بدنه موشک و موتور سوخت جامد آن، مانند موشک رعد-500 و موتور سلمان، موشک‌های طایر نیز بسیار سبک‌تر خواهند شد.

موتور سوخت جامد موشک به صورت یک بخش مجزا به موشک اضافه می‌شود که امکان تعویض خواهد داشت و خود یک مزیت بزرگ برای موشک به شمار می‌آید.

جابه‌جایی این موشک‌ها در جعبه‌های حمل‌ونقل ضد ضربه و آب‌بندی کامل به وسیله خودروهای حامل و پشتیبانی همراه سامانه انجام می‌شود.

سامانه سوم خرداد اولین سامانه پدافند هوایی موشکی تمام متحرک ساخت ایران است که خط تولید پرتابگر آن با طراحی داخلی خودرو، حامل سه فروند موشک است.

تایرهای مقاوم در حرکت‌های خارج از جاده یا آفرود مورد استفاده قرار گرفته که به حمل‌ونقل و حرکت بهتر این پرتابگر در مناطق مختلف منجر می‌شود.

تجهیز پرتابگرهای سوم خرداد به سامانه اپتیکی یا یک آنتن کوچک خاص یکی از امکاناتی است که به عملیاتی‌تر شدن این سامانه کمک فراوانی کرده است.

به طور معمول اولین شلیک از پرتابگر سامانه سوم خرداد با موشک وسطی آغاز می‌شود. با توجه به وزن چند صد کیلوگرمی این موشک‌ها، شلیک موشک وسطی در ابتدا کمک می‌کند که در صورت نیاز به جابه‌جایی سامانه پس از شلیک، تعادل سامانه بهتر حفظ شود.

پروفایل پرواز موشک طایر به صورت اوج‌گیری در ابتدای پرواز و سپس شیرجه روی هدف است. این شیوه که کارآمدی آن بارها در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از طریق موشک هوا به هوای فینیکس آزموده شده، سبب می‌شود هدف راه فرار مؤثری نداشته باشد.

به‌کارگیری سامانه از روی شناور در حال حرکت هم با الحاق ناو اقیانوس‌پیمای شهید رودکی نشان از کارآمدی آن دارد.

سوم خرداد امکان شلیک در حال حرکت روی زمین را دارد که این توانایی افزایش ایمنی سامانه در برابر حملات هوایی دشمن را به دنبال دارد.

به‌کارگیری چند نوع از موشک‌های طایر با ویژگی‌های گوناگون روی این سامانه از دیگر خصوصیات آن است که توانایی‌های این سامانه را در دریا و زمین افزایش می‌دهد.

«تا قاف با سیمرغ»

بخش پایانی نمایشگاه مربوط به برخی از دستاوردهای فرماندهی فضایی و بخش دفاعی حوزه فضایی کشور است. فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه تنها متولی بخش فضایی نظامی کشور است.

ماهواره نور ۱ اولین ماهواره دفاعی با مأموریت شناسایی است که سوم اردیبهشت ماه سال جاری با پرتاب‌گر نوظهور قاصد سپاه به فضا پرتاب شد. گفتنی است، یک نمایشگر ویژه موقعیت مداری برخط ماهواره را به صورت زنده نشان می‌دهد؛ این ماهواره هشت ماه پس از پرتاب هنوز فعال است و ارتباط دو طرفه با مرکز کنترل خود دارد.

ماهواره عکس‌برداری طلوع و شاهد که در حال طراحی و ساخت از طریق صنعت دفاعی و بخش خصوصی، یعنی شرکت‌های دانش‌بنیان است و هنوز پرتاب نشده است، در این بخش نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است.

همچنین ماهواره‌بر سه مرحله‌ای قاصد که مرحله اول آن سوخت مایع و مرحله دوم و سوم آن از نسل به‌روز پرتابگرهای سوخت جامد با بدنه کامپوزیتی و نازل متحرک است، در این بخش معرفی شده که خود این ماهواره‌بر را در بخش غیر مسقف موشکی شرح داده‌ایم. البته مراحل مختلف پرواز این ماهواره‌بر در این بخش در قالب گرافیک اطلاع‌رسان نمایش داده شده است. این معرفی برای پرتابگرهای سوخت مایع سفیر و سیمرغ سازمان هوافضای وزارت دفاع نیز انجام شده و پروفایل پروازی و مراحل و زمان‌بندی و مشخصات فنی آنها نیز در این بخش نمایش داده شده است. برخی عکس‌ها و ویدئوهای آموزشی نیز در این بخش در خصوص معرفی مدارات نحوه رصد فضا، شناسایی ماهواره‎ها، استفاده از ماهواره‌ها در فعالیت‌های مردم‌یاری نظیر سیل و آفت‌زدگیو همچنین کاربردهای تصاویر ماهواره‌ای در عملیات‌های رزمی تهیه شده که در مانیتورهای جداگانه برای بازدیدکنندگان علاقه‌مند قابل نمایش و تشریح است. همچنین در این بخش در قالب یک گرافیک اطلاع‌رسان اجزا و بخش‌های یک مأموریت ماهواره‌ای بیان شده است. این مأموریت شش رکن دارد: ماهواره، ماهواره‌بر، ایستگاه فرامین و دریافت تله متری، مرکز کنترل مأموریت، مرکز دریافت داده و کاربر نهایی که در این شش بخش فرماندهی فضایی نیروی هوافضا توانایی لازم را کسب کرده و آمادگی ایفای مأموریت دارد.