آیا انتقام از ظالمان لازم است؟

خداوند در وجود انسان‌ها یک حس ذاتی و فطری به ودیعه گذاشته که او را به مقابله با ظالمان و گرفتن حق سوق می‌دهد. انسان‌ها هنگامی که مورد ظلم قرار می‌گیرند، تصمیم به دفع ظالم یا ادب کردن او برای جسور نشدنش می‌گیرند. برخی این فعل را «انتقام» می‌نامند، برخی آن را «قصاص» و «حق‌خواهی» و برخی «تلافی کردن» می‌دانند. می‌توان انتقام را، گرفتن حقِ ادامه ظلم کردن از ظالم دانست. همان ظالمی که به ظلم خود افتخار می‌کند و درصدد بسط دادن ظلم خود است و احساس پشیمانی در او راه ندارد.

«انتقام» از ریشه «نقمة»، جمع «نَقِم» و به معنای كیفر دادن و تنبیه ظالم است. انتقام روش‌ها، اشکال و انواع مختلفی دارد که از یک فرد ضعیف شروع می‌شود تا یک مجموعه قدرت‌مند یا قانونی. انتقام همان مجازات ظالمان است که در پایین‌ترین سطح، جبران خسارت است و در بالاترین سطح اجرای عدالت، تأدیب، نظم یا رفع ظلم است. اما این بازخواست نباید به روش‌های غیراخلاقی و غیرشرعی صورت بپذیرد یا در آن افراط و تفریط اتفاق بیفتد.

اصلی‌ترین و حقیقی‌ترین منتقم خداوند است که در قرآن بارها مستقیم و غیرمستقیم از این حق سخن گفته است. «فَلا تَحْسَبَنَّ‌اللّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللّهَ عَزیزٌ ذو انتِقام»؛ گمان مبر كه خدا تخلف‌كننده از وعده خود به رسولانش است. خدا قدرتمند و انتقام‌گیرنده است.(ابراهیم/ 47)

خداوند صاحب انتقام است، اما انتقام را به‌خاطر وجود نقص یا ضرر به خود نمی‌گیرد؛ زیرا ساحتش پاک است و قدرتش بی‌نهایت. معمولاً انسان‌ها انتقام را غیراخلاقی و از سر ضعف می‌دانند اما این‌طور نیست، بلکه انتقام معنای وسیع و اشکال مختلفی دارد. انتقام به دلیل ضعف نیست؛ بلکه در عین قدرتمندی و برای اجرای عدالت و جلوگیری از بسط ظلم در جهان است. بعد دیگر انتقام تأمین امنیت است و گرفتن اختیار از کسی که هر جنایتی مرتکب می‌شود و پشیمان هم نمی‌شود. چنانکه خداوند انتقام گرفتن از ظالمان و یاری رساندن به مؤمنان را یک حق می‌داند و در قرآن می‌فرماید: «... فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذینَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَینا نَصْرُ الْمُؤْمِنینَ»؛... (هنگامى كه اندرزها سودى نداد) از مجرمان انتقام گرفتیم (و مؤمنان را یارى كردیم) و یارى مؤمنان، همواره حقى است بر عهده ما! (آل‌عمران/ 4 و مائده/ 95) دلیل انتقام تضییع حقی از حقوق دین الهی و شریعت آسمانی و ظلم مفرط است تا جایی‌که خشم خدا را به‌دنبال می‌آورد؛ «وقتى ما را به خشم آوردند از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق كردیم.»(زخرف/ 55)

اما هم انتقام اقسام و مراتبی دارد و هم نحوه انتقام گرفتن. گاهی هم خداوند از طریق مؤمنان از کافران انتقام می‌گیرد و مؤمنان وسیله‌ای برای دفع ظلم ظالمان می‌شوند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «قـتِلوهُم یعَذِّبهُمُ اللّهُ بِاَیدیکم و یخزِهِم و ینصُرکم عَلَیهِم و یشفِ صُدورَ قَوم مؤمنین و یذهِب غَیظَ قُلوبِهِم»؛ با آنان بجنگید. خدا آنان را به دست‏ شما عذاب و رسوای‌شان مى‌‏كند و شما را بر ایشان پیروزى مى‌‏بخشد و دل‌هاى گروه مؤمنان را خنك مى‏‌گرداند.(توبه/ 14)