السلام علی قلب زینب الصبور

 ۱۵ رجب مصادف است با وفات شهادت گونه زینب کبری سلام الله علیها، دختر شیر دل علی علیه‌السلام و فاطمه زهرا سلام الله علیها که دارای اوصاف برجسته زیادی بود. این بانوی با عظمت افزون بر ویژگی‌هایی مانند: عفّت، صبر، عقیله بنی‌هاشم، عالمه غیرمعلَّمه و... نقش سرنوشت‌سازی در نهضت کربلا و حفظ این قیام عظیم داشت.

بدیهی است که در شخصیت حضرت زینب (س)، عامل وراثت، تربیت و محیط، نقش اساسی داشته و بدین لحاظ، در پی حادثه کربلا، مسئولیت سنگینی را پذیرفت. امام حسین(علیه السلام) پدیدآورنده نهضت بود، ولی ادامه‌دهنده آن خواهرش حضرت زینب(س) بود. این بانو پس از واقع کربلا، در کوفه و شام، رسالت خویش را به خوبی انجام داد و ضربه‌های کاری بر دشمن وارد ساخت. خطبه‌های آتشین او، تبلیغات دروغین بنی‌امیّه را خنثی کرد. به گونه‌ای که یزید با دستپاچگی مانع از افشاگری این بانوی بزرگ شد و پس از مدتی به دلیل منفور شدن در جامعه، از کار خود اظهار ندامت کرد و اهلبیت پیامبر را با احترام فراوان به مدینه بازگرداند

نخستین بُعد شخصیت اجتماعی آن حضرت را می‌توان در چگونگی انتخاب همسر و همچنین همراهی با خانواده‌اش در شرایط سخت دانست. تاریخ نشان می‌دهد که وی راضی به وصلت با عبدالله‌بن‌جعفر فرزند جعفر طیار، شده است. شخص عبدالله نیز فردی است که از کودکی مورد عنایت پیامبر و  حضرت علی (ع) بوده است و محاسن او سبب شد تا در دوران خلافت امام علی(ع) نقش مشاور و کاتب آن حضرت را برعهده داشته باشد.) تجارب الامم، ج۱، ص۳۸۳)

زینب کبری(سلام‌الله‌علیها) با چنین فردی ازدواج نمود و از او صاحب سه فرزند شد و به پرورش آنها اهتمام ورزید. (انساب الاشراف، ج۳، ص۶۷)
پیوند ازدواج سبب جدایی او از پدر و برادرانش (علیهماالسلام) نبود. خانواده آنها همراه با امام علی(ع) از مدینه به کوفه آمده و در خدمت ایشان بودند. بارزترین همراهی او حضور پررنگ و موثر در کربلاست. حضرت زینب(س) در دشوار ترین لحظات در کنار امام قرار دارد و گویی با تحمل هر رخداد حزن‌انگیز در روز عاشورا، به زخم‌های وارد بر امام التیام می‌بخشد؛ که از جمله می‌توان به حضور سراسیمه‌اش درکنار بدن پاره پاره فرزند برادرش یعنی علی اکبر(ع) برای همدردی، اشاره کرد.(واقعة الطف، ص۲۴۳)
یکی از ابعاد مهم سیره و رفتار اجتماعی حضرت زینب(س) آن است که ایشان به عنوان فرزند رشدیافته در خانۀ دختر پیامبر(ص) و جانشین رسول خدا(ص)، وظیفه خود می‌داند که رخدادهایی از داخل منزل را که بیانگر فضائل پدر و مادر خویش است، به بهترین شیوه بیان کند. برای نمونه می‌توان به واقع‌نگاری حضرت زینب (س) از وقایع روزهای نخستین پس از رحلت نبی اکرم(ص) اشاره کرد. شیخ صدوق در یکی از آثار خود روایتی را مطابق نقل حضرت زینب(س) بیان کرده است. (صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۹۸) دختر کوچک علی و فاطمه، از چگونگی حرکت مادرش، حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها)، از منزل به سوی مسجد می‌گوید و تلاشی که ایشان در جهت دفاع از حق اهل‌بیت پیامبر(ص) داشته است. این خبر نسبتاً طولانی، سندی بسیار مهم در حقانیت مکتب علوی است و ظلمی که بر آنان رفته است. حضرت زینب(س) نشان می‌دهد که یک زن مسلمان ترویج حق را در هر شرایط بر خود واجب می‌داند.
بخش برجسته در شخصیت اجتماعی حضرت زینب(س)، روحیۀ انقلابی این بانوی ارجمند است؛ موضوعی که می‌توان به ابعاد آن در مرور رویدادهای پس از عاشورا دست یافت.
 ایشان بیش از هر چیز «تکلیف‌محوری» را به زن مسلمان می‌آموزد. مطابق شواهد، برای دفاع از ولی‌خدا بارها و بارها جان خویش را در معرض خطر قرار داده است. حضور ایشان همراه امام حسین(علیه‌السّلام) در حالی که برخی دیگر از خویشاوندان امام، ترجیح به حضور در شهر و دیار خود داشتند، از جمله نشانه‌های این امر است. مطابق نقلی دیگر وی هنگام حضور در کاخ بنی‌امیه که خطر را متوجه امام سجاد(ع) دید، جلو آمده و تأکید کرد که ابتدا جان او را بگیرند و سپس خون امام سجاد(ع) را بریزند.( طبری، ج۵، ص۴۵۷)

وی فرزند بیست سالۀ خود را برای دفاع از اسلام راهی میدان نبرد و تقدیم راه و مکتب امام خویش نمود.) مقاتل الطالبیین، ص۹۵ و ۱۲۲)
وقت شناسی، از دیگر ویژگی شخصیت انقلابی زینب کبری است. ایشان با آنکه می‌توانست پس از آزادی از اسارت بنی‌امیه لب به سخن گشاید و از این جهت مورد عتاب و سخنان ناپسند حاکمان قرار نگیرد، می‌دانست سخن گفتن در کوفه در همان حالت رنج می‌تواند اثر لازم را داشته باشد. مرور بر بیانات حضرت در شهر شام نیز نشان می‌دهد که ایشان از موقعیت‌های به وجود آمده بدون درنگ بهترین استفاده را کرده‌اند؛ که برای نمونه می‌توان به نوع پاسخ‌دهی ایشان به یزید اشاره داشت. (طبری، ج۵، ص۴۶۱)
نکته‌ی دیگر در رفتار انقلابی آن حضرت، «شجاعت و جسارت» ایشان است. عمه سادات، در حالی که همۀ اقوام خود را از دست داده است و مطابق برخی شواهد از کم‌ترین امکانات در دوره‌ی اسارت برخوردار بوده، همواره در هنگام سخنرانی در برابر مردم و حاکمان از جایگاهی والا سخن می‌گوید و از تعابیری استفاده می‌کند که گویا دیگران در برابر او حقیر هستند. ایشان در برابر یزید تأکید می‌کند که اگر چنین سخن می‌گویید به خاطر سلطه‌ای است که دارید. همچنین در برابر این سخن یزید که شما از دین خارج شده‌اید، تأکید می‌کند که تو و اجدادت در اصل بر دین اجداد و پدر و برادر من وارد شده‌اید.( طبری، ج۵، ص۴۶۱) ایشان در کوفه خطاب به مردم با بیانی صریح فرمود: «شما چون زنی رشته‌باف می‌مانید که آنچه استوار ساخته را از هم جدا کند. پیمان‌های شما دروغ است و چراغ ایمان‌تان بی‌فروغ».(مفید، امالی، ص۲۳) آن حضرت در برابر ابن‌زیاد، حاکم امویان، نیز این صراحت را حفظ نموده و در برابر او که مدعی رسوا شدن اهل‌بیت پیامبر(ص) بود، به رابطۀ خویش با نبی‌اکرم(ص) اشاره و بر جایگاه والای خود و خاندانش تأکید کرد و حاکمان اموی را از تبهکاران خواند.(مفید، ارشاد، ج۲، ص۴۷۲)
 
ویژگی دیگر حضرت زینب را باید «قدرت بصیرت» ایشان دانست. خطبه‌های آن حضرت در کوفه و شام آینۀ تمام‌نمای این ویژگی است. تحلیلی که ایشان از فضای موجود و بر مبنای دو مسیر حق و باطل و نصرت نهایی حق می‌دهد گویای شناختی است که حضرتش از واقعیت‌های سیاسی و مذهبی روز دارد. «استقامت در راه حق» دیگر ویژگی بارز انقلابی آن حضرت است. از اخبار موجود چنین قابل برداشت است که ایشان تا پایان عمر همواره بر ظلمی که بر خاندان پیامبر(ص) رفته، تأکید کردند.(انساب الاشراف، ج۲، ص۴۱۱ و ج۳، ص۲۰۳) ثمره‌ی این شخصیت انقلابی حضرت زینب کبری(س) را باید حفظ دین دانست. چنان­چه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیانی عظمت کار زینب کبری را کمتر از اقدام و حرکت امام حسین(ع) در کربلا نمی‌دانند.(  بیانات در دیدار پنجاه هزار فرمانده بسیج سراسر کشور ۱۳۹۲/۰۸/۲۹)
نکته‌ی جالب توجه دیگر آن است که با وجود برخورداری حضرت از شخصیت معنوی و فعال بودن در امور اجتماعی، ایشان اهل علم و دانش نیز دانسته می‌شد. در همین راستا امام سجاد(علیه‌السّلام) ایشان را با لقب «عالم» خطاب می‌نماید.( مقاتل الطالبیین، ص۹۵) شاهد دیگر از مقام علمی آن بانوی ارجمند آنکه مطابق نقلی به دلیل شرایط خفقان و ظلم موجود، زمانی که یک استدلال و بیان علمی قابل توجه از امام سجاد(علیه‌السّلام) در دوران امامت‌شان بروز و ظهور می‌یافت و خطر شهادت امام(علیه‌السّلام) احساس می‌شد، حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) آن‌چنان برخوردار از جایگاه علمی بود، که سخن را به ایشان نسبت می‌دادند، تا امام(علیه‌السّلام) در امان بماند.(  طوسی، الغیبه، ص۱۳۸) از برخی شواهد می‌توان فعالیت‌های علمی حضرت زینب(س) را در پاسخ‌گویی به مردم، در امر دین نیز به خوبی برداشت کرد.(  صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ح۳۷)
زینب کبری(سلام‌الله‌علیها) نشان داد که می‌توان در هنگام ورود به عرصۀ روابط اجتماعی در عین حفظ روحیات و عواطف و اهتمام به امر خانواده، در عرصۀ علم و دین، فعال عمل کرده و همواره بر رفتارانقلابی و ظلم ستیزی خود استوار بود.