دولت و انتظارات بنیانگذار

نظریه دولت اسلامی که از همان روزهای آغازین مبارزات حضرت امام(ره) در نوشته‌ها و سخنرانی‌های ایشان مطرح شد، هم نشان از آگاهی و اشراف سیاسی‌‌ـ اجتماعی ایشان نسبت به اوضاع و شرایط زمانه خودشان داشت و هم نوعی رویکرد به اسوه‌های حکومتی اصیل در فرهنگ سیاسی‌ـ حکومتی اسلام و عقاید و باورهای مکتب راستین تشیع بود.

در سال 1348 که امام خمینی(ره) در تبعید به سر می‌بردند، در اقدامی تاریخی و امیدبخش اندیشه «حکومت اسلامی و ولایت فقیه» را مطرح کردند که انتشار آن افق‌های روشنی را بر روی مبارزان گشود و یأس و هراس را بر اردوگاه طاغوت مستولی کرد. امام(ره) در آن بحث دو مطلب اساسی شناساندن جامعیت اسلام و معرفی نظریه سیاسی و حکومتی اسلام را مطرح کردند که گامی بلند در حرکت مردم برای براندازی رژیم سلطنتی و ستم‌پیشه شاه بود.

به طور مسلّم در هر نوع ارزیابی از دیدگاه امام(ره) درباره هر موضوعی، باید به این نکته توجه کنیم که توقعات و انتظارات ایشان، اهداف عالی است که قرار است در پرتو سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تشکیل سازوکارهای اجرایی به آنها نائل شویم. وظایف دولت در قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه کشور مشخص است و چارچوب اندیشه امام(ره) نیز که خود بخشی از منابع قانون‌گذاری بوده روشن است. بر این اساس، مهم‌ترین انتظارات امام(ره) از دولت را می‌توان به صورت زیر برشمرد:

1- حرکت بر مدار الگوی حکومت اسلامی؛ از اهداف عالی قیام حضرت امام(ره) پس از ارائه چهره‌ای جامع و سازنده از اسلام، لزوم برپایی حکومت در جامعه برای اجرای احکام اسلام بود که آن را اقدامی اساسی و اساسی‌ترین اقدام برای اسلامی کردن جامعه معرفی می‌کردند. در افکار و اندیشه‌های حکومتی ایشان، نوعی تلاش فکری در مسیر احیای اندیشه‌های اصیل حکومتی و بازگشت به حکومت راستین اسلام و در رأس آنها حکومت کوتاه پیامبر(ص) در دوران 11 ساله مدینه و دوران خلافت پنج ساله حضرت علی(ع) و خلافت موقت و چند روزه امام حسن(ع) دیده می‌شود. بی‌تردید، همین انتظار را امام(ره) از دولت و دیگر قوای نظام اسلامی دارند؛ حرکت بر مدار الگوی حکومت اسلامی.

مبتنی بر چنین معیار و سنجه‌ای، پذیرفته نیست که ما به سند 2030 یونسکو که تحت نفوذ قدرت‌های بیگانه است و به دنبال اسلام‌زدایی از سیستم آموزشی ما بوده و یکسان‌سازی فرهنگ‌ها و ارزش‌های تمام ملت‌های جهان با ارزش‌ها و هنجارهای لیبرالی و سکولاری را دنبال می‌کند، تن بدهیم. یا اینکه دولت پس از گذشت 38 سال از انقلاب، با حرکت در مدار اسلام باید فکر عاجلی برای نظام بانکداری کشور کند که به اذعان علمای اسلام‌شناس به شائبه‌های ربوی آلوده  است.

2- مردم‌مداری و خدمت به مردم؛ توجه به مردم پس از سفارش به اسلام و اسلامی بودن جامعه و قوانین، بیشترین فراوانی را در اندیشه امام(ره) دارد. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با خبرنگار ژاپنی، حکومت اسلامی را این‌گونه توصیف می‌کنند: «حکومت اسلامی حکومتی است که اولاً صد درصد متکی به آرای ملت باشد، به شیوه‌ای که هر فرد ایرانی احساس کند که با رأی خود سرنوشت خود و کشور خود را می‌سازد.»(صحیفه امام(ره)، ج 5، ص 449) فلسفه اساسی شکل‌گیری حکومت‌ها و دولت‌ها خدمت به مردم است. امام(ره) معتقدند: «دولت واقعاً باید با تمام قدرت آن‌طوری که علی(ع) برای محرومان دل می‌سوزاند... مثل یک پدری که بچه‌هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‌رود که آنها را سیر بکند، یک دولت تابع امیرالمؤمنین باید این‌طور باشد.»(همان، ص 159) با این نگاه، دولت باید برای برون‌رفت مردم از مشکلات و معضلات عدیده‌ای که در زندگی روزمره با آنها درگیر هستند، برنامه و عزم جدی برای کارگشایی داشته باشد.

3- قانون‌محوری؛ امام(ره) پایبندی به قانون را مهم و قانون‌شکنی را زمینه برکناری دولت‌ها می‌دانند و می‌فرمایند: «حکومت اسلامی... حکومت ملی است، حکومت مستند به قانون الهی و به آرای ملت است. این طور نیست که با قُلدری آمده باشد که بخواهد حفظ کند خودش را، با‏‎ ‎‏آرای ملت می‌آید و ملت او را حفظ می‌کند و هر روز هم که برخلاف آرای ملت عمل کند... قهراً ساقط است و ملت ایران هم او را کنار می‌زند.»‏(همان، ص 215ـ213)

4- پذیرش انتقاد و اجتناب از استبداد رأی؛ معیار و سنجه دیگری که در توجه امام(ره) به وظایف دولت دیده می‌شود، پرهیز از خودمحورپنداری است. امام(ره) حکومت و دولت اسلامی را دولتی می‌دانند که «کوچک‌ترین فرد ایرانی بتواند آزادانه و بدون وجود کمترین خطر به بالاترین مقام حکومتی انتقاد کند و از او در مورد اعمالش توضیح بخواهد. حکومتی که پول و ارزش‌های پوچی که به وسیله پول ساخته می‌شود سرنوشت این حکومت را تعیین نکند؛ بلکه ارزش‌های عالی اسلامی حاکم باشد.»(همان، ص 448) این تأکید، رسالت دولت را در هموارسازی تعامل بدون لکنت زبان، صمیمانه و منتقدانه بین مردم و مسئولان را سنگین می‌کند. برنامه‌های حضرت امام(ره) در اندیشه دولت اسلامی، برخاسته از نوعی تفکرات پیش‌برنده و مبارزه بی‌امان با هر نوع دیکتاتوری و استبداد بوده که مانع از رسیدن جامعه به خواسته‌های اصیل خویش در راه تحقق حکومت اسلامی می‌شد. مسئولیت‌های افراد، گروه‌ها و در یک کلام قاطبه مردم در جامعه مسلمانان نسبت به حکومت اسلامی و وظیفه متقابل حکومت کاملاً نسبت به مردم مشخص شده بود. این نوع اندیشه، افراد جامعه را از کسالت و رخوت در راه حرکت به تعالی اسلامی در سایه حکومتی اصیل و راستین به در می‌آورد.

5- عدالت مهم‌ترین مشخصه در اندیشه دولت اسلامی؛ از دیدگاه حضرت امام(ره) زور، تبعیض، بی‌عدالتی، حق‌کشی و...، عوامل اصلی نارضایتی مردم از حکومت‌ها در طول تاریخ بوده و جوامع بشری همواره به دنبال عدالت بوده‌اند. برپایی و تداوم حکومت اسلامی در افکار و اندیشه‌های حکومتی حضرت امام(ره) زمینه گرایش مردمی و پشتیبانی همگانی از آن را فراهم می‌کرد؛ مسئله‌ای که در منشور حکومتی علی(ع) به مالک اشتر نیز به خوبی مشخص شده است. به طور حتم در جهان امروز به مدد توسعه فناوری‌ها و رشد دیدگاه‌های معرفتی انسان‌ها، مفهوم عدالت توسعه بیشتری یافته و از برخورد با اطرافیان متخلف تا توزیع عادلانه فرصت‌ها و منابع و امکانات را شامل می‌شود. البته ما به رئوس انتظارات امام(ره) از دولت اسلامی متناسب با مسائل و اولویت‌های امروز جامعه خود پرداختیم، والا می‌توان این فهرست را فربه‌تر کرد.