آن روی حریم شخصی

اگر با فضای مجازی، ارتباطی هرچند کم هم داشته باشید، این چند روزه سر و صداهای ایجاد شده حول برنامه کاربردی روبیکا را قطعا شنیده‌اید. آنچه بار دیگر این شرکت را بر سر زبان‌ها انداخته است، ماجرای عجیب جعل گسترده اکانت‌های معروف، پرفالوور و کم فالوور اینستاگرام در این شبکه است که کاربران مدعی هستند این اکانت‌ها بدون اجازه آنها ساخته شده و حتی در مواردی بدون اجازه آنها محتوا در آن کپی شده است.

در چند روز اخیر، گزارش کاربران از ساخت اکانت‌ و صفحه‌ برای‌شان در روبیکا کم کم بیشتر شد و ابعاد آن گسترش یافت. این اتفاق در شرایطی رخ داد که همزمان با مطرح شدن طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی، صحبت‌هایی از ایجاد نسخه‌های ایرانی برخی نرم‌افزارهای خارجی، مانند اینستاگرام به میان آمد و یکی از زیرمجموعه‌های روبیکا، یعنی روبینیو نرم‌افزاری با ویژگی‌های شبیه به ایسنتاگرام است. موضوع از این نظر اهمیت ویژه‌ای نزد کاربران پیدا کرد (آن‌طور که روبیکا ادعا می‌کند) که برخی کاربران فرصت‌طلب، برای رزرو حساب‌های کاربری افراد معروف سریعاً در این نرم‌افزار ایرانی دست به کار شدند و شناسه‌های افراد مشهور را در روبیکا به نام خود ذخیره کردند؛ اقدامی که نشان می‌دهد افراد سودجو در فضای مجازی همیشه آماده فرصت‌طلبی هستند و حتی از جعل و کلاهبرداری از عناوین دیگران در این فضا ترس و واهمه‌ای ندارند!

اما در کنار اعتراض چهره‌هایی که طرفداران زیادی در اینستاگرام دارند، برخی اتفاقات مانند ساخت اکانت رسمی برای رضا ربع پهلوی در روبیکا و انتشار دلقک‌بازی‌های وی یا ساخت صفحه برای کانالی که پروکسی تلگرام را به اشتراک می‌گذارد یا دادن تیک آبی به صفحه جعلی بیان‌گر این واقعیت است که مدیریت نرم‌افزارهای شبکه‌های اجتماعی نیازمند توجه ویژه‌ای است و از حساسیت‌های بالایی برخوردار می‌باشد.

این ماجراها روبیکا را وادار به واکنش کرد. روبیکا در توضیحاتی، دخالت در ساخت شناسه کاربری بدون اطلاع افراد را تکذیب کرد. این شرکت درباره مشابهت نام کاربری در صفحات روبینو، توضیح داد: «در روبینو همانند تمام شبکه‌های اجتماعی امکان ثبت شناسه کاربری از ۵ تا ۳۰ کاراکتر برای تمام کاربران فراهم است. تنها محدودیت برای ایجاد حساب کاربری، این است که نام کاربری موردنظر قبلا توسط کاربر دیگری رزرو نشده باشد. در تمامی شبکه‌های اجتماعی، بی‌شمار پیج و کانال‌، مشابه با عنوان یا شناسه افراد، توسط کاربران ایجاد می‌شود که این امر در پلتفرم روبیکا با بیش از ۴۷ میلیون کاربر یکتای ثبت شده اجتناب‌ناپذیر است. ضمن احترام به عزیزانی که تاکنون مفتخر به میزبانی ایشان در پلتفرم روبیکا نبوده‌ایم و ایشان منتقد ایجاد کانال توسط سایر کاربران به نام‌شان در روبیکس و روبینو هستند به اطلاع می‌رساند سلب شناسه کاربری بدون کسب اجازه از مالک کانال یا صفحه امکان‌پذیر نیست.»

با کمی گشت و گذار در اخبار متوجه می‌شویم که شبیه این موضوع در دی ماه 1399 هم وجود داشته است. این شرکت در پاسخ به اعتراض تعدادی از بازیکنان تیم پرسپولیس نسبت به ایجاد صفحه رسمی بدون اطلاع آنها در شبکه اجتماعی روبینو اعلام کرد، ایجاد این صفحات در دی ماه 1399 در حاشیه برگزاری دربی ۹۴ استقلال و پرسپولیس، با هماهنگی کامل باشگاه و بازیکنان و در چارچوب کمپین مربوطه صورت گرفته است و بازیکنان می‌توانند در صورت عدم دسترسی به صفحات یا تمایل به حذف آنها با پشتیبانی روبیکا تماس بگیرند. اگرچه روبیکا اعلام کرد، بازیکنانی که مایل به داشتن این صفحات در روبینیو نیستند، می‌توانند صفحه را غیرفعال کنند؛ اما این واکنش سخت چهره‌های فوتبالی برای این شبکه داخلی آسان تمام نشد.

امروز هم با توجه به این که این پلتفرم مدلی از کسب‌کار اینترنتی را ارائه می‌کند و افراد می‌توانند در آن درآمدی داشته باشند، به نظر می‌رسد این امر سبب تیز شدن دندان طمع در عده‌ای کاربر فرصت طلب شده است که اقدام به جعل عناوین دیگران کرده‌اند تا از این راه دنبال کنندگانی به دست آورده و پولی به جیب بزنند.

اما نکته‌ای که این نرم‌افزار شبکه اجتماعی باید فکری برای آن کند این است که اگرچه روبیکا خود را در این ماجرا، مایل به همکاری برای رفع مشکل نشان داده، اما راهکاری برای رفع این مشکل ارائه نکرده و تأکید کرده است، امکان سلب حساب کاربری حتی جعلی بدون اجازه مالک ممکن نیست. در واقع شاید روبیکا را بتوانیم در این ماجراها زیاد مقصر ندانیم، اما باید جایی به دنبال مسیری برای پیگیری اعتراضات افراد بگردیم. اشخاصی که هویت آنها در نرم‌افزاری ایرانی جعل شده و عده‌ای با نام و جایگاه آنها ممکن است حتی درآینده کلاهبرداری‌هایی هم بکنند، امکان اعتراض و پیگیری‌ای برای خود نمی‌بینند. این آشفتگی نشان می‌دهد، به قانون مشخصی برای صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی نیاز است که حقوق آنها را هم در شبکه‌های داخلی و هم در شبکه‌های خارجی حفظ کند. در واقع در این رخداد، جعل و حتی جرم رخ داده‌است و روبیکا باید قاطعانه‌تر برخورد کند و رویه‌های عادی خود را که برای شرایط معمول درنظر گرفته است، کنار بگذارد تا کاربران در این شبکه مجازی، احساس امنیت کنند و یقین داشته باشند که هویت و حریم شخصی آن‌ها بوسیله افرادی سودجود مورد تهدید قرار نخواهد گرفت.

در واقع قانون صیانت از کاربران در همین‌جا به کار می‌آید، پلتفرمی که ایرانی است و نماینده‌های آن در کشور وجود دارند، مسیری مشخص برای پیگیری خواسته‌های کاربران خود تعیین نمی‌کند و تنها یک ایمیل را به عنوان راه ارتباطی معرفی می‌کند و نظری درباره جعل و کلاهبرداری عده‌ای با هویت افراد معروف در پلتفرم متبوع خود ندارد.

این اتفاقات همانطور که گفته شد، بیش از پیش نیاز به وجود یک قانون شفاف برای مدیریت و پیگیری خواسته کاربران در فضای مجازی را گوشزد می‌کند و با وجود یک مرجع رسیدگی، در آینده کمتر شاهد چنین اتفاقاتی خواهیم بود. حتی اگر از نظر قانون روبیکا در این ماجرا مقصر نباشد، کاربران حقیقی فضاهای مجازی با وجود قانونی سفت و سخت، دیگر به خود اجازه جعل هویت افراد دیگر را نخواهند داد.