آیینه‌داران‭ ‬حماسه‭ ‬حسینی‭ ‬

حماسه عاشورا آن چنان عظمتی دارد که تمامی آثار هنری و مداحی‌ها و کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی تنها می‌توانند بخش‌هایی از آن را به تصویر بکشند؛ بنابراین باید تلاش کرد این آثار چه از لحاظ کمیتی و چه کیفیتی به طور همزمان بالاتر برود. مدتی است برنامه‌ای با نام «آیینه‌داران» در راستای همین رسالت از شبکه چهارم سیما در حال پخش است، برنامه‌ای که تهیه‌کنندگی آن را آقای محسن داجر و مهدی محمدی برعهده دارد برنامه‌ای که به مرور زندگی یاران شهید اباعبدالله(ع) را بررسی می‌کند. درباره این برنامه با حجت‌الاسلام مجتبی جعفریان، پژوهشگر برنامه به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

چرا نام برنامه را آیینه‌داران گذاشتید؟

شهدای کربلا آیینه‌ای هستند که جلوه‌هایی از وجود امام حسین(ع) را می‌توان در آنها دید. بنابراین این اسم انتخاب شد. وجود امام حسین(ع) وجود نازنین یک امام معصوم(ع) است. شاید عده‌ای بگویند ایشان معصوم بودند و ما به گرد پای‌شان هم نمی‌رسیم، اما زمانی که از یاران امام حسین(ع) سخن می‌گوییم که همانند مردم، مقام عصمت نداشتند؛ اما حاضر بودند جان خود را برای اهداف حق بدهند، حاضر بودند برای دین و حفظ دین جان خود را بدهند، بهتر همذات‌‌پنداری می‌کنیم. بنابراین در هر برنامه آیینه‌داران که 40 شب است، به یکی از این شهدا یا چند شهید می‌پردازیم.

  در حقیقت به دنبال این هستید تا چگونه رسیدن این شهیدان به مقام والای‌شان را بررسی کنید. درست است؟

بله، آنها توانستند حق را تشخیص دهند و امام‌شان را همراهی کنند و برای دفاع از آن تا پای جان ایستادند و هر کدام از شهدای کربلا ابعاد شخصیتی زیادی داشتند. برای نمونه، بُریر معلم قرآن، فقیه، اسلام شناس و راوی حدیث بود یا عبدالرحمان انصاری یکی از افرادی است که در غدیر حضور داشت.

یک روزی امیرالمؤمنین(ع) در مسجد کفه می‌فرماید کدام یک از شماها در غدیر بودید و حاضر هستید موضوعی را که پیامبر بیان کرد، شهادت دهید. چند نفر بلند شدند که یکی همین عبدالرحمن است. این عبدالرحمان آن غدیر و پیام آن را در سینه دارد تا به کربلا می‌رسد و در کربلا آن پیام را عرضه می‌کند که با نقش‌آفرینی ایشان و شهادت ایشان همراه است و خود را به عنوان یکی از یاران امام حسین(ع) در این صحنه قرار می‌دهد و اسم او در لیست افرادی که باید با امام حسین(ع) باشند، وجود دارد. 

معمولاً شناخت ما شیعیان و محبان اهل بیت(ع) از یاران امام حسین(ع) که در کربلا حاضر بودند و شهید شدند به اندازه انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، یعنی حتی از خانواده خود امام حسین(ع)، حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع)، حضرت قاسم(ع) و حضرت علی‌اصغر(ع) را می‌شناسیم؛ در حالی که ما چند فرزند از امام حسن(ع) داریم که شهید شدند و شاید اکثر افراد آنها را نشناسند. عابس، زهیر، جون‌بن‌حوی، یزیدبن‌ثبط و دو پسرانش عبدالله و عبیدالله، شوذب، عبدالله‌بن‌عفیف، حبیب‌ابن‌مظاهر، هانی‌‌‌بن‌‌‌عروه و... از شهدایی هستند که این برنامه آنها را معرفی می‌کند.

  بیشتر کدام ابعاد زندگی این شهیدان بررسی می‌شود؟

هم پیشینه زندگی این افراد بررسی می‌شود و هم فضایلی که داشتند و هم اعلام وفاداری در شب عاشورا، روز عاشورا و نحوه شهادت آنها بیان می‌شود. آنچه از تاریخ این یاران در دسترس است، بیان می‌شود؛ البته منابع معتبر در این بررسی‌ها مورد توجه قرار گرفته است و مبنا را منابع معتبر قرن‌های اول قرار داده‌ایم. این نکته مهمی است که باید به آن توجه شود. به هیچ عنوان از منابعی که شاید اعتبار زیادی از دید علما و بزرگان ندارد، استفاده نکرده‌ایم؛ بلکه منابع دست اول را بررسی کرده‌ایم.

کارشناسانی که استفاده کردید چقدر در این زمینه مطالعه داشتند؟ تنوع کارشناس دارید یا از کارشناسان معدود استفاده کردید؟

کارشناسانی که ما استفاده کردیم، هم صاحب تألیف در این زمینه هستند و هم صاحب نظریه و به عنوان یک عاشوراشناس مطرح هستند، برای نمونه آقای دکتر ملاکاظمی که در برخی برنامه‌ها حضور دارد، پایان نامه دکتری را با موضوع شهدای کربلا نوشته است. آقای دکتر سنگری تعدادی کتاب در این زمینه دارد و حتی دو جلد کتاب به نام آیینه‌داران هم دارد. استاد دیگر، آقای علوی از یزد را برای برنامه دعوت کردیم. ایشان حدود 40ـ30 جلد کتاب با عناوین مختلف دارد که بیشتر آنها مرتبط با عاشوراست و این نشان می‌دهد خیلی خوب در این زمینه کار کرده‌اند. کارشناس دیگری به نام آقای مهدی قاسمی داریم که ایشان هم اهل تفسیر و هم اهل تاریخ است و برخی برنامه‌ها را ایشان ارائه کردند. دکتر سیدکاظم طباطبایی‌نژاد هم استاد دانشکده علوم حدیث است. یکی دیگر از کارشناسان ما آقای رجبی دوانی هستند که بسیار شناخته شده و صاحب تألیفات زیادی هستند. بنابراین از افرادی استفاده شده که در این زمینه کار کرده‌اند و منابع مورد استفاده هم منابعی بوده که بالاترین میزان اعتبار را داشته است.

  فکر می‌کنید در رابطه با شهدای کربلا در تلویزیون خلأیی وجود داشته است؟

صداوسیما خوشبختانه در زمینه عاشورا و فرهنگ عاشورایی خوب کار می‌کند. حتی درباره شهدای کربلا نیز تولیداتی داشته، اما نه در این حجم که 40 برنامه با استفاده از کارشناسان متبحر، با استفاده از منابع دست اول این موضوع مورد بررسی قرار بگیرد. ضمن اینکه کنار کارشناس برنامه ما یک مقتل‌خوان و یک هنرمند داریم که موضوع و شخصیت برنامه را نقاشی می‌کند، برخی از عزاداری‌های قومی استان‌ها را نشان می‌دهیم و سعی می‌کنیم تنوع برنامه تلویزیونی نیز رعایت شود. در این سبک و سیاق و با این ویژگی‌ها و به این تعداد برنامه‌ای در تلویزیون نداشتیم.

موضوعی که همیشه در تمام چیزهای مرتبط با موضوعات دینی به خصوص حماسه عاشورا وجود دارد، این است که گاهی متأسفانه با غلوهای نادرست و حتی تحریف آمیخته می‌شود. چقدر به این موضوع توجه  دارید؟

همان طور که اشاره کردیم از کتب و منابعی برای این کار استفاده کردیم که معتبر بوده است، حتی منابعی داریم که چون نزدیک به ائمه است، دست نخورده است و مطالب از این منابع بود. منابع متأخر که بعداً وجود دارد گاهی اوقات برخی مطالب به آن اضافه شده است. تا این حد می‌توانم بگویم حساس بوده‌ایم که حتی از منتهی‌الامال یا نفس‌المهموم شیخ عباس استفاده نکردیم. نه اینکه این کتاب‌ها معتبر نباشند؛ ولی مبنا برای‌مان این بود که منابعی باشد که در قرون اول به ویژه قرن اول و دوم و سوم نوشته شده‌اند، لذا حداکثر تلاش شد تا مطالبی که ممکن است در آن غلو باشد یا ممکن است از روی احساس نویسنده یا گوینده باشد، نداشته باشیم. در پایان از مسؤلان سیمای جمهوری اسلامی و مدیر و کارکنان شبکه 4 که امکان تولید برنامه و مساعدت‌های خوبی برای پخش این برنامه داشتند، کمال تشکر و قدردانی را داریم.