بروکسل و آینده مذاکرات

گفت‌وگوی معاون سیاسی وزارت امور خارجه کشورمان با هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام در بروکسل و اعلام مفید بودن آن فضای جدیدی را پیش روی مذاکرات برجامی فراهم کرده است. پیرو نشست بروکسل، دکتر علی باقری گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای را با طرف‌های چهار به علاوه یک آغاز کرد. اقدام ایران چند پیام اساسی دارد:

1- ایران با این گفت‌وگو نشان داد اگرچه برجام در اولویت اصلی دولت سیزدهم قرار ندارد؛ اما نسبت به پیگیری حقوق خود در برجام و خسارتی که تاکنون از این ناحیه به دلیل خروج آمریکا از آن و بی‌مسئولیتی اروپایی‌ها بر منافع ملی کشور وارد شد، بی‌اعتنا نیست. در واقع تعجیل نداشتن ایران برای ورود به مذاکرات وین نه به دلیل آنچه برخی از تحلیلگران اصلاح‌طلب تحت عنوان تابوی مذاکرات، ترک مذاکرات و سردرگمی در حاکمیت می‌گفتند، بوده و نه آنگونه که مقامات آمریکایی و اروپایی پروپاگاندا می‌کردند، بلکه تنها برای تأمین منافع ملت و قرار دادن مذاکرات در ریل درستش بوده است. در گفتمان حاکم بر روند مذاکرات گذشته جای بدهکار و طلبکار عوض شده بود؛ آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها که ناقض برجام بوده و خسارت بزرگی بر ایران با اجرانکردن تعهدات‌شان وارد کرده بودند، جای طلبکار نشسته و در عوض اقدام مؤثر و جبران‌کننده از ایران می‌خواستند که خودش را با زیاده‌خواهی‌های‌شان انطباق دهد.

این وضعیت برای ایران به هیچ وجه قابل قبول نبود. به بیان دیگر، از نظر تیم جدید هسته‌ای، گفتمان و فرآیند مذاکرات گذشته باید تغییر کند؛ زیرا منافع بحق ایران در آن فرآیند تأمین نمی‌شود، اما فرم مذاکرات یعنی مذاکره با 1+4 بدون حضور آمریکا به دلیل عضویت نداشتن این کشور در برجام پس از خروج رسمی آن در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ مورد تأیید است.

از آن جایی که در دومین دور گفت‌وگوی دوجانبه در بروکسل، «مورا» هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام نظر ایران عناصر ضروری مذاکرات را پذیرفت، ایران اعلام کرد پیش‌ از پایان ماه نوامبر (نهم آذر) مذاکرات را شروع می‌کنیم. 

2- هدف ایران از دیپلماسی صبورانه در سه ماه اخیر متقاعد شدن طرف‌های اصلی برجام به لغو مؤثر همه تحریم‌های ظالمانه، تضمین اجرای تمام و کمال تعهدات غربی‌ها و تکرار بی‌عهدی‌های آنها و خروج از برجام و راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها بوده است. به اعتقاد تیم جدید هسته‌ای هر تفاهمی بهترین تفاهم نیست؛ توافقی قابل قبول است که سه شرط فوق در آن تأمین شود.

به همین دلیل ایران حاضر نبود مذاکره از نقطه بن‌بست دور ششم مذاکرات وین آغاز شود. اگرچه نماینده روس در واکنش به این عبارت منکر بن‌بست در مذاکرات وین شد؛ اما واقعیت امر این است که اصرار کاخ سفید بر حفظ بخشی از تحریم‌ها، ندادن ضمانت اجرا و گنجاندن جملاتی برای بهانه‌سازی‌ها و دخالت‌ها در آینده علت توقف و بن‌بست ششمین دور مذاکره وین بود. جالب اینکه وزیر خارجه بایدن نیز پس از دور ششم مذاکره وین چند بار تأکید کرد که اختلافات جدی باقی مانده است. در هر صورت در نظر ایران هنوز تردیدی جدی در اراده واقعی آمریکا برای انجام تعهداتش وجود دارد؛ به همین دلیل آقای باقری اعلام کرد که هنوز زمینه لازم برای پیوستن آمریکا به برجام وجود ندارد.

3- آمریکایی‌ها حداقل در سه ماه اخیر به جای نشان دادن حسن نیت، بیشتر بر بدبینی ملت ایران افزودند. جدیدترین اقدام متناقض آمریکا، تحریم توسعه برنامه‌های پهپادی سپاه است که از سوی خزانه‌داری این کشور پس از اعلام توافق بین هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام و باقری معاون سیاسی وزارت خارجه اعمال شد. آیا در چنین شرایطی اعضای 1+4 برجام علیه این اقدام ضد احیای مذاکرات واکنشی مناسبی خواهند گرفت؟ اگرچه براساس سابقه اروپایی‌ها در دوران اوباما و ترامپ، انتظاری از آنها نیست؛ اما جمهوری اسلامی ایران باید با قاطعیت به طرف‌های اروپایی و سایر طرف‌های برجام اعلام کند که این اقدام کاخ سفید در آستانه اعلام تعیین زمان مذاکرات قابل تحمل نیست و مانع از سرگیری مذاکرات خواهد بود.

4- اکنون همه اذعان دارند آمریکا و اروپا در موضعی نیستند که به ایران فشار آورند؛ اولاً فشار حداکثری آمریکا به تعبیر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران به طرز وحشتناکی شکست خورده است. ثانیاً کاخ سفید و کشورهای اروپایی اذعان دارند که زمان به نفع ایران است و پیشرفت هسته‌ای صلح‌آمیز ایران هر روز بیشتر می‌شود؛ لذا عاقلانه‌ترین رفتار این است که آمریکایی‌ها از اقدامات خصمانه و خلاف حسن‌نیت دست کشیده و از فرصت و پنجره‌ای که ایران در بروکسل برای آنها باز کرده است، استفاده کنند؛ چراکه این فرصت و پنجره برای آنها به منظور پیوستن به برجام برای همیشه باز نیست. لازم است آمریکایی‌ها حداقل به این اعتراف اخیر وندی شرمن توجه داشته باشند که گفت «می‌خواستیم غنی‌سازی ایران را تا ابد تعطیل کنیم، اما فهمیدیم نمی‌شود» آمریکایی‌ها و همچنین اروپایی‌ها باید بدانند شرایط متفاوت شده است و ایران حاضر نیست به هر قیمت مذاکرات را پیگیر باشد و در برابر اقدام خصمانه و خارج تعهدات پاسخ قاطع می‌دهد؛ چنانکه به تازگی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران به دبیر آژانس بین‌المللی اتمی هشدار داد که اگر رویه خود را در افشای اسناد محرمانه هسته‌ای ایران متوقف نکند، ایران مجبور می‌شود در تعامل خود با آژانس بازنگری کند. البته هم طرف‌های غربی برجام و هم گروسی دبیر آژانس دیدند که چگونه مجلس شورای اسلامی هشدارهای خود را با تصویب طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها عملی کرد.

5- در هر صورت آینده مذاکرات مشخص است؛ اولاً برجام در سیاست‌های دولت جدید از اولویت اصلی برخوردار نیست و طبق رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اقتصاد و مسائل داخلی را به برجام گره نخواهد زد. ثانیاً اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها هم اذعان دارند روند مسائل به نفع آنها نیست. ثالثاً شرایط منطقه‌ای نیز برای آمریکا و اروپا مساعد نیست. رابعاً اکنون با توافقی که بین ایران و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صورت گرفته است، توپ در زمین آمریکا و اروپاست. بنابراین، مذاکرات در آینده در چارچوبی که منافعی ایران را بیشتر تأمین کند، شکل خواهد گرفت.