نورا  واکسن صددرصد ایرانی

دکتر حسن ابوالقاسمی دهم تیرماه سال ۱۳۹۹ با حکم فرمانده کل سپاه، فرمانده یا به عبارتی رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) شد تا فردی از هیئت علمی این دانشگاه متصدی این مسئولیت شود که در حوزه تولید علم و انحصارشکنی شاخص بوده و مأموریت پاسداری از انقلاب را به بهترین نحو انجام دهد. او یکی از محققان ارزشمند و با جرئت کشور است که توانسته کشور را در حوزه تأمین فاکتور هفت و هشت خودکفا کرده و در زمره چند کشور اول دنیا قرار دهد. وی مدتی رئیس سازمان انتقال خون بوده و قبل از تصدی ریاست دانشگاه مسئول کمیته علمی کرونا دانشگاه هم بوده که محصولات مهمی در این زمینه ارائه داده است. واکسن نورا یکی از محصولات تلاش او و همکارانش است. در ادامه در گفت‌وگو با دکتر ابوالقاسمی ابعاد موضوع واکسن نورا و کرونا را بررسی کرده‌ایم.

در ابتدا بفرمایید خدمات دانشگاه بقیه‌الله(عج) در حوزه مقابله با کرونا چه کیفیت و کمیتی دارد؟

خدمات ما در حوزه کرونا در سه حوزه پیشگیری، درمان و تحقیقات بوده است. در حوزه درمان؛ بیمارستان بقیه‌الله با دستور فرمانده معظم کل قوا و تأکید فرمانده سپاه وارد عرصه شد. در حالی که بیمارستان جنرال باید پاسخگوی بیماران مختلف، مثل قلب و سرطان و... باشد؛ لذا تدبیر کردیم که هم بیماران را راضی نگه داریم و هم در برخی زمان‌ها صد درصد ظرفیت در اختیار بیماران کرونایی باشد. حتی در پیک پنجم، نمازخانه بیمارستان که در مجموعه ما نقطه حساسی است و هم برای مراجعه‌کنندگان و هم برای کادر اهمیت بسیاری دارد، به درمان بیماران کرونایی اختصاص داده شد. به طور عادی 10 درصد ظرفیت بیمارستان‌های ما در اختیار افرادی غیر از خانواده نیروهای مسلح بود، اما در ماجرای کرونا به ۴۵ درصد رسید. بسیاری از استادان دانشگاه و افراد مسئول و صاحب نام وقتی مبتلا به کرونا می‌شدند، به بیمارستان بقیه‌الله مراجعه می‌کردند.

در واقع، این بیمارستان برای سپاه نوعی اعتبار است. البته در این وضعیت دچار اضطرارهایی هم بودیم. مصرف اکسیژن بیمارستان صد برابر شد، ظرفیت تخت آی‌سی‌یو به ۱۲۰ تخت رسید و حتی لازم شد در بخش‌ها هم وضعیت ای‌سی‌یو را اعمال کنیم. به شدت نیازمند کادر درمان و پرستار بودیم؛ چراکه بخش بیماران کرونایی دو برابر بخش دیگر نیرو نیاز داشت، لذا مسئله جذب جدید، فداکاری و وقت گذاشتن کادر فعلی و استفاده از بازنشستگان این وضعیت مدیریت شد. در بخش دیگر که تحقیقات است، ما منتظر پروتکل نبودیم، در واقع کانون تحقیقات درمان و پیشگیری کرونا شدیم. از اسفند ۹۸ کمیته علمی را تشکیل دادیم که خودم مسئول کمیته علمی بودم و وقتی رئیس دانشگاه شدم، دکتر عین‌اللهی این مسئولیت را برعهده گرفت. جلسات منظم هفتگی کمیته خیلی در موفقیت ما تأثیر داشت.

روش‌های علمی خودمان را تقویت کردیم. مطالعات بالینی داروها را به سرعت شروع کردیم. همه ما به‌واسطه اهمیت سپاه و دانشگاه، خارج از دانشگاه مسئول بودیم و نظام بهداشت و درمان را می‌شناختیم. برای نمونه، روزهای اولی که اعلام کردیم برای کمک به درمان می‌خواهیم کورتن به بیماران کرونایی بدهیم همه با تعجب می‌پرسیدند، چرا؟ کورتن بیماران ویروسی را بدتر می‌کند؛ ولی ما نتیجه گرفتیم کورتن داروی اصلی است، این حتی قبل از منابع غربی از سوی ما اعلام شد.

  یعنی با همکاری سازمان انتقال خون که خودتان قبلاً رئیس آن هم بودید؟

بله، همکاری‌هایی داریم و این همکاری‌ها ادامه دارد، بخش‌های پلاسماگیری در کشور فعال شد که اثربخش هم بود.

ما بیش از چهل مطالعه بالینی را کلید زدیم از داروها، داروهای گیاهی، پلاسما سلول‌های بنیادی و در نهایت شاهکار پروژه‌ها که واکسن نورا بود.

غیر از نورا، یک پروژه واکسن دیگر هم ظاهرا در دست انجام دارید؟

بله، یک واکسن هم با سفارش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در مراحل مطالعاتی است که فعلاً کار دارد. پروژه اصلی نوراست که به نتیجه رسیده و در مراحل آخر است.

  در طب سنتی پروژه تحقیقاتی داشتید؟

وقتی کرونا آمد، عده‌ای مدعی درمان با طب سنتی بودند، داروهای ترکیبی یا گیاهی و... داشتند که اگر مورد آزمایش و مطالعات قرار می‌گرفت، زمان‌بر بود. عمدتاً افرادی که ادعا دارند در این حوزه این را درک نمی‌کنند. نهایت می‌گویند صبح این دارو را بدهید و بعدازظهر اگر خوب شد به خاطر این دارو است. یا اینکه اگر مراحل طی شد و مطالعه کد اخلاق گرفت دیگر دارو تأیید شده است.

این روش درستی نیست و تحقیقات مراحل مختلفی دارد؛ اول باید سلامت را سنجید؛‌بعد فاز حیوانی و بعد انسانی انجام شود، تازه در مرحله آخر اثربخشی مشخص خواهد شد. چیزی می‌آوردند، ما نمی‌دانستیم چه هست، در داخل گونی یا بسته‌بندی، در حالی که باید کارخانه‌ای و شرکتی به روش تمیز تهیه کنند و فرآوری شده باشد.

چنین چیزی قابل مطالعه نبود، یعنی ما مواجه بودیم با چنین وضعیتی، بعد هم اگر مطالعه انجام نمی‌شد یا با مشکل مواجه بود، با برخی مسئولان و مدعیان طب سنتی هم به مشکل می‌خوردیم. در بسیاری از موارد هم اصلاً پاسخ مناسبی برای درمان نیافتیم.

  داروهای طب سنتی در تحقیقات شما چقدر اثربخشی داشت؟

با مصرف داروهای طب سنتی تأثیر مختصری در علایم بالینی دیده می‌شد؛ اما در کاهش مرگ و میر و ابتلا تأثیری مشاهده نشد. مطالعات و تجربه ما نشان داد که در شروع ابتلا رعایت توصیه‌های طب سنتی، به درمان کمک شایانی می‌کند. خود ما هم در خانه همین کار را می‌کنیم. غرغره آب نمک گرم، انواع دمنوش و... .

در بحث واکسن نورا چون تنها دانشگاه علوم پزشکی هستید که تولیدکننده واکسن شدید. آیا در مورد واکسن نورا مقالات علمی تهیه شده و ممکن است زودتر از سایر واکسن‌ها منتشر شود تا تأییدیه جهانی هم اخذ کند؟

در تأییدیه جهانی عوامل زیادی نقش دارد؛ کارشناسان بهداشت جهانی در پروژه حاضر شده و مستندات را چک کنند. البته اولویت مردم هستند، مراحل بعد ثبت است. فازها به گونه‌ای طراحی شده که جای اشکال نداشته باشد. به خصوص فاز حیوانی، خوشبختانه نتایج فاز حیوانی نورا هم همین روزها چاپ می‌شود. انتشارات مطالعات خیلی مهم است. سایر واکسن‌های کشور با سرمایه‌گذاری کلان شروع کردند، ما اسفند ماه کار را با چند نفر محقق محدود شروع کردیم. اگر هم زودتر از دیگران شروع کردیم و هنوز تمام نشده در کنار برخی مجوزها که زمانش را برای ما طولانی کردند، علت مهم‌تر دقیق عمل کردن ما بوده است. البته طولانی شدن کار ما بحث‌های دیگری هم دارد که عرض می‌کنم. واحد تحقیقات صنعتی سپاه اسپانسر ما بود و ما در بقیه‌الله کار را انجام دادیم. اداره بیولوژیک وزارت بهداشت یکی از سخت‌گیرترین مجموعه‌های وزارت هست. در تماسی که اخیرا با مسئول این اداره داشتم، شخصاً به ما گفت نورا بهترین مطالعه بالینی در سطح کشور است. من خودم مطالعات بالینی بسیاری در کشور انجام دادم و مسئول پروژه بودم و کاملا از روند، آگاه بودم و این اداره و فرآیندهای سخت آن را می‌شناختم؛ به معنای واقعی کلمه سخت‌گیرترین مجموعه در کشور است. من مدعی هستم هیچ کس مثل نورا دقیق عمل نکرده است. چون این کارها به سرمایه زیاد نیاز دارد؛ عمدتاً کارتل‌ها و شرکت‌های بزرگ این کار را انجام می‌دهند؛ اما محققان بقیه‌الله محققان مظلومی بودند که از صفر این کار را شروع کردند و بارها سردار سلامی این را گفتند که ما پولی برای این پروژه نگرفتیم که این مقدار کار جلو رفته است. محققان ما با همان حقوقی که از سپاه می‌گیرند، این کار را انجام دادند و نه شرکت قدری و نه مجموعه‌ای اقتصادی حامی ما نبوده است. این خصلت پاسداران است، حالا پاسداری در لباس سفید پزشکی. دقت بسیار بالای ما مثالش در فاز حیوانی این بود که اول روی موش، بعد روی خرگوش و بعد میمون مطالعه کردیم. البته دیگران شاید زورشان چربید؛ اما ما با روال عادی کار را پیش بردیم و دقیق دقیق.

  در مورد فازهای مطالعات بالینی هم بفرمایید در چه مرحله‌ای است؟

چند فاز است؛ در فاز یک عوارض آن سنجیده می‌شود؛ نورا بهترین واکسن از نظر نداشتن عوارض بود. این را به ما اعلام کردند، ما نتایج دیگران را ندیدیم. دوم ساخت آنتی‌بادی است. دانشمندان مطرح دنیا آینده واکسن کرونا را در واکسن‌های پروتئینی می‌دانند، به خاطر آنتی بادی بالا و عوارض کم، نورا هم در هر دو بخش جزء موفق‌ترین‌هاست. روزهای اول واکسن ژنتیکی و ویروس کشته بود مثل برکت، سینو فارم یا فایزر که آنتی بادی ضعیف تولید می‌کرد، در حد دو ماه است. عوارض واکسن‌های ژنتیکی هم ناشناخته و نگران‌کننده بود. در واکسن پروتئینی ایمنی آن ثابت شده بود و علت انتخاب آن هم همین بوده است. امروز در دنیا بیش از چهل واکسن پروتئینی کرونا در دست مطالعه است.

  در مورد فاز دوم چه نتایجی داشتید؟

فاز دو در حال پایان است. ولی باید بگویم در داوری‌ها زمان بی‌خود تلف شد. در فاز دو پروپوزال ما که ۴۸ ساعت باید داوری می‌شد یک ماه طول کشید. این گلایه ماست که چرا اینقدر زمان برد؟!

  واقعا 28 روز تأخیر داشت؟

بله. یک نکته بگویم، نورا تنها واکسنی است که صفر تا صد داخلی توسعه پیدا کرده است. برخی واکسن‌ها مطالعه شده بود، برخی هم فازها را طی کرده بود. برخی نیاز به خط تولید وارداتی داشت، برخی هم در خارج آنتی‌ژن آن ساخته شده و از خارج می‌آید، در حالی که نورا صفر تا صد داخلی است. اگر پشتیبانی همیشگی فرمانده سپاه و گاهی هم وزیر بهداشت نبود، باید کار را کنار می‌گذاشتیم.

  نکته پایانی شما را بشنویم؟

کمیته بی‌آی‌ام‌بی‌ مسئول مطالعات بالینی وزارت بهداشت است و از همه مجموعه‌های دانشگاه‌ها و بخش‌ها عضو دارد. ان‌شا‌ءالله دیگران هم به تصمیمات آن احترام بگذارند تا کار را سرعت بدهیم. کشور اینقدر پول ندارد که هر روز واکسن بخرد. آن هم در شرایطی که شش پلتفرم واکسن بومی داریم.باید عزم جدی برای حمایت از تولید داخل و صادرات و کمک به کشورهای اطراف برای واکسیناسیون باشد. تولید داخل هم در دارو و هم در واکسن و صادرات آن باید حداقل تأمین‌کننده ارز دارو وارداتی باشد نه اینکه ارز نفت صرف واردات داروهایی شود که داخل می‌توانیم تولید و حتی صادر کنیم. امروز سی قلم داروی بیولوژیک را تولید می‌کنیم که این شوخی نیست؛ این در حالی است که دو سه کشور این توانایی را دارند.