فصل جدید

روابط ایران و روسیه فراز و نشیب‌های بسیاری را طی چند سال اخیر تجربه کرده است. در واقع، برآیندی از موضوعات گوناگون در روابط ایران و روسیه موجب شده است تحلیل‌های خوش‌بینانه و بدبینانه‌ای در ارتباط با سطح روابط فی‌مابین دو کشور مطرح شود. موضوعات مورد اختلافی چون تحدید حدود دریای خزر، نگرانی ایران از تأخیر مداوم روسیه در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر و تحویل سامانه دفاعی اس 300، رأی مثبت روسیه به قطعنامه 1929شورای امنیت علیه پرونده هسته‌ای ایران، روابط روسیه و رژیم صهیونیستی و... باعث شده که برخی تحلیلگران سطح شکننده‌ای را در زمینه روابط دو کشور در نظر گرفته و با تکیه بر یک نوع روانشناسی منفی تاریخی معتقد باشند روسیه ایران را به مهره‌ای برای باج‌خواهی و گرفتن امتیاز از آمریکا و تنظیم روابط با اتحادیه اروپا تبدیل کرده است. این نگاه منفی و ابزار محور از سوی برخی کارشناسان روسی نیز به نحوی درباره ایران وجود داشته است؛ به گونه‌ای که مدعی‌اند ایران فقط به دنبال تأمین اقلامی از روسیه است که آنها را سایر کشورها در اختیار ایران قرار نمی‌دهند و در صورت بهبود روابطش با آمریکا و غرب، جایگاه روسیه و تجارت با آن در سیاست خارجی ایران تقلیل خواهد یافت. در واقع فراز و نشیب‌های روابط دو کشور طی چند سال اخیر را نیز باید در همین قاعده جست‌وجو کرد که در مقاطع مختلف تاریخی، موجب نزدیکی یا دوری دو طرف از یکدیگر شده است؛ اما واقعیت این است که در وضعیت جدید سه متغیر موجب شده است نگاه و ادراک روسیه به ماهیت روابط با ایران از بازیگری در سطح منطقه‌ای به سطح جهانی تغییر کند.

1‌ـ تحولات پرشتاب و سرشت پیچیده روندهای موجود در منطقه حساس و استراتژیک غرب آسیا، به ویژه سوریه در تعیین نظم آینده بین‌المللی و قابلیت نقش‌آفرینی ایران در این فرآیند موجب شد روسیه بر خلاف گذشته نگاه کلان محور نسبت به ایران در این موضوع پیدا کند.

2ـ شرایط گذار نظم بین‌المللی و فرآیند انتقال قدرت از غرب به شرق که در این میان مقاومت حداکثری ملت ایران باعث شد جایگاه جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت بزرگ و هژمون منطقه‌ای تثبیت شود؛ به گونه‌ای که رفتن ایران به سمت شرق یا غرب آینده قدرت جهانی را متأثر کرده و به آن سمت پیش می‌برد.

3ـ روی کار آمدن دولت آیت‌الله رئیسی و نگاه به شرق دولت سیزدهم در مسائل جهانی و اهتمام و اولویت‌دهی به همسایگان که در قالب یک اصل مهم در سیاست خارجی ایران در حال نهادینه شدن است، نه یک آلترناتیو در برابر بدعهدی غرب.

به این ترتیب روابط میان ایران و روسیه در شرایط جدید می‌تواند از اهمیت بسیاری در تأمین منافع دوجانبه و منطقه‌ای و همچنین تغییر آرایش قدرت در سطح بین‌المللی و تحول در ساختار آن برخوردار باشد. در این راستا، سفر رئیس‌جمهور کشورمان به مسکو و ارتقای سطح تجارت دو کشور و راه‌اندازی کریدور شمال ـ جنوب می‌تواند آغاز فصل جدید روابط تهران و مسکو باشد.