آسیب‌زدایی از فضای مجازی با شبکه ملی اطلاعات

این روزها فضای مجازی بلای جان خیلی از خانواده‌ها شده است؛ چرا که برخی، کارکردهای صحیح آن را رها کرده و به جای اصل به فرع ماجرا چسبیده‌اند و این می‌شود که به جای بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن، عده‌ای ناآگاهی و ندیدن آموزش‌های لازم برای استفاده از آن را به رخ می‌کشند و در دام سودجویان می‌افتند که می‌دانند چطور برای پیشبرد اهداف خود از فضای مجازی بهره ببرند و این امر ضرورت تقویت زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات را دوچندان می‌کند. در همین خصوص با دکتر «معصومه نصیری» معاون باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو‌ـ ایران، مدرس و پژوهشگر سواد رسانه و فضای مجازی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

از منظر شما چه ضعف‌هایی در حوزه شبکه ملی اطلاعات داریم؟

از عمده‌ترین ضعف‌ها در حوزه پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، فهم ضرورت این مهم به منزله یکی از مؤلفه‌های اساسی پیشگیرانه برای جلوگیری از برنامه‌ریزی و مهندسی افکار عمومی است. شبکه ملی اطلاعات اگر از ساحت شعار و پزهای مدیریتی خارج شده و به ساحت واقعی قانون‌گذاری و اجرا نزدیک شود، یکی از بزرگ‌ترین رخدادها در زمینه تقویت حکمرانی سایبری و صیانت از چارچوب‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خواهد بود. در حال حاضر، بزرگ‌ترین و جدی‌ترین ضعف در زمینه شبکه ملی اطلاعات، درک واقعی ضرورت تحقق آن است. نکته بعد به عنوان ضعف، داشتن نگاه مهندسی صرف به مسئله شبکه ملی اطلاعات است. آنچه پاشنه آشیل ما در این فضا به شمار می‌آید، حوزه تولید محتواست. مخاطبان در جنگ رسانه‌ای تحت تأثیر محتوای مهندسی شده دشمنان قرار می‌گیرند و این نکته همواره کمتر مورد توجه مطالبه‌گران این مبحث است.

ظرف و مظروف باید توأمان مورد توجه و برنامه‌ریزی قرار گیرند و به تنهایی فاقد اثرگذاری خواهند بود. مبحث دیگر نگاه جزیره‌ای به موضوع است. نگاه‌ها و تصمیمات جزیره‌ای ارگان‌ها و نهادهای مسئول در این زمینه موجب عدم توفیق همه‌جانبه آن می‌شود. از همه مهم‌تر و حیاتی‌تر این موضوع است که معمولاً در مقاطعی مسئولان اجرای اسناد بالادستی و سیاست‌های مهم به اپوزیسیون برنامه‌ها تبدیل می‌شوند و این خود از موانع و ضعف‌های جدی است.

  با توجه به آنچه عنوان شد، ضرورت تقویت زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات چیست؟

از جمله ضرورت‌های تقویت شبکه ملی اطلاعات این است که بسان بسیاری از کشورها صیانت از افکار عمومی اهمیت دارد و اینگونه نیست که حکمرانان نسبت به راهکارهای محافظت‌کننده از افکار عمومی کشور خود بی‌توجه باشند. بحث حفاظت از مرزها و مؤلفه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و جلوگیری از استحاله مبانی هر فرهنگ و کشور از ضرورت‌های جدی تقویت شبکه ملی اطلاعات است. امروز در حوزه جنگ شناختی شاهد تحقق تغییرات بنیادین در ساحت‌های گوناگون کشور هستیم و رویکرد پیشگیری و مدیریت این امر نیز از دیگر ضرورت‌های تقویت شبکه ملی اطلاعات است. اگر به پیشینه کشورهایی که اولین‌ها در زمینه ایجاد شبکه ملی اطلاعات بودند توجه کنیم، درخواهیم یافت مسئله جلوگیری از انحراف افکار عمومی با استفاده از اطلاعات گمراه‌کننده و روایت‌سازی‌های جهت‌دار برای اعتبارزدایی بسیار اهمیت دارد و بی‌توجهی به این مهم می‌تواند ساختارهای ماهوی یک جامعه را دچار خدشه اعتباری کند.

  این امر چه کمکی می‌تواند به حوزه فضای مجازی به ویژه بر خانواده‌ها داشته باشد؟

قطعاً تغییرات سبک زندگی و استحاله فرهنگی متأثر از برخی محتواهای رسانه‌ای بر کسی پوشیده نیست و دنیا نیز نسبت به اینگونه از کنش پلتفرم‌ها و شرکت‌های فناوری و رسانه‌ای بی‌تفاوت نبوده و دارای موضع است. شما شاهد هستید اتحادیه اروپا یا همین ترکیه چگونه در راستای صیانت فرهنگی از جامعه خود و تقویت حکمرانی سایبری نسبت به پاسخگو کردن پلتفرم‌های مختلف اقدام کردند و در این زمینه هیچ اغماضی ندارند. لذا اساساً در دنیای شبکه‌ای شده و عصر همه‌گیری و همه‌جایی شدن محتوا و رسانه، قطعاً تحقق و تقویت شبکه ملی اطلاعات می‌تواند به مثابه سدی در برابر تغییرات فرهنگی متأثر از رسانه باشد.

  چه راهکار راهبردی در زمینه تقویت شبکه ملی اطلاعات در راستای استفاده بهینه و نه مخرب فضای مجازی وجود دارد؟

راهکار راهبردی در این زمینه به نظر چندان عملی نباشد؛ اما با عنایت به ضرورت تقویت شبکه ملی اطلاعات و همچنین ضرورت تقویت سپر سایبری کشور و تحقق حکمرانی سایبری قدرتمند، به تشکیل قرارگاهی تخصصی و همه‌جانبه با اختیار فرادستگاهی برای پیگیری و تحقق فوری شبکه ملی اطلاعات نیاز است. قرارگاهی که خروجی آن طی گزارش‌های ملموس و نه آمارسازی قابل ارائه به افکار عمومی و رهبر معظم انقلاب باشد و اینگونه نباشد که رهبری نظام هر بار بر ضرورت تقویت مؤلفه‌های رسانه‌ای و شبکه ملی اطلاعات تأکید کنند و ما هنوز اندر خم کوچه دستگاه‌ها و مسئولانی باشیم که عزمی برای تحقق این فرمان ندارند.