شروطی که فراموش شد

مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، از فروردین سال 1391 به‌صورت محرمانه و از اواسط سال 1392 در دولت روحانی به‌صورت علنی پیگیری شد. رهبر معظم انقلاب از همان ابتدا به صراحت تأکید کردند که به این مذاکرات «خوش‌بین» نیستند. ایشان دلایل متعددی را برای نگاه خود به مذاکرات بیان کرده و پیش‌بینی می‌کنند که اولاً دشمن نمی‌خواهد حتی همین موضوع هسته‌ای حل شود (رجوع کنید به سخنرانی‌های 28 بهمن 1391 و 19 بهمن 1391)، ثانیاً حتی اگر «بر فرض محال» مسئله هسته‌ای حل شد، آمریکا باز هم موضوعات دیگری مانند بحث موشکی، منطقه‌ای، حقوق بشر و... را پیش می‌کشد (12 آبان 1392، 28 بهمن 1392 و 16 تیر 1393)، ثالثاً اگر آمریکا توافقی هم بکند، وعده‌هایش را نقض می‌کند (19 بهمن 1391)، رابعاً مذاکره با آمریکا راه را برای طرح توقعات جدید از سوی آنها فراهم و لحن و رفتار آنها را تندتر می‌کند (22 مرداد 1393) و خامساً مذاکره با آمریکا دولتمردان را از راه صحیح خود {که همان اجرای اقتصاد مقاومتی است} منحرف می‌کند (17 دی 1393 و 11 مرداد 1395)، با این‌حال آیت‌الله خامنه‌ای مجوز مذاکرات را هم برای دولت احمدی‌نژاد که به‌صورت محرمانه و از طریق علی‌اکبر صالحی وزیر امور خارجه وقت پیگیری می‌شد و هم برای دولت روحانی صادر کردند. به هر صورت متن توافق برجام، 23 تیر 1394 با عبور از بخش مهمی از خطوط قرمز رهبر انقلاب از سوی تیم مذاکره‌کننده ایرانی نهایی شد و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت نیز به رهبر معظم انقلاب گفت که نتوانسته برخی از این خطوط قرمز را محقق کند. روز پنج‌شنبه در آستانه سالروز قیام تاریخی مردم تبریز در ۲۹ بهمن سال ۱۳۵۶، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند: «در برجام ایرادی که می‌گرفتم این بود که باید نکاتی را در نظر بگیریم که بعداً مشکلاتی پیش نیاید، ولی به برخی از این نکات توجه نشد و مشکلاتی پیش آمد که می‌بینیم.» برای بررسی این موضوع و موارد مغفول مانده از سوی تیم مذاکره‌کننده دولت قبل، با حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو هیئت‌رئیسه مجلس و حسین کنعانی مقدم، فعال سیاسی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

نقض شش بند

حسینعلی حاجی‌دلیگانی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره مواردی که تیم مذاکره‌کننده قبلی نسبت به آن بی‌توجهی کرد، به خبرنگار ما گفت: «به جهت نقصی که توافق برجام وجود داشت کافی و وافی نبود؛ حضرت آقا یک مطلب 9بندی برای تکمیل آنچه در قانون مجلس آمده بود، ابلاغ فرمودند که در واقع حکم قانون را داشت؛ بلکه بالاتر از قانون هم محسوب می‌شد که می‌بایست توسط تیم مذاکره‌کننده موارد آن مورد توجه قرار می‌گرفت.»  عضو هیئت‌رئیسه مجلس افزود: «در یک مقطعی که مذاکرات پیش می‌رفت با بررسی دقیقی که به‌اتفاق برخی از همکاران انجام دادیم، شش بند از نکاتی که رهبر معظم انقلاب ابلاغ کرده بودند، از سوی تیم مذاکره‌کننده و آقای ظریف رعایت نشده بود؛ درحالی‌که خطوط قرمز نظام وجود داشت و آقایان از آن عدول کردند.» وی افزود: «یکی از موارد این بود که ضمانت و امضای کتبی از رئیس‌جمهور آمریکا و سایر کشورهای حاضر در مذاکرات بگیرند؛ به همراه برخی موارد دیگر که انجام نشد؛ لذا اگر آن زمان موارد مورد تأکید رهبری را رعایت کرده بودند؛ سرانجام آن توافق به اینجا نمی‌رسید که آمریکایی‌ها طلبکار و از برجام هم خارج شوند.» حاجی‌دلیگانی با بیان اینکه آسیب‌هایی که در آن موقعیت متحمل شدیم، به دلیل رعایت نکردن این موارد بود، اذعان کرد: «آقایان به‌شدت دنبال این بودند که هر چه زودتر به توافقی که فکر می‌کردند برای کشور مناسب است، دست پیدا کنند. حتی در یک مقطعی رئیس‌جمهور وقت، برادر خود را به‌عنوان نماینده خود به مذاکرات فرستاد. یک زمانی آقای «ظریف» در کمیسیون امنیت ملی بیان کرده بود که ما بنا داشتیم خطوط قرمز اعلام شده را رعایت کنیم؛ اما نماینده ویژه رئیس‌جمهور که آمد با آرنج خود به پهلوی ما می‌زد که مذاکرات را خیلی زود تمام کرده و برای توافق تعجیل کنیم.»

تعجیل ما و سوءاستفاده غرب

وی با تأکید بر این امر که طرف مقابل از تعجیل ما برای توافق مطلع شد، خاطرنشان کرد: «با این رویکرد، هرگونه خواسته‌ای را خارج از چارچوب مذاکرات به‌طرف ایرانی تحمیل کردند و متأسفانه طرف ایرانی هم پذیرفت.» نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس توضیح داد: «در حال حاضر ایمان داریم که آقایان بنا دارند به مواضع اصولی مجموعه راهبردی توجه داشته باشند؛ اما باید رصد کنیم که مبادا از چارچوب‌های تعیین شده عدول کنند. آنچه تاکنون اطلاع داریم، این است که توجهات لازم را داشته‌اند؛ اما باید بدانند ملت ایران خواستار شکستن ساختار تحریم‌هاست و می‌خواهد قانون اقدام راهبردی که مجلس انقلابی مصوب کرده را تیم مذاکره‌کننده فعلی مدنظر قرار دهند.»در ادامه نیز حسین کنعانی‌مقدم، فعال سیاسی اصول‌گرا با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره بی‌توجهی به توصیه‌ها در دور مذاکرات قبل  به خبرنگار ما گفت: «در دولت قبل و زمان مذاکرات رهبر معظم انقلاب توصیه‌های کتبی، شروط و خطوط قرمزی را از طریق شورای امنیت ملی و ریاست‌جمهوری ابلاغ کردند و حتی در افکار عمومی هم این خطوط قرمز مطرح شد.»

لبخندفریب

وی افزود: «یکی از توصیه‌های مهم رهبری آن زمان، این بود که تضامین لازم در خصوص عمل به تعهدات از سوی طرف مقابل اخذ شود. همچنین باتوجه‌به بدعهدی‌های آمریکایی‌ها، درخواست رهبری از تیم مذاکره‌کننده این بود که فریب لبخند غربی‌ها را نخورید و تضامین لازم را بگیرید.»

این فعال سیاسی با بیان اینکه آن زمان هم بحث برداشته شدن همه تحریم‌ها مطرح بود؛ تصریح کرد: «اتفاقی که افتاد این بود که ترامپ بدون هیچ تعهدی از برجام خارج شد؛ اما اقداماتی که جمهوری اسلامی در عمل انجام داده بود و خیلی از آنها هم بدون بازگشت ماند، به ضرر جمهوری اسلامی تمام شد و آمریکایی‌ها به‌عنوان طلبکار به بحث برجام و مسائل مختلف ورود کردند.»

فراموشی راستی‌آزمایی

کنعانی مقدم با تأکید بر این امر که اروپا هم به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرد، اظهار داشت: «رهبر معظم انقلاب در توصیه‌های خود و اعلام خطوط قرمز نکته مهم دیگری را که بیان کردند، این بود؛ راستی‌آزمایی شود تا به تعهدات بعدی عمل کنیم‌؛ اما متأسفانه در این مورد تیم مذاکره‌کننده اعتماد بیش از حد نسبت به آمریکایی‌ها به خرج داد که باعث شد آمریکایی‌ها برای اینکه خواسته‌های بیشتری را مطرح کنند، جریح شوند؛ حتی موضوعاتی چون برجام 2 و 3 را هم پیش بکشند.»

وی ضمن ارزیابی عملکرد تیم فعلی مذاکره‌کننده کشورمان، اذعان کرد: «در حال حاضر تیم مذاکره‌کننده در حال تفهیم خواسته‌های جمهوری اسلامی به‌طرف مقابل است. به‌عبارت‌دیگر به آمریکایی‌ها تفهیم اتهام می‌کند که اگر قصد بازگشت به برجام را دارید، باید این اقدامات را انجام دهید؛ اما در میدان عمل همیشه با مشکل مواجه هستیم.»

درخواست کنگره از بایدن

به گفته کنعانی مقدم، شاهد این هستیم که کنگره آمریکا اعلام کرده است هر تفاهمی که بایدن در برجام داشته باشد اگر به تصویب کنگره نرسد، ضمانت اجرایی ندارد. این به معنای آن است که در راستای خواسته کنگره باید اورانیوم را تحویل دهیم؛ در بحث غنی‌سازی هم به شرایط قبل برگردیم و در نهایت تعهدات بسیار زیادی دهیم که بازهم ممکن است کنگره آمریکا اعلام این سطح از تعهدات را هم قبول نکند و تحریم‌هایی با عناوین حقوق بشر، موشکی و... نسبت به کشور ما اعمال کند.»

این فعال سیاسی در پایان خاطرنشان کرد: «باید در میدان عمل، آمریکایی‌ها و 1+4 را هم مورد راستی‌آزمایی قرار دهیم و هم تضمین بگیریم که اگر انجام نشد ضرر و زیان وارد شده به ما را چه کسی تقبل خواهد کرد؟ البته پیش‌بینی حال حاضر من نسبت به مذاکرات همان پیش‌بینی شش سال گذشته است.»