الزامات مسئولیت در نظام اسلامی تبیین رهنمودهای رهبری به مسئولان

شرحی برحدیث ولایت                                                                                 

ما به کارگزاران در نظام جمهوری اسلامی اطلاق میکنیم «مسئول»؛ میگوییم مسئول؛ مسئول یعنی چه؟ یعنی ما مورد سؤال قرار میگیریم؛ از چه؟ از کرده‌ها و نکرده‌ها مورد سؤال قرار میگیریم. مقام معظم رهبری 23/1/1401

مسئولیت پذیری شاخصه اصولگرائی

«مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی»؛ در هر بخشی که ما هستیم، مسئولیت آن کاری که بر عهده گرفته‌ایم، این را بپذیریم. زیرمجموعه، زیرمجموعه‌ی ماست، احساس مسئولیت کنیم. در هر نقطه‌ای مسئولیت تعریف‌شده‌ای وجود دارد، آن مسئولیت را بایستی پذیرفت.6/6/1385 . رهبر معظم انقلاب اسلامی درسال 85 مسئولیت پذیری و پاسخگویی را یکی از ویژگیهای اصولگرائی دانستند .

مسئول یعنی پاسخگو

پاسخگویی یک حقیقت اسلامی است؛ این همان مسؤولیت است. مسؤولیت، یعنی هر انسانی در هر مرتبه یی که هست، در درجه‌ی اول از خود سؤال کند، ببیند رفتار و گفتار و تصمیم گیری او تحت تأثیر چه بود؛ عاقلانه و بر اساس پرهیزگاری بود، یا خودخواهانه و برای شهوات و اغراض شخصی بود. اگر انسان توانست وجدان خود را آرام کند و به ندای اندرون خود پاسخ گوید، خواهد توانست به دیگران هم پاسخگو باشد. «انّ السّمع والبصر و الفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسؤولا». همین چشمی که شما دارید - که می تواند ببیند، بشناسد و تشخیص دهد - همین گوشی که دارید -که میتواند سخن حق را بشنود و به دل شما منتقل کند و جوارح شما را تحت تأثیر قرار دهد- همین قلبی که دارید -که می تواند احساس کند، تصمیم بگیرد و راه را انتخاب کند (که از هویت واقعی انسان به «قلب» تعبیر می شود)- وسیله‌ای است که خدای متعال شما را در مقابل اینها پاسخگو می داند. همه‌ی ما باید جواب دهیم با چشمِ خود چه دیدیم؛ آیا دیدیم؟ آیا دقت کردیم؟ آیا خواستیم ببینیم؟ خواستیم بشنویم؟ خواستیم تصمیم بگیریم و عمل کنیم؟ این همان پاسخگویی است. فرمود: «کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیته»؛ همه‌ی شما مسؤولید. البته کسی که حیطه‌ی وسیعی از زندگی انسانها با قلم و زبان و تصمیم او تحت تأثیر قرار می گیرد، مسؤولیتش به همان نسبت بیشتر است؛ لذا من گفتم مسؤولان بلند پایه‌ی کشور، قوای سه گانه، از خود رهبری تا آحاد مأموران و مدیران، همه باید پاسخگو باشند؛ پاسخگوی کار خود، پاسخگوی تصمیم خود، پاسخگوی سخنی که بر زبان آورده اند و تصمیمی که گرفته اند؛ این معنای پاسخگویی است؛ این یک حقیقت اسلامی است و همه باید به آن پایبند باشیم. هر انسان وقتی می خواهد حرفی بزند، اگر بداند در مقابل این حرف باید پاسخگو باشد، یک طور حرف خواهد زد؛ اما اگر بداند مطلق العنان است و پاسخگو نیست، طور دیگری حرف خواهد زد. انسان وقتی می خواهد تصمیم بگیرد و عمل کند، اگر بداند در مقابل اقدام خود پاسخگو خواهد بود، یک طور عمل می کند؛ اما اگر احساس کند نه، مطلق العنان است و از او سؤال نمی شود و او را به بازخواست نمی کشند، طور دیگری عمل می کند. ما مسؤولان خیلی باید مراقب حرف زدن و تصمیم گیری خود باشیم. مسؤولیت به همین علت محترم است و به همین جهت است که مردم برای مسؤول احترام قائلند؛ چون پشت سرِ کار و تصمیم گیری او دنیایی از مسؤولیت وجود دارد که او قبول می کند. اگر این شخص خود را مسؤول دانست، واقعاً شایسته‌ی این تکریم و احترام هم هست؛ اما اگر مسؤول ندانست، همه چیز مشکل می شود. ۱۳۸۳/۰۱/۲۶

پاسخگویی به خدا ومردم
البتّه این «سؤال» در عرف و ادبیّات سیاسی دنیا «سؤال مردم» گفته میشود، امّا بالاتر از این و مهم‌تر از این، «سؤال خدا» است؛ این در جمهوری اسلامی مهم‌تر است. البتّه سؤال مردم هم مهم است و از ارکان مردم‌سالاری دینی است، احساس مسئولیّت در مقابل مردم از ارکان نظام جمهوری اسلامی و مردم‌سالاری است، لکن بمراتب مهم‌تر از آن، احساس مسئولیّت در مقابل خدا است. اِلٰهی ارحَمنى اِذَا انقَطَعَت حُجَّتى وَ کَلَّ عَن جَوابِکَ لِسانی وَ طاشَ عِندَ سُؤالِکَ اِیّاىَ لُبّى؛( مصباح‌المتهجّد و سلاح‌المتعبّد، ج‌۲،ص ۵۸۶)  . در قیامت این جوری است: سؤال میکنند، جواب نداریم؛ یک استدلالهایی پیش خودمان کرده‌ایم، میگوییم، استدلالها را باطل میکنند، آنجا میفهمیم که استدلال درست نیست. [مثلاً اگر بپرسند] چرا این کار را کردی؟ چرا نکردی؟ یک استدلالی پیش خودمان داریم، آنجا مطرح میکنیم، [امّا] جوابی نیست. اِنقَطَعَت حُجَّتى وَ کَلَّ عَن جَوابِکَ لِسانی وَ طاشَ عِندَ سُؤالِکَ اِیّاىَ لُبّى ــ در دعای شریف ابوحمزه است ــ حتّی آنجایی که مسئولی از دسترسیِ سؤالِ مردم و نظارتِ مردم دور است، آنجا خدا هست؛ کمااینکه کاری هم که شما میکنید، خدمتی هم که میکنید، همین جور است. بنده مکرّر به مجموعه‌های خدمتگزار دستگاه‌های مختلف اداره‌ی کشور که با بنده مواجه شده‌اند گفته‌ام؛ گفته‌ام آن نیم ساعت وقتی که شما اضافه‌ی بر مدّت مسئولیّت میگذارید، هیچ کس نمیفهمد، حتّی مافوقتان هم مطّلع نمیشود، یک کلمه تشکّر زبانی هم از شما نمیکند، امّا خدا میبیند. نکرده‌ها هم همین جور است، کار خطا هم همین جور است.23/1/1401

رهبر فرزانه انقلاب سال 83 را بعنوان سال پاسحگویی نامگذاری کردند و در آغاز سال 84 فرمودند : مقصود عمده از طرح عنوان »سال پاسخگویی« برآورده شد؛ زیرا آن روی سکه ی پاسخگویی، پرسشگری است. یک غرض عمده از طرح این شعار در سال 83 این بود که روح پرسشگری در ذهن ملت ایران زنده شود و مسؤولان احساس کنند که در مقابل مردم باید پاسخگوباشند . پاسخگویی و روحیه ی پرسشگری و احساس مسؤولیت مسؤولان در مقابل مطالبات ملت، مخصوص سال 83 نیست؛ همه ی سالها به همین کیفیت است.

مسئولیم چون در محضر خدائیم
این جمله‌ی امام بزرگوار ما که «عالم محضر خدا است > خیلی حرف مهمّی است! واقعاً خدای متعال علوّ درجات بدهد به آن قلب سرشار از معرفت. عالم محضر خدا است، محلّ حضور خدا است؛ «محضر» یعنی محلّ حضور خدا است. همه جا خدا هست؛ هر جایی که هستیم، تنها هستیم، در جمع هستیم، در دلمان، تصوّراتمان، تخیّلاتمان، نیّتهایمان، همه در حضور خدای متعال است. اساس مسئولیّت این است: حضور الهی؛ اساس مسئولیّت اجتماعی و مسئولیّت سیاسی این است. بدانید تصمیمی که میگیرید، امضائی که میکنید، امضائی که نمیکنید، کاری که انجام میدهید، کاری که انجام نمیدهید، همه در مقابل چشم حضرت حق است: وَ کُنتَ اَنتَ الرَّقیبَ عَلَىَّ مِن وَرائِهِم وَ الشّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنهُم.( آیه‌ی ۳۳ سوره‌ی فاطر،)

اگر مسئولین هنگام تصمیم گیری ؛ هنگام امضا کردن دستور یا حکم و ابلاغی؛ یا اقدام به کاری ؛ یا امتناع از تصمیم یا امضا یا حکم و دستور خود را درمحضر خدا بدانند که او از نیت و باطن آنها مطلع است قطعا درست و بحق آنجام میدهند. ولی اگر خدا را ناظر ندانستند آنوقت فعل یا ترک آن ممکن است تحت تاثیر امیال نفسانی یا تطمیع و تهدید صورت گیرد.

الزامات مسئولیت پذیری درنظام اسلامی

رعایت تقیدات دینی
من و شما که مسئولیّت داریم در نظام جمهوری اسلامی، اگر فرضاً حتّی در زندگی شخصی خودمان هم آن جور هستیم ــ حالا مثلاً گاهی انسان خیلی تقیّدات زیادی ندارد ــ وقتی وارد جرگه‌ی کارگزاری شدیم، بایستی مراقبتمان بالا برود. شما مثلاً اهمّیّتی به نماز شب و نافله‌ی شب و سحرخیزی و مانند اینها نمیدادید؛ [امّا] حالا که مدیر شدید باید اهمّیّت بدهید. 23/1/1401

تقیدات متعد د دیگری را نیز معظم له توصیه کرده اند مثل انس با خدا و قرآن و دعا و حشر و نشر با محرومان و ساده زیستی وپرهیز از اشرافیت ؛ صداقت ،سعه صدر،نماز اول وقت –مراقبت از خانواده

حفظ بیت المال-تواضع و فروتنی – وغیره  زیرا مردم از مسئولین خود الگو میگیرند .

تقویت نقطه اتصال به خدا

باید آن چیزی را که شما را به خدا متّصل میکند، در دوره‌ی مسئولیّت افزایش بدهید.انس با خدا از طریق قرآن و دعا, حضور در برنامه های معنوی و بهره گیری از فیوضات ماه رمضان وشعبان و رحب وشبهای قدروزیارت قبور ائمه

خدارا درترک وفعل خود ناظر دانستن

من و شما در فعل و ترک خودمان بایستی حضور پروردگار را حس کنیم؛ چطور از دوربین مداربسته ی درون اداره و محل کار خود می ترسیم و سعی میکینیم در مقابل دوربین هیچ خطا و خلافی انجام ندهیم ولی از دوربین الهی که حتی از نیت باطنی ما هم فیلم میگیرد غفلت میکینیم ؟ مسئولی که کار مردم را امروز و فردا میکند و وقت ادا ری را صرف امور شخصی میکند ، یا میتواند کار و وظیفه ای را انجام دهد ولی تنبلی و تعلل میکند معلوم است که در ناظر بودن خدا بر اعمالش تردید دارد و فکر می کند که نباید پاسخگو باشد .

نتیجه رعایت الزامات مسئولیت                            

اگر الزامات فوق الذکر رعایت شد آن وقت برکات الهی نازل خواهد شد. همان آیه‌ی شریفه‌ی سوره‌ی هود که برکات آسمان بر ما نازل خواهد شد. (یُرسِلِ السَّماءَ عَلَیکُم مِدرارا؛ یعنی خدای متعال برکات آسمانی را بر شما نازل میکند؛ بعد [میفرماید]: وَ یَزِدکُم قُوَّةً اِلىٰ‌ قُوَّتِکُم؛ نیروی شما را هم افزایش میدهد، قوّت شما را افزایش میدهد )برکات آسمان فقط باران نیست؛ همه چیز، [از جمله] رحمت الهی: خَیرُکَ اِلَینا نازِل.( صحیفه‌ی سجّادیّه، دعای چهل و ششم) و این توجّه من و شما، هم برای مردم، برای نظام جمهوری اسلامی و برای کشور مفید است، هم برای خودمان؛ دل خود ما را هم به معنویّت نزدیک میکند، به حیات طیّبه‌ی الهی نزدیک میکند. 23/1/1401

• برای خودمان مفید است چون در معرض سوال الهی شرمنده نیستیم ودرمقابل وجدانمان سر افرازیم واحساس سبکی میکنیم و دینی برگردنمان احساس نمیکنیم ومشمول لطف وبرکات الهی میشویم وآبرو وحیثیتمان در جامعه حفظ میشود و فرزندان و خویشان به ما افتخار میکنند و زینت اهل ایمان میشویم واز همه مهمتر اینکه به حیات طیبه الهی نزدیک میشویم و به خدا نزدیکتر میشویم.
• برای مردم مفید است چون موجب اعتماد افزایی به نظام و رضایتمندی آنها از مجریان وسرمایه اجتماعی برای نظام و تعمیق اعتقادشان به اسلام ودعای خیر آنها میشود.
• برای نظام جمهوری اسلامی مفید است زیرا کارآمدی آنرا در اداره مطلوب جامعه اثبات وطعم شیرین حکومت صالحان را به مردم می چشاند و به الگو شدن نظام برای جامعه بشری کمک میکند .
• برای کشور مفید است زیرا موجب رشد و توسعه ؛ بدون فساد و کم کاری و تبعیض ورفاه مردم شد وشاخصهای توسعه کشورایران را در بین دیگر کشور ها ارتقاء میدهد .