آیا توافق تهران و ریاض از مسیر بغداد می‌گذرد؟

رضا میرابیان، تحلیلگر مسائل غرب آسیا در گفتگویی با استناد به شرایط فعلی منطقه بویژه، شکست خفت بار عربستان در جنگ یمن می گوید مجموع شرایط منطقه ای و جهانی به نفع ریاض نیست و همین سعودی ها را بر آن داشته برای حفظ جایگاهی در منطقه برای خود، متوسل به کانال مذاکراتی برای توافق با همسایه بزرگ خود جمهوری اسلامی شوند.
 دور پنجم گفتگوهای میان ایران و عربستان پس از وقفه ای کوتاه، پنج شنبه گذشته در بغداد برگزار شد. مذاکراتی که از آوریل 2021 با حضور عراق و عمان در ردای میانجی گر و در پایتخت عراق کلید خورد. ورود نمایندگان ایران به مقر سازمان همکاری اسلامی در شهر جده، در ژانویه 2022 ، امیدها را برای از سرگیری روابط رسمی میان دو کشور پررنگ‌تر کرد. این اولین حضور نمایندگان تهران در عربستان از زمان بحران 2016 بود.
از چهار دهه گذشته به این سو و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979، روابط تهران و ریاض عمدتا خالی از تنش و مناقشه نبوده است. در این سالها روابط ایران و عربستان با چاشنی خصومت، رقابت‌های فرقه‌گرایانه، منافع متضاد ژئوپلیتیکی و عدم اعتماد مطلق همراه بوده است. اصطکاک جدی در روابط دو کشور در ژانویه 2016 و با اعدام شیخ نمر باقر النمر یکی از رهبران برجسته جامعه شیعی عربستان و خشونت متعاقب آن در اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران بوجود آمد. نتیجه آنکه کانال دیپلماتیک میان تهران و ریاض در همان سال قطع شد و روابط دو کشور در سایه تیرگی قرار گرفت. هر دو طرف پیگیر منافع متضادی در منطقه و با ایدئولوژی خاصی در سیاست خارجی بودند. در ادامه انبوهی از مسائل، از یمن و مخمصه ای که عربستان در آن به پا کرد و به قیمت اعتبار این کشور تمام شد، تا حمایت ریاض از کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران و موضع سعودی ها در خصوص برجام و تلاش برای بازنمایی خود به عنوان یکی از کنشگران اصلی و تأثیرگذار در این پرونده نتیجه ای جز تنش‌آفرینی بیشتر در روابط دو کشور نداشت.
جمهوری اسلامی اما اهداف خود را مبتنی بر ارزیابی استراتژیک جدیدی از تهدیدات و فرصت‌های پیش رو، در روند عادی‌سازی دنبال می کند. آنچه ایران در ارزیابی راهبردی خود از مذاکرات انتظار دارد، عبور معنادار سعودی ها از حمایت از طرح‌های چالش آفرین واشنگتن در قبال تهران است. احیای روابط دوجانبه می‌تواند منجر به محدود شدن دامنه برخورد دو کشور از جمله در یمن، سوریه، لبنان و عراق شود. در برهه کنونی سطح روابط تهران ریاض پایین بوده با این حال برگزاری مذاکرات این قابلیت را دارد تا به نوعی مارپیچ غیرمستقیم رویارویی در منطقه را متوقف کند و کاهش نگرش‌های تقابلی علیه یکدیگر را موجب شود.
قدر مسلم نمی توان از آنچه روی میز عادی‌سازی روابط ایران و عربستان قرار دارد، انتظار یک تعامل همه‌جانبه را داشت. حتی به فرض احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، محتمل ترین سناریو در جایگزینی رقابت به جای خصومت است.با این حال دو کشور می‌توانند با کاهش دامنه تنش‌ها بر تقویت روند عادی‌سازی روابط متمرکز شوند.
به بهانه برگزاری دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان، دورنمای این مذاکرات را با رضا میرابیان، تحلیلگر مسائل غرب آسیا مورد بررسی قرار دادیم.
میرابیان معتقد است از آنجاییکه مذاکرات میان ایران و عربستان هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارد، نباید چندان بر موانع پیش روی عادی سازی روابط تهران و ریاض متمرکز شد. وی تصریح کرد هر دو کشور در این مسیر تلاش می کنند. از همان ابتدا مانعی از سوی جمهوری اسلامی در مسیر مذاکرات ایجاد نشده و این سعودی ها بودند که تن به مذاکره نمی دانند. اما شرایط منطقه بویژه بحث بحران یمن و حتی بحران تازه در اوکراین، پیشروی انصارالله، بحث توافق احتمالی برجام، بحث های نظامی و امنیتی ومجموعه این عوامل دست به دست هم دادند و تا سعودی ها به این جمع بندی برسند که دنباله روی سیاست گذشته به مصلحت آنها نیست و لذا ناچار شدند برای این مذاکرات پیش قدم شوند.
این کارشناس سیاسی یادآور شد: 4 دور مذاکرات میان ایران و عربستان و به میانجی گری عراق و عمان در ماه‌های گذشته انجام و پنجمین دور این مذاکرات هم پنج شنبه گذشته برگزار شد. از طرف ایران یکی از اعضای شورای امنیت ملی و از طرف دولت عربستان هم مسئول امنیت ملی این کشور و نیز کارشناسان امنیتی و نظامی دو کشور حضور داشتند.
میرابیان تاکید کرد: آنچه که در جلسه روز پنج شنبه مهم ارزیابی می شود این بود که طرفین به این جمع بندی رسیدند که 5 دور مذاکرات گذشته در قالب امنیتی و نظامی برگزارشده و بنا شد برای دور ششم این مذاکرات ریاست مذاکره کنندگان برعهده مقامات سیاسی قرار گیرد، که عمدتا انتظار می رود وزرای خارجه دو کشور ریاست آن را بپذیرند. این پیشنهاد فعلا مطرح شده و باید منتظر آینده شد و دید پاسخ سعودی ها چه خواهند بود. اگر مذاکرات دور ششم به ریاست وزرای خارجه دو کشور باشد، عمدتا مسائل سیاسی و دیپلماتیک محور مذاکرات خواهد بود.
تحلیلگر مسائل غرب آسیا صحبت های خود را اینگونه ادامه داد: آنچه که برای ما مهم و قابل اهمیت بوده، بحث روابط ایران و عربستان است. اما اولویت سعودی ها روابط منطقه ای و مشخصا بحران یمن بود. اما تاکید جمهوری اسلامی بر این بوده که در ابتدای امر برای رسیدن به بحث مسائل منطقه ای، میان دو کشور باید روابط سیاسی برقرار باشد و سفارت خانه های دو طرف بازگشایی شود. که در آن صورت امکان ادامه مذاکرات بیشتر و بحث بر سر سایر موضوعات مورد نظر دو طرف فراهم می شود.
میرابیان توافق آتش بس اخیر در یمن را بر روند مذاکرات میان ایران و عربستان ، از این منظر که می تواند مقداری فضا مذاکرات را تلطیف کند، تاثیر گذار می داند و افزود: این توافق توانست فضای حاکم میان دو کشور را برای برگزاری دور پنجم مذاکرات مهیا کند. در واقع وقتی سعودی ها اعلام آتش بس کردند، یک هفته قبل از آن انصارالله اعلام کرده بود، که آتش بس برقرار خواهد شد. اما سعودی برای اینکه ابتکار عمل در این زمینه در اختیار انصارالله قرار نگیرد، در واقع خود این پیشنهاد را ارائه داند تا ابتکار عمل از دستشان خارج نشود، که البته این کار با تلاش عمانی ها صورت گرفت.
وی تاکید کرد: طبیعتا انصارالله هم این پیشنهاد را پذیرفت، البته مشروط بر اینکه محاصره یمن لغو شود و در واقع بمباران ها و تجاوزهای سعودی به یمن متوقف شود. جمهوری اسلامی هم از این موضوع استقبال کرد و به طبع این خود بستر را برای دور بعدی مذاکرات میان دو کشور فراهم کرد.
میرابیان در حال حاضر ارزیابی دورنمای مذاکرات میان ایران و عربستان را زود می داند و می گوید: شرایط منطقه ای در واقع به نفع عربستان نخواهد بود. این موضوع طبیعتا می تواند امیدوارکننده باشد از این حیث که برای یک بار سعودی به طور جدی به پای میز مذاکره برای بحث بر سرمسائل منطقه ای بیایند. در واقع این قدم سعودی ها و اینکه حاضر شدند به پای میز مذاکره بیایند را می توان به فال نیک گرفت. امیدوارم که مذاکرات نتیجه بخش بوده و به سرانجام برسد. اما هنوز برای قضاوت در خصوص نتیجه این مذاکرات زود است. زیرا مسائلی که در این مذاکرات مطرح شده صرفا در حد طرح موضوع بوده و توافقی بر سر این موضوعات هنوز حاصل نشده است.
این کارشناس مسائل غرب آسیا تحلیل خود را اینگونه به پایان برد: بستر و فضای منطقه ای از هر جهت به نفع سعودی ها نیست از جمله در آستانه توافق قرار گرفتن برجام، بحران اوکراین، وضعیت ناخوشایند روابط عربستان و آمریکا و عدم اعتماد شدید میان دوطرف، طرف سعودی اعتماد خود را نسبت به آمریکا از دست داده، از طرف دیگر تحولات یمن را داریم، در واقع انصارالله که قرار بود به واسطه عربستان سرنگون شود، الان به یک قدرت منطقه ای تبدیل شده و آینده یمن را ترسیم می کند. بنابراین سعودی ها ناچار هستند تا با همسایه های خود بر سر میز مذاکره بیایند و اگر بخواهند جایگاهی برای خود در منطقه داشته باشند، چاره ای ندارند جز اینکه با همسایه بزرگ خود یعنی جمهوری اسلامی از کانال مسالمت آمیز و روابط همسایگی گفتگو داشته باشند.