ظهور دانشمندان ایرانی

پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) و گسترش مکتب خمینی، مسیر موفقیت‌های بزرگ علمی را برای ایران اسلامی رقم زد تا با کاهش وابستگی‌های علمی و عملی در عرصه‌های گوناگون از دارو تا درمان و از بیوتکنولوژی تا نانو و رباتیک چه در عرصه نظامی و دستیابی به سلاح‌های تدافعی و چه در عرصه هسته‌ای، پزشکی و مهندسی، ایران را امروز جزء سرآمدان علمی دنیا قرار دهد. برای بررسی بیشتر این مهم و نقش مکتب امام(ره) در تربیت دانشمندان و گسترش علم و دانش در ایران اسلامی با دکتر محمدمهدی نژادنوری، عضو هیئت علمی دانشگاه مالک اشتر به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

* نقش مکتب امام(ره) را در تربیت دانشمندان در ایران اسلامی پس از انقلاب چطور ارزیابی می‌کنید؟
با پیروزی انقلاب اسلامی و نهضت حضرت امام(ره) ، آموزه‌های انقلاب به تدریج در مردم و پیشتازان انقلاب نفوذ و توسعه پیدا کرد. یکی از این آموزه‌ها که با مبانی اسلام مرتبط است، ارزش ذاتی علم است، که اسلام به علم‌آموزی، فراگیری دانش، استفاده از علم در آسایش و آرامش زندگی توصیه می‌کند. خداوند در قرآن، آیه 33 سوره الرحمان به صراحت مردم و حتی جنیان را به نفوذ در اخبار سماوات و زمین دعوت می‌کند و در انتها می‌فرماید نمی‌توانید به پیروزی دست یابید، مگر اینکه سلطان داشته باشید. مفسران این سلطان را به علم تفسیر می‌کنند. ویژگی‌های علم که در اسلام مطرح است، علم نافع است، علم نافع علمی است که برای آسایش و آرامش و زندگی عادی و مادی بشر می‌تواند مفید باشد. حضرت علی(ع) در جلسه‌ای فرمود: «سلونی قبل أن تفقدونی»؛ یعنی از من بپرسید قبل از اینکه من از میان شما بروم. یکی پرسید آیا شما می‌دانید تعداد موهای ریش من چندتاست؟ حضرت پوزخندی زد و گفت من این را می‌دانم اما اگر بگویم چه سودی برایت دارد؟ این نشان می‌دهد که در اسلام هر علمی ارزشمند نیست و علم ارزشمند باید انسان را به راه درست هدایت کند، مشکلات زندگی‌اش را مرتفع کند و بتواند طبیعت را همانطور که خدا مقرر فرموده، مسخر خود کند و از آن بهره بگیرد.
امام(ره) با پیروزی انقلاب اسلامی این مبانی و مفاهیم را چه به طور مستقیم خودشان فرمودند و چه از طریق شخصیت‌هایی، مانند استاد مطهری، شهید بهشتی و شهید باهنر که به هر صورت اینها از اندیشمندان انقلاب اسلامی بودند و خود حضرت آقا که در آن زمان در صحنه بودند و در عرصه تبیین حرکت می‌کردند.
بعد از پیروزی انقلاب، اندکی نگذشت که درگیری های ضدانقلاب در کردستان و سپس جنگ با عراق شروع شد؛ در حالی که در ارتش ما بسیاری از مستشاران آمریکایی رفته بودند و نیروهای خودی مسلط نبودند و حتی گاهی نمی‌دانستند امکانات کجا دپو شده و چه چیزهایی داریم. تا مدت‌ها بعد که حضرت امام(ره) فرمودند چون کشور برای مقابله با جریان کمونیست تجهیز شده، باید سیستم‌های سلاحش بیشتر و پیشرفته‌تر باشد که سپس تجهیزاتی در زاغه‌ها و جاهای مختلف کشف شد. اما آن کمبودها و فشارها را ما چگونه پشت سر گذاشته‌ایم؟ با همین توسعه تجهیزات و امکانات با تکیه بر علم خودی. بنابراین، نهضتی به نام نهضت خودکفایی در بین نیروهای مسلح شکل گرفت که همین قضیه سر رشته گسترش فعالیت‌های علمی در دانشگاه‌ها و سایر مراکز تحقیق و توسعه شد و دیدیم که وقتی به پایان جنگ در سال 1368 رسیدیم، توانمندی‌های بسیار زیادی را کسب کرده بودیم. این کار یک اتفاق تصادفی نبود و هدایت‌ها و رهنمودها و رهبری‌های حضرت امام(ره) این را به زیر مجموعه القا کرد تا پای کار ایستادند. وصیت‌نامه حضرت امام(ره) را هم که نگاه کنید، یک فرازش همین است که شما تا وقتی دست گدایی به سمت شرق و غرب دراز کنید و به خودکفایی نرسید، هیچ وقت نمی‌توانید آن استقلال واقعی را به دست بیاورید، حتی در صنایع پیشرفته گاهی برخی نیروها را بفرستید برای یادگیری و برگردند. اینها کم کم به سمت دانشگاه‌ها کشیده شد و دانشگاه‌ها از لحاظ تعداد و رشته افزایش پیدا کرد و متنوع شدند و کارهای پژوهشی متنوعی انجام دادند.
در برخی از مراکز اجرایی و دستگاه‌های اینها مراکز تحقیق و توسعه‌ای ایجاد شد، پژوهشکده‌هایی راه افتاد و در نیروهای مسلح هم آن نیروهایی که در زمان جنگ به واسطه نیاز شکل گرفت، توسعه پیدا کردند و توجه‌شان را به مسائل دقیق‌تر و عمیق‌تر و پیشرفته‌تر کردند و بیشتر به مسائل علم مفید همت گماشتند؛ به گونه‌ای که مشاهده می‌کنید رهبر معظم انقلاب هم پس از حضرت امام(ره) با پیگیری همان خط مشی با دقت و شفافیت بیشتر و مطالبه بیشتر کاری کردند که امروزه ما می‌بینیم در عرصه تولیدات علمی در دنیا مقام 15 و 16 را داریم؛ در حالی که اوایل انقلاب اصلاً به حساب نمی‌آمدیم. چنانچه از رتبه ۵۳ در ده سال پس از انقلاب امروز به این رتبه رسیده‌ایم. در خیلی از حوزه‌های فناوری، از جمله فضایی، دریایی، نظامی، عمرانی و... و حتی سد، تونل، جاده و بزرگراه و... خودکفا شده‌ایم؛ آن هم در حالی که پیش از انقلاب فقط خارجی‌ها انجام می‌دادند؛ اما امروز نیازی به آنها نداریم.
توانمندی‌هایی که حاصل شد مبتنی بر چه تفکری بود؟ معلوم است که ریشه‌اش در اسلام است و رهبران انقلاب اینها را در صحنه عمل بیان کرده‌اند، مطالبه کرده‌اند و از دولتمردان و جامعه متخصصان و دانشمندان حمایت کرده‌اند و از آنها خواسته‌اند که باید خودکفا باشیم و از علم خودمان استفاده کنیم. در کشور ما کسی نیست که اعتقاد داشته باشد که باید در مسائل پیشرفته حتما باید به خارج متکی باشیم، اگر هم رویکردی با خارج دارند، رویکرد همکاری است. دیگر اینطور نیست که فقط یک بازار مصرف خالی باشیم و خودمان باید صاحب دانش و توانمندی باشیم.

* تبیین مکتب امام و اندیشه‌های علمی و نظری چطور می‌تواند چراغ راه دستاوردهای علمی بشود؟
حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب دو نقش در عرصه علمی دارند: یکی اینکه خودشان حکیم و عالمند و نظریه دارند و این نظریه در رشته‌های تخصصی علوم انسانی و اندیشه‌های اسلامی کاملا می‌تواند مورد پژوهش قرار بگیرد، مثلاً اقتصاد اسلام چیست؟ سیاست اسلام چیست؟ جهان‌بینی اسلام چیست؟ پس اینها به عنوان عالم برجسته اندیشه‌ها و تفکراتی دارند که می‌تواند مورد پژوهش اندیشمندان جهان قرار بگیرد.
دومین مورد اینکه به عنوان حاکم اسلامی مطالباتی دارند، رهنمودهایی دارند، تدابیری دارند که ما را هدایت می‌کنند در عرصه علم با سرعت و شتاب بالا حرکت کنیم. در قانون اساسی آمده است، سیاست‌های کلی باید مبنای قانون‌گذاری قرار بگیرد. این سیاست‌های کلی را چه کسی باید تأیید کند؟ ولی فقیه. یعنی به واسطه قانون اینها که حاکم اسلامی هستند، وقتی که در عالی‌ترین سطح جهت‌گیری‌ها را تعیین می‌کنند، می‌توانند پیشران سریع جامعه به سمت قله‌های علم و فناوری بشوند؛ اما نکته مهمی که وجود دارد، این است که چه کسی در نهایت باید برود و علم و دانش را کسب کند و در اختیار جامعه قرار بدهد؟ برای نمونه در لایه‌های دانشجویی، استادان دانشگاه؟ محققان و مخترعان و مبتکران و... . آیا اینها همه به طور مستقیم برداشت و فهم‌شان از موضوعاتی که امام و رهبر معظم می‌فرمایند، صحیح، به موقع و جامع است؟ حتماً نیست؛ چون بعضاً برخی‌ها ممکن است سخنرانی‌ها را گوش کرده باشند و بعضی را گوش نکرده باشند و ارتباط بین این مفاهیم را به درستی نتوانند تفهیم کنند. در اینجا یک جریانی واسطی نیاز است که اندیشه‌های امام و رهبری را برای اقشار گسترده‌ای که در کف جامعه حضور دارند، تبیین کنند؛ در توسعه علمی می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند، از سرمایه‌گذاران و خیرین و... .
بعد از اینکه آن فرمان‌ها و نگاه‌ها و دستورها از حضرت امام(ره) صادر شد، لایه‌های دیگری از جامعه و انقلابیون و علما و متخصصان باید این فرمایشات را به درستی تبیین کنند و ابعاد مختلفش را بیان و به برنامه تبدیل کنند؛ سپس دولت برنامه را حمایت کند و سرمایه‌گذاران سرمایه‌گذاری بکنند و بازارش ایجاد بشود تا تلألؤ آن تدبیر که بر گرفته از اسلام ناب محمدی است، خودش را در جامعه نشان بدهد و این امر سبب ترغیب و جذابیت بالا برای هم اقشار و مردم خودمان بشود و هم حتی کشورهای جهان که نماد اسلام و انقلاب اسلامی و ولایت را ببینند که این چنین می‌تواند جامعه را متحول کرده و در عرصه‌های علمی به پیش ببرد.