ریزگردهای مخرب آسمان ۲۰ استان کشور را درگیر خود کرده است. به خطر افتادن سلامتی شهروندان ایرانی، نابودی اکوسیستم‌های گیاهی و جانوری مهم‌ترین آسیب‌های این پدیده است[...]
ریزگردهای مخرب آسمان ۲۰ استان کشور را درگیر خود کرده است. به خطر افتادن سلامتی شهروندان ایرانی، نابودی اکوسیستم‌های گیاهی و جانوری مهم‌ترین آسیب‌های این پدیده است؛ اما متهم و مقصر چنین وضعیتی کیست؟ قهر طبیعت؟ رفتار مردم؟برنامه ها و عملکرد نهادهای حکومتی؟ یا اینکه پای خرابکاری در میان است؟
همسایگان بیگانه!
در تعیین مقصر نظرات متفاوتی وجود دارد! برخی وزارت نیرو را متهم می‌دانند؛ چنانچه مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس گفته است: «پیدایش پدیده گرد و خاک منشأ داخلی است.» او در توضیح عوامل داخلی گفته است: «متهم ردیف اول وزارت نیروست.»
مصطفی نادری تأکید کرده است، وزارت نیرو پنج درصد منابع آب شرب کشور را تأمین می‌کند؛ اما مدیریت صد درصدی منابع آب کشور را در دست دارد که «به بدترین نحو ممکن» آنها را مدیریت می‌کند. به گفته نادری پدیده ریزگرد در تهران «پدیده‌ای نوظهور» بوده و آلودگی هوای ناشی از آن در تهران در سه دهه اخیر بی‌سابقه است. وی در توضیح علت ورود گرد و غبار به تهران که هزاران کیلومتر با شهرهای مرزی فاصله دارد می‌گوید، دشت‌های اطراف تهران مانند شهریار و ورامین با افت آب‌های زیرزمینی و فرونشست باعث تشدید گرد و غبار در پایتخت شدند که شاخص آلودگی را تا پنج برابر بیشتر از حد مجاز کرده است. برخی دیگر از کارشناسان علت افزایش میزان گرد و غبار در کشور را به کم‌کاری‌های دولت گذشته برای مقابله با این پدیده و بروز خشکسالی‌های گسترده نسبت می‌دهند. اما همین کارشناسان هم نمی‌توانند نقش مؤثر و عمده کشورهای خارجی را در این پدیده نادیده بگیرند. مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در توضیح عوامل خارجی به سدسازی ترکیه اشاره کرده و گفته است: «درباره سدسازی در ترکیه باید کنسرسیومی با کشورهای همسایه تشکیل دهیم و علیه ترکیه در دادگاه لاهه شکایت کنیم.» مصطفی نادری در زمینه خشکی سیستان و بلوچستان و ریزگردهایی که زندگی را بر مردم این استان سخت کرده هم معتقد است: «ایران نتوانسته است حقآبه خود را از افغانستان بگیرد و این کشور در گذشته و حال، از دادن حقآبه به ایران امتناع کرده است.» به گفته کارشناسان محیط زیست، خشکی زمین سبب جداشدن پیوند ذرات خاک و وزش باد موجب گرد و غبار در آسمان می‌شود و حالا اگر این باد شدید باشد، طوفان ریزگردها، کل زندگی شهری و روستایی را مختل می‌کند.
تغییرات زیست محیطی
«علیرضا شهیدی» رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گفته است: «ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده که می‌توان گفت از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم.» وی افزوده است: «بررسی‌ها نشان داد ۳۰ درصد گرد و غبار فعلی منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد. ما همچنان در سیکل خشکسالی قرار داریم و سال به سال هم اثرهای این خشکسالی بیشتر نمایان می‌شود.» گفته می‌شود خشکسالی‌هایی که از سال‌ها قبل آغاز شده، تأثیرات مخرب بسیاری روی سفره‌های آب زیرزمینی داشته است. چنانچه به اعتقاد کارشناسان، از سال ۱۳۷۰ با توجه به افزایش بیش از حد مجاز استفاده از آبخوان‌ها در کنار این خشکسالی موجب فشار به آبخوان‌ها شده و تراز منفی آب آنها از ۱۳۷۰ آغاز شد. از آن زمان تا سال ۱۳۷۸ که جمعیت به ۶۰ میلیون نفر رسید، تراز منفی آبخوان‌ها به منفی ۲۰ میلیارد متر مکعب رسید. در سال ۱۳۹۸ با جمعیت حدود ۸۰ میلیون نفری این تراز منفی به حدود ۱۳۴ میلیارد متر مکعب رسید و این در حالی است که مصرف سالیانه ۱۰۰ میلیارد مترمکعبی داریم و این میزان مصرف و سطح آبخوان‌ها خبرهای خوشی در پی ندارد و آن اینکه ایران سال به سال در حال خشک‌تر شدن است؛ خشکی‌ای که عامل اصلی پدیده ریزگردها بوده است.
ریزگردهای امروز نتیجه کم‌کاری دیروز
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره نقش دولت‌ها در پدیده خشکسالی می‌گوید: «پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ ایران جزء یکی از کشورهای پرتنش آبی خواهد بود.» این سخن در حالی عنوان می‌شود که به گفته برخی کارشناسان، دولت گذشته در این زمینه به وظایفش درست عمل نکرده است. «ظهیر حیدری‌نژاد» کارشناس منابع آب ایران معتقد است: «در هشت سال دولت قبل بودجه‌های لازم برای مقابله با گرد و غبار برای سازمان‌های مسئول در نظر گرفته شد که باید دید این بودجه‌ها کجا مصرف شده است و چرا سازمان‌ها به وظیفه خود درست عمل نکردند! طبق قانون سازمان‌های مسئول در مقابله با گردوغبار مشخص‌شده و بودجه‌های لازم را دریافت کرده‌اند؛ اما مشخص نیست کجا مصرف شده است؟ گاه صرف هزینه‌های جاری و پرسنلی دستگاه‌ها شده است.»
کلام آخر
کارشناسان دلایل و عوامل بی‌شماری را برای ایجاد وضع امروز ریزگردها برمی‌شمارند؛ اما مسلم است گردوغبار منشأ داخلی و خارجی دارد که عواملی مانند توسعه صنعتی، بیابان‌زایی، کم‌آبی و آثار مخرب جنگ‌های منطقه‌ای در بروز آن مؤثر است. عوامل خارجی شروع‌کننده این پدیده بود و طرح گاپ ترکیه هم به آن دامن زد و خشکسالی‌های داخلی در نتیجه کم‌کاری‌ها بیش از گذشته وضعیت را بغرنج کرد. چنانچه ترکیه در این طرح ۲۲ سد بر روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کرد که مهم‌ترین آن سد آتاتورک بر روی رود فرات است؛ امری که سبب خشکی زمین‌های پایین‌دست شده و مولد ریزگردها بوده است. کم‌کاری‌ها از آنجا بیشتر نمایان می‌شود که یکسری اسناد بالادستی برای مقابله با گردوغبار و حفظ محیط زیست ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب هم وجود دارد؛ اما تاکنون یا به آنها توجه نشده یا پای همان کم‌کاری‌ها و حیف و میل منابع در دولت گذشته در میان است.
