استاد اقتصاد اسلامی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: بانکداری اسلامی عدالت‌محور است و در توزیع منابع، شایستگی‌ها و ظرفیت‌ها و توانایی‌های متقاضیان تسهیلاتی که به آنها می‌دهد[...]
استاد اقتصاد اسلامی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: بانکداری اسلامی عدالت‌محور است و در توزیع منابع، شایستگی‌ها و ظرفیت‌ها و توانایی‌های متقاضیان تسهیلاتی که به آنها می‌دهد، براساس مبنای عمل آنها و اینکه تسهیلات در چه راهی هزینه می‌شود، قرار می‌گیرد، بنابراین در بانکداری اسلامی به هیچ وجه جایی برای رابطه‌بازی، اعمال نفوذ و مسائل غلطی مثل رانت‌خواری وجود ندارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا مصباحی‌مقدم استاد اقتصاد و اقتصاد اسلامی در گفت‌وگو با صبح صادق در خصوص تفاوت‌های بین مصوبه بانکداری اسلامی دهه 60 با آنچه امروز در مجلس شورای اسلامی به عنوان طرح بانکداری جمهوری اسلامی دنبال می‌شود، گفت: «قطع به یقین از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، موضوع اسلامی کردن بانک‌ها مورد نظر دلسوزان و بزرگان نظام اسلامی بوده است؛ اما آنچه که در سال 1362 تصویب شد، به صورت کامل نمی‌توان بانکداری اسلامی نامید، چرا که گستره و دامنه فعالیت و عملیات‌های بانکداری اسلامی بسیار بزرگ است، بنابراین مصوبه سال 62، بانکداری بدون ربا بودف نه تحقق بانکداری اسلامی.»
وی در این باره افزود: «هنگامی که مسئولین و سیاست‌گذاران بر روی تحقق بانکداری اسلامی در ایران تمرکز می‌کنند، صرفا به این موضوع نمی‌اندیشند که مسئله حذف ربا در نظام بانکی کشور مبنای عمل قرار بگیرد، چرا که بانکداری اسلامی عدالت‌محور است و در توزیع منابع، شایستگی‌ها، ظرفیت‌ها و توانایی‌های متقاضیان، تسهیلاتی که به آنها می‌دهد براساس مبنای عمل آنها و اینکه تسهیلات در چه راهی هزینه می‌شود، قرار گیرد، بنابراین در بانکداری اسلامی به هیچ وجه جایی برای رابطه‌بازی، اعمال نفوذ و مسائل غلطی مثل رانت‌خواری وجود ندارد.»
استاد اقتصاد اسلامی در خصوص کارکردهای اجتماعی بانکداری اسلامی گفت: «بانکداری اسلامی علی‌رغم اینکه به نظر موضوعی اقتصادی می‌آید، اما در عمل مبنای اجتماعی و حتی فرهنگی دارد. به این معنا که یکی از شاخص‌های بانکداری اسلامی، تمرکز بر یک هدف اجتماعی است. به عنوان مثال برخی از اهداف مورد نظر می‌تواند در موضوعات مهمی مثل رفع فقر، کمک به خانواده‌های کم درآمد جامعه، کمک هزینه ازدواج، تامین مسکن جوانان و اقشار ضعیف جامعه باشد. بنابراین در این مدل، بانکداری بر این پایه و اساس گذاشته شده که در کنار تحقق سایر مأموریت‌ها، حداقل درصدی از منابع بانکی به این گونه اهداف اختصاص داده شود.»
حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا مصباحی‌مقدم در ادامه بحث توضیح داد: «بانکداری اسلامی، بانکداری اخلاقی است؛ به این معنا که در این مدل از بانکداری اصولا سپرده‌هایی که ماحصل فعالیت‌های نامشروع و غیر اخلاقی مثل: تولید و فروش شراب و قماربازی است و هر فعالیتی که از نظر شرع اسلام از چارچوب اخلاقی خارج است، پذیرفته نمی‌شود و تسهیلاتی برای مشاغل غیر اخلاقی در نظر گرفته نشده، لذا از این محل تأمین مالی نمی‌شوند.»
وی در ادامه تصریح کرد: «بعد دیگر بانکداری اسلامی مسئله کسب سود است. در این مدل از مدیریت بانکی، سود کسب شده باید حاصل تجارت باشد تا این مهم محقق شود، که در بانکداری اسلامی نه شبهه ربا وجود دارد، نه خود ربا. در این مدل از بانکداری به سپرده‌ها سودی پرداخت نمی‌شود، بلکه سودی که سپرده گذار می‌گیرد ناشی از مشارکت پول وی در بخش‌های مولد و فعالیت‌های تولیدی و تجارت است. با این تعاریف می‌توانیم دریابیم بانکداری اسلامی، بانکداری است که اهداف اقتصادی اسلام را تعقیب و محقق می‌کند، چرا که اهداف دین مبین اسلام بسیار فراتر از منفعت‌طلبی افراد است و ناظر بر منفعت عموم جامعه اسلامی است.»
وی در خصوص چرایی ناکارآمدی تحقق عملیات بانکی بدون ربا و چالش‌های امروز نظام بانکداری کشور گفت: «آنچه را که در طی نزدیک به چهل سال گذشته رخ داده و مانع تحقق اهداف همه جانبه بانکداری بدون ربا شده، می‌توان به مسائل و عوامل مختلفی مثل عدم شناخت قواعد و اقتضائات بانکداری بدون ربا با واقعیت بانکداری بدون ربا دانست، به طوری که می‌توان گفت نظام بانکی ما از این واقعیت‌ها به شدت فاصله گرفته است.»
حجت الاسلام و المسلمین مصباحی‌مقدم در این باره توضیح داد: «نظام بانکی کشور در پاره‌ای از موارد تأمین مالی، درست عمل کرده و در پاره‌ای از موارد خیر. به عنوان مثال، نظام بانکی در تأمین مالی خرید مسکن با تحویل چک و دنبال کردن گیرنده وام، به عنوان خریدار مسکن، نسبت به این خرید مطمئن می‌شود و وام داده شده به صورت اقساط به بانک بازگردانده می‌شود، در حالی که بعضی از تأمین مالی‌های بانک، بدون انضباط و رعایت قوانین بانکداری بدون ربا انجام می‌شود. مثل فاکتورهای صوری تأمین مالی که عموما مطابق با قواعد و هدف‌گذاری بانکی نیست.» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و استاد اقتصاد افزود: «نکته دیگر این است که متأسفانه سود در بانکداری کنونی، ناشی از تولید تجارت می‌تواند باشد یا نباشد. اما قطع به یقین بخشی از تأمین مالی متأسفانه توسط گیرندگان تسهیلات بانکی، در دلالی وسفته‌بازی‌ها و فعالیت‌های غیر مولد هزینه می‌شود؛ بدون اینکه نظام بانکی بر این موضوع نظارت کند. بنابراین تسهیلات بانکی در جای درست مصرف نمی‌شود و بر مصرف وجوه هم نظارتی صورت نمی‌گیرد که مصرف وجوه مطابق مقررات محقق شود.» مصباحی‌مقدم خاطر نشان کرد: «در حالی که بانک‌ها قویا باید به دنبال نظارت بر مصرف تسهیلاتی که می‌دهند باشند. این موضوع از اشکالات جدی نظام بانکی است؛ نهایتا آنچه که محقق می‌شود، سود پول است، نه سود تولید و سود تجارت! پس این عملکرد شبکه بانکی کشور نیازمند بازنگری قانون عملیات بانکی بدون ربا و نیازمند به بازنگری قانون بانک مرکزی است.»
استاد اقتصاد در خصوص یکی از معضلات اقتصاد و نظام بانکی ایران گفت: «یکی از مشکلات فعلی اقتصادی ما مسئله خلق پول درنظام بانکی است. در طی پنجاه سال گذشته پولی که در کشور در جریان بوده تا کنون صد هزار برابر رشد کرده، بدون اینکه تولید ناخالص ملی کشور در این حد و اندازه رشد کرده باشد، که نه تنها رشد نکرده، بلکه دو برابر هم نشده است. این موضوع نشان دهنده ایرادی اساسی است. خلق پولی که معادلش تولیدی صورت گرفته باشد نداشته‌ایم، بی‌شک این موارد باید اصلاح شود. خوشبختانه نمایندگان مجلس درصدد اصلاح این قانون هستند و شورای فقهی بانک مرکزی نیز مسیر اصلاح نظام بانکی را دنبال می‌کند.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان بخش مهمی از بانکداری اسلامی را معطوف به بانکداری قرض‌الحسنه دانست، گفت: «بانکداری قرض‌الحسنه، نوعی از بانکداری اسلامی به شمار می‌رود، اما محدود به این موضوع نیست، به این دلیل که بانکداری تأمین مالی مرابحه نیز اسلامی است. تأمین مالی مشارکتی نیز نوعی بانکداری اسلامی به شمار می‌رود. موضوع مهم این است که در اجرای مقررات و قوانین فقهی مربوطه بانک و مشتری اگر اشکالات رفع شود و بر مبنای شرع و آموزه‌های اسلامی عمل شود، خود به خود بسیاری از مشکلات حل می‌شود و ما بانکداری اسلامی خواهیم داشت.»
