بیش از 40 سال از تهاجم اردوگاه شرق و غرب به مرزهای میهن اسلامی‌مان و آغاز دوران دفاع مقدس می‌گذرد. دورانی که هر چه از آن روزها بگوییم و بنویسیم، کم است؛ تا جایی که هر روز دریچه‌های جدید و خاطرات ناگفته جذابی از آن نمایان می‌شود. خاطراتی که می‌توان درباره آنها کتاب‌ها نوشت و فیلم‌ها ساخت[...]
بیش از 40 سال از تهاجم اردوگاه شرق و غرب به مرزهای میهن اسلامی‌مان و آغاز دوران دفاع مقدس می‌گذرد. دورانی که هر چه از آن روزها بگوییم و بنویسیم، کم است؛ تا جایی که هر روز دریچه‌های جدید و خاطرات ناگفته جذابی از آن نمایان می‌شود. خاطراتی که می‌توان درباره آنها کتاب‌ها نوشت و فیلم‌ها ساخت. اما آنچه مهم است، توجه به این نکته است که نباید غرق در کمیت شد و کیفیت کار را فراموش کرد. قطعا ارزش شهیدان والامقام و رزمندگان دفاع مقدس آنقدر عظیم و بالاست که باید در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های کلان‌تر و جدی‌تر کرد و افرادی با تخصص بیشتر را به کار گرفت. بانوان در تمامی سال‌های پس از دفاع مقدس به ویژه در سال‌های اخیر، در این حوزه بسیار خوش درخشیدند و می‌توان گفت کاری زینب‌گونه کرده و در حفظ مفاهیم ارزشی دفاع مقدس سهم عمده‌ای داشته‌اند. یکی از استادان این حوزه که شاگردان بسیاری در حوزه داستان‌نویسی، از جمله داستان و رمان دفاع مقدس تربیت کرده است، خانم «راضیه تجار» است. چهره‌ای از جامعه زنان اهل قلم که خود در حوزه ادبیات دفاع مقدس پیشکسوت بوده و شاگردان‌شان نیز در این حوزه خوش درخشیده‌اند. تجار معتقد است، برای نوشتن آثار دفاع مقدس بیش از هر چیز ایمان به ارزش‌ها و عشق به کشور اهمیت دارد. متن زیر ماحصل گفت‌وگوی گروه فرهنگی «صبح صادق» با این چهره نام‌آشنا و پیشکسوت ادبیات پایداری است.
* در سه دهه‌ای که از پایان دفاع مقدس گذشته، سهم بانوان در حوزه ادبیات پایداری چقدر بوده است؟
به نظر من، بانوان نویسنده خیلی خوب در این ساحت ظاهر شده‌اند و با حوصله سوژه‌ها را یافته و روایت‌ها را بیان کرده‌اند. یا به صورت روایت صرف، یعنی پیاده کردن خاطرات یا اینکه زندگینامه داستانی نوشته‌اند که در این گونه موارد از عناصر داستانی استفاده کرده و اثر را به یک بیان هنری رسانده‌اند.
البته برخی از آثار کیفیت لازم را از نظر بار ادبی ندارند، اما آثاری هم هست که در صدر نشسته‌اند. بنابراین از نظر من حرکتی که خانم‌ها با انگیزه فراوان ایجاد کرده و توانسته‌اند به ثبت و ضبط وقایع بپردازند و همانطور که گفتم توانسته‌اند این آثار را در قالب داستانی ارائه دهند، حرکت قابل اعتنایی بوده است.
به هر حال در این زمینه کسانی که کار می‌کنند و آثاری را خلق می‌کنند، باید حس لازم را منتقل کنند و به عناصر داستانی نیز آشنایی داشته باشند. کسانی که وقایع‌نگاری و مستندنگاری و خاطره‌نویسی می‌کنند هم باید بدانند که این نوشته‌ها هم نثر و بیان لازم را نیاز دارد. نثر باید از نظر به کارگیری واژگان و به کارگیری آنها در انتقال حس پُربار باشد. خیلی مهم است که از چه زاویه‌ای به موضوع نگاه شود و نویسنده انتخاب درستی در این رابطه داشته باشد. نویسندگان چنین آثاری باید مراقب باشند به دام شعار نیفتند و بسیاری از مطالب عادی را که تأثیری در روند کلی داستان ندارد، به طور مناسب حذف کنند و برعکس موضوعاتی را برجسته‌تر کنند که تأثیرگذارتر هم خواهد بود.
این انتخاب‌ها و نوع نگاه نویسنده است که در تأثیرگذارتر بودن و ماناتر بودن داستان سهم اصلی و عمده را برعهده دارد؛ زیرا برخی از آثار نوشته می‌شود، اما دست زمان آنها را کنار می‌گذارد. برعکس آثاری هم هستند که گذر زمان از ارزش آنها نمی‌‌کاهد؛ بلکه آنها را جاودانه نگه می‌دارد.
* آیا در این زمینه، عزمی برای تربیت نویسندگان جوان وجود داشته؟ با توجه به اینکه می‌گویید باید در این عرصه کارهای قوی نوشته شود.
در این حوزه برخی جاها سرمایه‌گذاری‌هایی کرده‌اند؛ مانند موزه دفاع مقدس، حوزه هنری انقلاب اسلامی و گاهی وزارت ارشاد در سطح استان‌های مختلف کلاس برگزار کرده‌اند. برخی نیز در این میان بر حسب گرایش و علاقه خودشان و احساس تعهدی که دارند، وارد حوزه دفاع مقدس شده‌اند. این عده در ابتدا نویسنده بوده و بعد خودشان انتخاب می‌کنند که در این وادی قدم بگذارند.
در کل باید این مسئله را یادآوری کنیم که باید در این زمینه دغدغه‌مند بود و سرمایه‌گذاری کرد و اجازه داد که نسل جدید وارد این حوزه شوند و آن هم با مهارت‌های لازم. مهارت‌های نویسندگی که کسب کرده‌اند و حالا در چنین آثاری این مهارت‌ها را به خوبی بروز می‌دهند.
باید نویسندگان چنین حوزه‌هایی در ابتدای امر به کشور خودشان ایران عزیز عُلقه داشته و ارزش‌ها را ارج بنهند و این باید خصوصیات اصلی چنین نویسندگانی باشد که در حوزه دفاع مقدس قلم می‌زنند؛ اما نکته مهم دیگر در کنار چنین خصوصیاتی این است که چنین عزیزانی باید از نظر نویسندگی مهارت‌های لازم را کسب کرده باشند؛ این دو مورد لازم و ملزوم یکدیگر هستند. در واقع باید چنین افرادی به کاری که خود می‌کنند ایمان راسخ داشته باشند، در چنین صورتی است که آثارشان نیز بر دل خواهد نشست و ماندگار خواهد بود که آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. بنابراین باور داشتن، مهم‌ترین نکته لازم در نویسندگی در حوزه دفاع مقدس است.
در مقوله دفاع مقدس هم ارزش‌های دینی مطرح است و هم موضوع ملیت و کشور عزیزمان ایران. این دو لازم و ملزوم هم هستند. در نتیجه کسی که وارد این ساحت می‌شود باید بداند که در چه وادی مهمی قدم برداشته و درک کند که گام بزرگی برداشته است. در نتیجه آنچه عرضه می‌کند، ارزش گفتاری خواهد داشت. در حقیقت، باید نویسنده این حوزه سوژه‌ای را که انتخاب کرده مرصع‌کاری کند، وقت بگذارد و از حس و قلب و علم خود در نگارش استفاده کند.
در جایی از کسی شنیدم که بانوی بزرگواری گاهی در یک ماه چهار کتاب می‌نویسد. از من پرسیدند آیا این خوب است؟ گفتم به هیچ عنوان این کار درستی نیست. مگر می‌شود به این سرعت کتابی را حتی در حوزه روایت آماده کرد؟! گاهی نویسنده حتی برای انتخاب یک واژه باید زمان صرف کند تا مناسب‌ترین واژه را که بهتر می‌تواند حس را منتقل کند، برگزیند. بنابراین نباید کسی فکر کند که کار دفاع مقدس راحت است.
* موضوع دیگر، در رابطه با آشنایی نسل جوان با دفاع مقدس است و تأثیری که کتاب در این آشنایی دارد. چون مدتی قبل، باز هم رهبر معظم انقلاب بر این نکته تأکید کردند؛ در این زمینه آیا کارهای قابل اعتنایی انجام شده است که نوجوانان با این حوزه بیشتر آشنا شده باشند؟
متأسفانه در این حوزه آنطور که باید و شاید، برنامه منظم و منسجمی وجود نداشته است. نویسنده دفاع مقدس موظف است که بسیار بخواند، کنکاش کند، پژوهش داشته باشد تا در نهایت آثاری خلق کند که برای سنین نوجوانان مناسب باشد. اگر یک نویسنده بخواهد به قلب نوجوان نفوذ پیدا کند، باید مراحل آموزشی، اعتقادی و ارزشی را گذرانده باشد.
قطعا در حوزه دفاع مقدس چه برای نوجوان و چه بزرگسال فرقی نمی‌کند، آنچه مهم است تعهد و تخصص و ایمان قلبی است.
گاهی افراد واقعا توانایی آموزش را ندارند و بماند که این سؤال هم وجود دارد که چگونه این افراد آموزش هم می‌دهند! بنابراین یادمان نرود که گفتن تئوری‌ها مهم نیست؛ بلکه ارتباط قلبی و ایمانی در نویسنده است که می‌تواند مفاهیم ارزشمند را نیز به قلب یک نوجوان یا هر خواننده دیگری منتقل کند.
