نخست‌وزیر در نیویورک

در روند تقویم تاریخ انقلاب در شروع جنگ تحمیلی، ایران در وضعیت بسیار سختی قرار گرفته بود؛ فقدان سیاست خارجی فعال و مناسب در نخستین ماه‌های جنگ با فعالیت‌های گسترده دیپلماتیک عراق و مسافرت‌های متوالی سعدون حمادی، وزیر امور خارجه عراق و ملاقات‌های وی با سران کشورهای حامی عراق به ویژه آمریکا بدون اینکه در معرض واکنش‌های سیاست خارجی و تبلیغاتی خنثی‌کننده ایران قرار گیرند، با آسودگی خاطر اهداف و سیاست‌های خود را در این زمینه اعلام و اعمال می‌کردند. در این فضای سیاسی، آمریکا اعلام کرد: «به تمامی کشورهایی که از جانب ایران احساس خطر می‌کنند، کمک می‌کند.» در این میان تنها سوریه، لیبی و الجزایر تا حدی از ایران حمایت کردند. در میان این سه کشور نیز در نهایت دولت سوریه اعلام کرد: «صدام یک عامل امپریالیسم است و نقش شاه سابق را بازی می‌کند.»
شورای امنیت در ششم مهرماه ۱۳۵۹ جلسه‌ای تشکیل داد و قطعنامه ۴۷۹ خود را که نخستین قطعنامه شورا درباره جنگ عراق با ایران بود، صادر کرد. عراق فوراً قطعنامه را پذیرفت، ولی دولت ایران در واکنش به آن اعلام کرد تا زمانی که تجاوز عراق علیه ایران ادامه یابد قطعنامه را نمی‌پذیریم.
دولت رجایی وزیر امور خارجه نداشت و نخست‌وزیر سرپرست آن وزارتخانه بود. بنابراین، پس از طرح مسئله جنگ ایران و عراق در سازمان ملل و ضرورت شرکت نماینده ایران در جلسه شورای امنیت، رجایی در تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۵۹ در رأس هیئتی به آن سازمان سفر کرد و طی دو بار دیدار و گفت‌وگو با دبیرکل وقت سازمان ملل و سخنرانی در جلسه شورای امنیت مواضع و دیدگاه‌های دولت ایران را در قبال جنگ تبیین و تشریح کرد و در مدت اقامت خود در نیویورک نیز در واکنش به اظهارات «کورت والدهایم» مبنی بر اینکه اگر ایران قربانی جنگ و تجاوز است، چرا تاکنون شکایتی به سازمان ملل نکرده است؟ پاسخ داد: «واقعیت این است که مردم مورد ستم، بر اساس تجاربی که در چنین مواردی دارند شکایت نمی‌کنند و می‌گویند اینجا محل ظالم‌هاست تا به اعمال آنها جنبه قانونی بدهد... چرا که شورا نتوانسته است حق مظلومان را بگیرد... به نظر ما شورا مرجع جدی قابلی که برای مردم کار بکند، نیست. من به خود حق می‌دهم که بگویم که شاید شورای امنیت احتیاج به یک تجدید سازمان و قواعد داشته باشد. در حقیقت به نظر می‌رسد که شورای امنیت بیشتر یک مرکز اطلاعاتی در جامعه جهانی است؛ حال آنکه دنیای ما نیازمند به یک دستگاه جدی اجرایی است تا در موقع لزوم بتواند جلوی انحراف کسانی را که قدرت در دست آنهاست بگیرد.» شهید رجایی در جلسه شورای امنیت ملی با صراحت انقلابی طی یک سخنرانی مستند و مستدل به علل تجاوز عراق به ایران، مواضع دولت ایران، سیاست کشورهای مختلف در قبال جنگ و افشاگری علیه حامیان دولت عراق در جنگ پرداخت.
سازمان ملل از این تاریخ به مدت ۲۲ ماه بعد در قبال جنگ ایران و عراق سکوت اختیار کرد و واکنش چندانی نشان نداد. با تداوم جنگ میان ایران و عراق جریان‌هایی فعال شدند که به هیئت‌های صلح یا هیئت‌های حسن نیت معروف شدند که بعداً اشاره خواهیم کرد.