نابرابری و شکاف طبقاتی

مهم‌ترین شاخصی که اقتصاددان‌ها برای بررسی میزان نابرابری در یک جامعه معرفی می‌کنند، شاخصی به نام «ضریب جینی» است. ضریب جینی برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود و رقمی از صفر تا یک یا از صفر تا 100 را دربرمی‌گیرد.
بررسی شاخص ضریب جینی حدود 50 سال اخیر نشان می‌دهد، اوج شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمد در ایران در سال 1354 با ضریب جینی 52 بوده است و در این سال، ثروتمندترین دهک، 34 برابر فقرا درآمد داشتند. توضیح آنکه سیاست‌های اقتصادی رژیم شاه بیش از آنکه به نفع طبقات مستضعف جامعه شود، به نفع سرمایه‌داران و طبقه‌ متوسط به بالای جامعه و مقامات دولتی و تکنوکرات‌ها بود. در واقع، راهبرد رژیم سرازیر کردن ثروت نفتی به سوی نخبگان وابسته به دربار بود که بعدها کارخانه‌ها، شرکت‌ها و واحد‌های کشت و صنعت متعددی را تأسیس کردند. ثروت به صورت قطره‌ای به پایین جریان می‌یافت و همانند یخ در آب گرم، در فرآیند دست به دست شدن ذوب می‌شد و نتیجه آن نیز چندان تعجب‌آور نبود؛ به گونه‌ای که در دهه ۱۳۳۰ ایران یکی از مشکل‌دارترین کشور‌های جهان سوم به لحاظ توزیع نابرابر درآمد‌ها بود، اما بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی کار در دهه ۱۳۵۰ به یکی از بدترین کشور‌های جهان ‌تبدیل شد.
در این زمینه، بررسی مقایسه‌ای وضعیت سهم درآمدی دهک‌ها یا نسبت دهک بالا به دهک پایین و به عبارتی سهم دهک ثروتمندترین به سهم دهک فقیرترین (ضریب شکافی نسبی)، حکایت از آن دارد که نه تنها شکاف طبقاتی وجود داشته، بلکه هرچه به اواخر عمر رژیم پهلوی نزدیک می‌شویم، این شکاف بیشتر شده و توزیع ثروت ناعادلانه‌تر بوده و سطح رفاه عمومی کاهش چشمگیری داشته است.
به گزارش آبراهامیان، براساس یکی از اسناد فاش‌شده‌ سازمان برنامه و بودجه، سهم درآمدی 20 درصد جمعیت ثروتمند شهری در سال‌های 1352 و 1354 از 57 درصد به 63 درصد افزایش یافته است. مطابق این سند، شکاف بین میزان مصرف جمعیت شهری و روستایی به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته بود. این نابرابری‌ها، به ویژه در تهران کاملاً محسوس بود. همچنین، طبق آماری در نیمه‌ دهه 1350، از هر ده نفر در تهران، یک نفر خودروی شخصی داشت و این نسبت برای دیگر مناطق، 90 به یک بود. افزون بر این، در سال‌های دهه ۱۳۵۰، ۹۶ درصد روستا‌ها برق نداشتند.