فلسفه تشریع عبادت‌ها

دعای چهل‌وچهارم صحیفه سجادیه(وداع با ماه رمضان) با ستایش خدای متعال آغاز می‌شود. در درخواست‌های متعارف وقتی انسان می‌خواهد چیزی از کسی بگیرد، ابتدا به او احترام می‌گذارد و از خوبی‌های او می‌گوید، سپس درخواست خود را مطرح می‌کند. برخی افراد گمان می‌کنند که اگر در روایات سفارش شده در ابتدای دعا خدا را ستایش کنید، این نوعی ادب است که هر درخواست‌کننده در مقام استرحام نسبت به بخشنده دارد؛ اما حقیقت چیز دیگری است. در مقام دعا این ما هستیم که باید آمادگی برای درک رحمت الهی پیدا کنیم. این آمادگی وقتی برای ما پیدا می‌شود که به صفات الهی توجه پیدا کنیم. هر چه خدا را بهتر بشناسیم، لیاقت پیدا می‌کنیم که بهتر از رحمت‌های خدا استفاده کنیم. حتی اینکه از خدا چه بخواهیم هم به شناخت ما از خدا بستگی دارد. باید بدانیم که او چه چیزهایی دارد. با توجه به شناخت صفات خداست که روح و دل ما آماده می‌شود تا بیشتر به او توجه کرده و لیاقت دریافت‌ رحمت‌های بیشتری را پیدا کنیم... . حضرت در این دعا می‌فرمایند، از جمله بخشش‌های الهی این است که علاوه بر راه‌های عمومی، یک وسایل ویژه‌ای برای انسان‌ها قرار داده است که انسان‌ها به‌وسیله آنها می‌توانند به رحمت‌هایی استثنایی و فوق‌العاده دست یابند. یکی از لطف‌ها و بخشش‌های خاص خدا این است که در ایام سال برای یک ماه خاص ویژگی‌هایی قائل شده است که هزاران برابر اوقات دیگر مزیت دارد و شبی را در این ماه قرار داده است که از هزار ماه (بیش از هشتاد سال) برتر است. چه لطفی از این بهتر می‌توان تصور کرد؟! حضرت با همین ترتیب به این معارف اشاره می‌کنند تا می‌رسد به وداع با ماه رمضان. از اینجا لحن حضرت تغییر می‌کند و خود ماه رمضان را مخاطب قرار می‌دهد و همانند کسی با آن سخن می‌گوید که قصد دارد با دوست محبوبی خداحافظی کند. در چنین موقعیتی، انسان صحبت‌های خیلی خصوصی را بیان می‌کند و به اندازه محبتش به او اظهار علاقه کرده و از خوبی‌های گذشته‌اش تشکر می‌کند، از فراق او اظهار ناراحتی می‌کند. بعد امام(صلوات‌الله‌علیه) بیست سلام به ماه رمضان می‌دهد. این به خاطر رسم عرب است که برای وداع هم سلام می‌کند. در ضمن این سلام‌ها اوصاف ماه رمضان را ذکر می‌کند. بعد از این سلام‌ها خطاب را متوجه خدای متعال کرده و در قالب مناجات با خدا اوصافی از ماه رمضان را بیان می‌کند و از خداوند به خاطر کوتاهی‌هایی استغفار می‌کند که در انجام وظایف داشته‌ایم. این عبادت‌ها انسان‌ را مستعد دریافت رحمت بیشتر می‌کند؛ چنانکه گفتیم اصل فلسفه تشریع عبادت‌ها همین است... .