شرط شهادت جهاد اکبر است

در کشور ما بحث از شهید و شهادت موضوع تازه‌ای نیست و در برخی محلات شاید کمتر کوچه‌ای بتوان یافت که به نام یک شهید نباشد؛ اما درباره همین مفهومی که اینقدر در بین ما رایج است، سؤالات مهمی قابل طرح است:
اگر جهاد در راه خدا که یکی از نتایج آن شهادت است، فریضه‌ای مهم در مقایسه با سایر فرایض دینی است و همه فرایض ظاهر و باطنی دارد که ارزش آن به باطن آن است، مراتب جهاد و به تبع آن شهادت و نیز باطن آنها چیست؟ آیا شهادت پیشنهاد و راهی برای زندگی کردن است یا گزینه‌ای برای مردن؟ آیا شهادت مقامی بیرون زندگی است یا منزلی از منازل آن؟ عامل اصلی قداست شهید و شور و خروشی که ریخته شدن خون او در دل‌ها ایجاد می‌کند آیا تنها به واسطه مظلومیت یا غم حادثه کشته‌شدن او در میدان نبرد است؟ اگر چنین است، پس چرا تلاطم امواجی که شهادت‌ها در قلب‌ها ایجاد می‌کنند، متفاوت است؟ یا مسئله چیز دیگری است و مقامات و مراتب شهید و تأثیر او در عوالم مُلک و ملکوت بسیار عمیق‌تر و پیچیده‌تر از این سخنان است، و خروش عالم خاکی شراره‌ای کوچک از ملکوت اعلاست؟
«فیاض‌بخش» قلم برداشته و با نثری روان و باحوصله و موشکافانه به همه پرسش‌های این چنینی پاسخ داده است. نویسنده شرط شهادت را توفیق در میدان جهاد اکبر می‌داند: «جهاد اکبر(مبارزه با نفس) باطن جهاد اصغر(مبارزه با دشمن) است و مراتب شهدا در جهاد اصغر، به میزان برخورداری آنان از مراتب جهاد اکبر و مصاف‌ها و پیروزی‌های آنان در میادین مبارزه با شیطان و نفس اماره است. شهادت در چنین جهادی است که شرط قبولی شهادت ظاهری در جهاد اصغر است. اصولاً تا کسی ابتدا در جهاد اکبر شهید نشود، اجازه شهادت در میادین دیگر به او داده نمی‌شود.»
وی همچنین مراتب شهدا را بر اساس میزان ذکر قلبی آنان و گسست‌شان از تعلقات دنیایی می‌داند: «شهادت در اصل لغت به معنای حضور در محضر حق است و ذکر قلبی توجه به وجه‌الله است. بنابراین ذکر در هر مرتبه که باشد، روح و مرتبه شهادت را رقم می‌زند و هر مقدار شدت ذکر و حضور قلب در محضر حق قوی‌تر باشد، قلب شهود بیشتری در توحید و متعلقات آن (اعم از ولایت و اخلاص و سایر امور) دارد. بنابراین مراتب افراد در مقام شهادت به مراتب ذکر قلبی آنها بازمی‌گردد... باید دید شهید کدامین مرتبه از تعلقات خود را قربانی کرده است، برخی تنها تعلق به مال را قربانی می‌کنند و برخی دیگر آبرو و اعتبار خویش را و گروهی دل‌بستگی به مقام را؛ تا شهیدانی از قبیل مادران و پدران و همسران شهدا که تعلق به فرزند و همسر را بریدند و بالاخره شهیدان کاملی که همه هستی خود را یک‌جا در برابر محبوب قربانی کردند. هر یک از این اصناف جایگاه خاص خود را در شهادت دارند.»