خداوند در قرآن کریم از عید قربان با نام‌های گوناگون آن سخن گفته است. «عید اضحی» در آیه «وَالضُّحَى وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَی»؛ سوگند به شب چون آرام شود. سوگند به روشنايى روز(ضحی/ ۱،۲)؛ «شاهد و مشهود» در آیه «وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ»(بروج/ ۳) و «شفع» و «وتر» در آیه «و الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»(فجر/ ۳) همچنین در مورد نماز روز عید قربان آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّي وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّي»(اعلی/ ۱۴،۱۵) را داریم که علی‌بن‌ابراهیم‌قمی در تفسیر خود، «فَصَلَّي» را نماز عید فطر و عید قربان دانسته است و نیز در آیه «فَصَلِّ لِرَبِّک وَانْحَرْ»(کوثر/ ۲) که منظور از فَصَلِّ نماز عید و منظور از وَانْحَرْ، قربانی روز عید است. همان‌طور که می‌دانید شعائر دینی چند وجهی است که مهم‌ترین هدف آن تربیت و هدایت است. اینکه بندگان خدا در این روز به درگاه او رو بیاورند، بنا بر یک سنت الهی است. مانند اینکه حضرت آدم(ع) پس از خروج از بهشت و ورود به زمین، چهل روز گریه کرد و جبرئیل در روز عرفه دعایی به ایشان آموزش داد و به سبب این دعا در روز عید قربان، خداوند توبه حضرت آدم را پذیرفت. این ماجرا در آیه 37 سوره بقره آمده است که می‌فرماید: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ سپس آدم از پروردگارش کلماتى را دريافت نمود و [خدا] بر او ببخشود. آرى او توبه‌پذير مهربان است. همچنین قربانی در این روز که به تأسی از اطاعت حضرت ابراهیم(ع) از خداوند و بردن حضرت اسماعیل برای ذبح کردن است که در آیه 104 و 105 سوره صافات آمده است: «فَلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا....»؛ پس وقتى هر دو اطاعت کردند [و وداع کردند] و [پسر] را به پيشانى بر خاک افکند. ما ندا کردیم: ای ابراهیم به خوبی انجام وظیفه کردی و ما نیکوکاران را این چنین پاداش خواهیم داد. همانا که این امتحانی آشکار بود.
این یادآوری‌های قرآنی، از رفتارهای دینی و انسانی پیامبران سخن می‌گوید که اهداف تربیتی را دنبال می‌کردند. این رفتارها که در قالب شعائر دینی قرار گرفته، برای یادآوری تکالیف دینی و اخلاقی مؤمنان است که باید در روزهای دیگر سال انجام شود؛ یعنی باید با درک اهداف شعائر دینی، برای روزهای دیگر سال برنامه‌ریزی کنیم تا رفتارهای عبادی و اخلاقی ما به یکی دو روز منتهی نشود. جالب آنکه بسیاری از شعائر دینی اجتماعی است و به‌صورت گروهی و با اهداف خاص انجام می‌شود. اینکه در کنار یکدیگر جمع شویم و عبادت کنیم و پس از آن برای رفع مشکلات برادران و خواهران دینی‌مان اقدام کنیم و به اموری مانند رسیدگی به نیازمندان بپردازیم، از زیبایی‌های شعائر دینی است. نمونه بارز این اجتماع دینی، عید قربان است که مؤمنان در روز عید جمع می‌شوند، نماز میخوانند و پس از آن قربانی می‌کنند و آن را به‌دست نیازمندان می‌رسانند و در همین زمان تصمیم می‌گیرند این کار خداپسندانه را در طول سال انجام دهند. به عبارتی، شعائر دینی و مناسک عبادی برای شروع و ادامه تصمیم‌های بزرگ در طول زندگی است. فلسفه تکرار این مناسک و شعائر هم این است که از فراموشی رفتارهای عبادی و انسانی جلوگیری می‌کند.
