مناقشه تا عمق نیروهای انقلابی

دو ماه سکوت در پرونده هسته‌ای ایران که بیشتر شبیه به آرامش قبل از توفان بود، شکست.

زنگ شکستن این سکوت این بار نه با صدور قطعنامه‌ای دیگر درباره ایران، که این بار با احتمال قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی جهان به پیشنهاد وزارت خارجه آمریکا نواخته شد. این پیشنهاد اگرچه رسماً از سوی مقامات آمریکایی اعلام نشده اما نمایانگر آن است که در دور جدید روابط نه چندان مطلوب ایران و آمریکا موضوعات جدیدی اضافه شده که می‌تواند در تعمیق دشمنی‌ها کارگر افتد. کاخ سفید آمریکا در حالی پیشنهاد مذکور را مطرح کرده است که مهلت 60 روزه مجدد ایران که این بار برای بررسی مدالیته‌ای میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سوی کشورهای عضو گروه 1+5 از تاریخ بیستم تیرماه به ایران داده شد رو به پایان است.

مقامات ایران و آژانس بین‌المللی که روز دوشنبه گذشته (29 مرداد) سومین دور از مذاکرات‌شان را برای بررسی مدالیته‌ای جهت حل و فصل مسائل باقیمانده در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای ایران پشت سر گذاشتند، طی ملاقاتی در روز دوم تیرماه سال جاری توافق کردند که طی مدت شصت روزه که از بیستم تیرماه آغاز شد، بحث درباره رسیدن به مدالیته فوق را تا بیستم شهریور ماه ادامه دهند و به همین منظور گروه 1+5 نیز بررسی قطعنامه سوم تحریم‌ها درباره ایران را تا شهریورماه یعنی پایان مهلت شصت روزه مذکور و زمان نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاخیر انداخت. حال فرصت فوق رو به پایان است و بر همین اساس از هم‌اکنون اعضای گروه 1+5 از بررسی اقدامات بیشتری در مورد ایران در چارچوب قطعنامه‌ای دیگر خبر می‌دهند. اقداماتی که از دو ماه پیش با تحریم بانک‌های ایرانی، تحریم شرکت‌هایی که با ایران روابط تجاری دارند و حتی ممنوعیت پرواز شرکت هواپیمایی ماهان بر فراز آسمان انگلیس و... آغاز شده است و در تازه‌ترین نمونه هم آمریکا با اعلام قصد گنجاندن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی این پازل را تکمیل کرده است؛ پازلی که با واکنش شدیداللحن ایران مواجه شده و حتی سیداحمد خاتمی امام جمعه موقت تهران در خطبه‌های نماز جمعه از اینکه آمریکا سپاه را یک سازمان تروریستی بنامد استقبال کرد و آن را نشانه شجاعت و پاکی این سازمان انقلابی دانست. در همین راستا پیش‌نویس لایحه تشدید تحریم‌ها علیه کشورهای کمک‌کننده به ایران نیز به کنگره آمریکا ارائه شده که در آن ممنوعیت الحاق به سازمان تجارت جهانی برای کشورهایی که در بخش‌های هسته‌ای، موشکی و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و دیگر زمینه‌های اقتصادی ایران همکاری می‌کنند گنجانده شده است. به عبارتی اگرچه اعضای 1+5 صدور قطعنامه سوم تحریم‌ها علیه ایران را به مدت دو ماه (تا شهریورماه) به تاخیر انداختند، اما در قالب پیش‌نویس‌هایی از قطعنامه مورد نظرشان و اقدامات گام به گام و به تدریج موارد موردنظرشان را در قبال ایران اعمال کردند و در صورت صدور قطعنامه دیگر موارد بیشتری برای تحت فشار گذاشتن ایران جهت توقف فعالیت‌های هسته‌ای‌اش در آن می‌گنجانند. در این میان گنجاندن احتمالی نام «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» در فهرست سازمان تروریستی جهان حکایت دیگری از برگ‌های تحریم‌های پیش‌روی ایران است، چرا که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سال‌ها است که در عرصه اقتصاد ایران در زمینه‌های خدمات مهندسی، کارهای عمرانی و نفت و گاز دست دارد و بر همین اساس به باور بسیاری از صاحب‌نظران قرار دادن نام این نهاد نظامی در فهرست گروه‌های تروریستی دست کشورها را برای تحریم‌ شرکت‌هایی که به نوعی وابسته به سپاه پاسداران هستند بازخواهد گذاشت و به این شکل تحریم‌های ایران از قالب نام چند تن از اعضای این نهاد نظامی در فهرست تحریم‌ها فراتر خواهد رفت و شکلی عام به خود خواهد گرفت. اولین بار نام دو تن از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فهرستی از شرکت‌های تابعه سپاه در قطعنامه 1696 و پس از آن 1737 شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تحریم‌های هسته‌ای ایران مطرح شد.

اما این بار به نظر می‌رسد وزارت خارجه آمریکا هدفی بالاتر را دنبال می‌کند و به جای قرار دادن نام چند شرکت یا چند فرد درصدد تحریم‌ کلی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. در کنار وزارت خارجه آمریکا، برخی از نمایندگان مجلس سنای آمریکا نیز طرحی را برای تروریست اعلام کردن سپاه پاسداران تدوین کرده‌اند. با این وجود اتحادیه اروپا اعلام کرده که هنوز تصمیمی برای پیوستن به پیشنهاد آمریکا در این خصوص اتخاذ نکرده است و بیشتر تابع نظر سازمان ملل متحد خواهد بود تا آمریکا.

اهداف آمریکا

ایالات متحده آمریکا البته هدفی دیگر را نیز از قرار دادن احتمالی نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی دنبال می‌کند و موضوع ناامنی‌های موجود در عراق بهانه خوبی برای این موضوع است.

تهران مدت‌ها است که از سوی آمریکا به نقش داشتن در حوادث عراق تحت عنوان تجهیز شبه‌نظامیان مخالف حضور نیروهای ائتلاف در عراق مورد اتهام قرار گرفته است، اتهامی که بارها با تکذیب مقامات ایرانی همراه شده و البته سرانجام دو کشور را به پای میز مذاکراتی برای بررسی وضعیت موجود در عراق کشاند. این مذاکرات که تاکنون در سه دور و با حضور نمایندگانی از عراق در بغداد برگزار شده است، هر چند تاکنون به نتیجه‌ای ملموس نرسیده اما در واقع تابوی مذاکرات تهران و واشنگتن را شکست تا آنجا که بسیاری از کارشناسان دو طرف آن را مقدمه‌ای برای طرح مسائلی به جز مباحث عراق عنوان کردند. یکی از نکات کلیدی که در این مذاکرات و به خصوص سومین دور آن که 15 مرداد برگزار شد مطرح شد، بحث مبارزه با تروریسم و تاکید آمریکا بر دست داشتن ایران در ناامنی‌های موجود در عراق بود. به اعتقاد آمریکا بخشی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ماموریت فعالیت در خارج از مرزهای ایران را دارد و لذا طی چند سال گذشته در ناآرامی‌های افغانستان و عراق نقش داشته است. در هر حال اگرچه ایران و آمریکا پس از 28 سال و البته پس از موضوع افغانستان رودرروی هم با یکدیگر به بحث و گفت‌و‌گو نشسته‌اند اما در عین حال این اولین بار نیز هست که پیشنهاد قرار دادن یک نهاد نظامی رسمی ایران در فهرست گروه‌های تروریستی از سوی آمریکا مطرح می‌شود. اقدامی که به باور برخی نوعی اعلان غیررسمی ایران به عنوان طرف متخاصم در مبارزه جهانی علیه تروریسم به شمار می‌رود و در صورت تایید نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به لیست 43 سازمان تروریستی که آمریکا آنها را فهرست کرده نظیر گروه‌های فلسطینی حماس و جهاد اسلامی و حزب‌الله لبنان و شبکه القاعده افزوده خواهد شد. آمریکا از سال 1984 میلادی ایران را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داده است و گفته می‌شود اقدام اخیر این کشور نیز براساس بخشنامه اجرایی صورت گرفته که جرج بوش رئیس‌جمهور آمریکا، دو هفته پس از حملات یازدهم سپتامبر 2001 صادر کرده است.

با این حال به گفته سخنگوی کمیسیون اروپایی به نمایندگی از اتحادیه اروپا که تاکنون در این باره موضعی متفاوت از آمریکا را در پیش گرفته‌اند، بدون اتفاق آرا 27 عضو اتحادیه اروپا مشروط به اینکه در سطح وزرا باشد، هیچ نامی نمی‌تواند به فهرست گروه‌های تروریستی افزوده شود. در همین راستا هر چند آمریکا پیشنهاد قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی را مطرح کرده است، اما این پیشنهاد حتی در خود آمریکا نیز با مخالفانی روبه‌رو است، همچنان که به باور بسیاری از تحلیلگران این کشور، اطلاق نام تروریسم به یک نهاد نظامی رسمی به نفع آمریکا نیست و مقامات این کشور باید به فکر مذاکرات جامع با تهران باشند.

آنها همچنین بر این باورند که مقامات آمریکا قادر به اثبات آنچه که دخالت سپاه پاسداران در عراق و افغانستان توصیف می‌کنند، نیستند و طرح چنین مسائلی را تنها برای توجیه ناکامی بوش در عراق از یک سو و توجیه حمله احتمالی به ایران می‌دانند. از سوی دیگر قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی تنها به اختلافات دیرپای تهران و واشنگتن و شکست گفت‌و‌گوهای آنها درباره امنیت عراق دامن خواهد زد و کوچک‌ترین کمکی به حل مناقشات داخلی کشور عراق که در شرایط کنونی به شدت به آن نیازمند هستند، نخواهد کرد. در نگاهی دیگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نه تنها یک نهاد نظامی رسمی در ایران محسوب می‌شود بلکه بخش بزرگی از نیروهای مسلح ایران را تشکیل می‌دهد. از این رو به اعتقاد مقامات ایرانی که البته به جز سیداحمد خاتمی امام جمعه موقت تهران هیچ یک اظهارنظر رسمی در این خصوص نداشته‌اند، این‌گونه اخبار تنها در چارچوب فعالیت‌های روانی و تبلیغاتی دولتمردان آمریکا می‌گنجد و دستاورد دیگری ندارد. اما خبر احتمال قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی پس از آن اعلام شد که سفرای ایران و آمریکا در کنار مقامات عراقی گفت‌و‌گوهای سه‌جانبه امنیتی‌شان در بغداد را به پایان بردند. مقدمه این تصمیم ادامه عملیات تروریستی در عراق بود؛ به طوری که دو روز پس از پایان دومین دور گفت‌و‌گوی طرفین، فرمانده دوم نیروهای آمریکایی در عراق اظهار داشت که «حمایت ایران از ناآرامی‌های عراق افزایش یافته است». پیش از او البته «رایان کراکر» نماینده آمریکا در عراق که سرپرستی مذاکره با ایران را از سوی آمریکا برعهده دارد ادعا کرده بود که «از دیدار دو طرف در ماه مه تا سومین دور گفت‌و‌گوهایشان حمایت ایران از شبه‌نظامیان عراقی افزایش داشته است.» و به این ترتیب تنها چند روز پس از این اظهارات خبرهای مربوط به تصمیم آمریکا مبنی بر قرار دادن احتمالی نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی مطرح شد و این شائبه را نیز به وجود آورد که آمریکا به بهانه فوق در حال بررسی اقدام نظامی در قبال ایران است. هر چند که بلافاصله پس از طرح چنین شائبه‌هایی یکی از سخنگویان کاخ سفید اعلام کرد که «واشنگتن اقدام نظامی علیه ایران را بررسی نمی‌کند.» او البته ضمن اشاره به فعالیت‌های هسته‌ای ایران بر این نکته نیز تاکید کرد که تهران به سرپیچی از جامعه بین‌الملل ادامه می‌دهد. اما مروری دورتر از مسائل اخیر از جمله معامله تسلیحاتی آمریکا با مقامات سعودی در قبال آنچه کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا آن را «حفاظت از متحدان آمریکا در برابر ایران» می‌خواند، در کنار تصمیم این کشور مبنی بر تحت فشار گذاشتن بیشتر ایران در قالب تحریم‌ها و تصمیم به قرار دادن نام یک نهاد رسمی نظامی در فهرست گروه‌های تروریستی جای بررسی دارد.

کاخ سفید با طرح چنین پیشنهادی از یک سو در آستانه بررسی مجدد پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران، می‌تواند تهران را برای توقف فعالیت‌های هسته‌ای‌اش یا دست‌کم کاهش آن تحت فشار بگذارد، چرا که تحریم شرکت‌های تابعه سپاه پاسداران به دلیل فعالیت‌های اقتصادی در بخش‌های کشاورزی، صنعتی، معدنی، راه‌سازی، حمل و نقل و... به گمان آنها می‌تواند توانایی اقتصادی ایران را با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو سازد. همچنین در رویکردی دیگر اتخاذ چنین تصمیمی از سوی آمریکا در موضوع عراق نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.

چگونگی تشکیل سپاه

اما سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که اکنون مورد توجه شورای امنیت سازمان ملل متحد از یک طرف و مقامات آمریکا به صورت ویژه قرار گرفته است در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی ایران با صدور فرمان امام خمینی(ره) تاسیس شد.

هرچند که به گفته محسن رفیق‌دوست که از اولین روزهای تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این نهاد فعالیت می‌کرد و عنوان اولین وزیر سپاه پاسداران را در دولت به خود اختصاص داد، «فکر تشکیل نیرویی برای حراست از انقلاب اسلامی در حال پیروزی مربوط به سال‌های مبارزه با رژیم طاغوت بود.» رفیق‌دوست طی گفت‌و‌گویی با ایسنا که به مناسبت سالگرد صدور فرمان امام خمینی(ره) برای تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با وی انجام شد چگونگی تشکیل سپاه را چنین شرح می‌دهد: «در همان روزهایی که من در مدرسه رفاه فعالیت می‌کردم، مرحوم شهیدان بهشتی و مطهری مرا فراخواندند و گفتند که امام(ره)، فرمانی برای تشکیل سپاه زیر نظر دولت موقت صادر کرده است. شما هم کارها را در مدرسه رها کن و به آن سپاه بپیوند. مشخص شد که عده‌ای از برادرانی که دست‌اندرکار بودند، به خصوص بیشتر افرادی که جزء انجمن اسلامی دانشجویان اروپا و آمریکا بودند، در محل پادگان لجستیکی‌ ارتش جمع شده بودند. من هم آنجا رفتم، دیدم عده‌ای از آقایان آنجا جمع شده‌اند. سلام کردم و نشستم. پرسیدم قرار است سپاه تشکیل شود؟ گفتند که بله. بر روی کاغذی نوشتم: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد». به این ترتیب این نهاد نظامی شکل گرفت و البته به مرور زمان دچار تغییر و تحولات اساسی شد. از جمله آنکه جنگ هشت ساله ایران و عراق توان نظامی سپاه پاسداران را بالا برد و در این راستا ساختارهای آن نیز تغییر کرد. حضور این نهاد نظامی در عرصه آنچه که کارهای عمرانی و سازندگی توصیف می‌کنند یکی از این تغییرات ساختاری مهم بود.

همچنان که به گفته محسن رفیق‌دوست «سپاه کار عمرانی می‌کند، در بخش سازندگی فعال است و کار اقتصادی نمی‌کند.» با این وجود از زمانی که پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع شد و اولین قطعنامه تحریم‌های هسته‌ای ایران به تصویب این شورا رسید، نام فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در فهرست تحریم‌های موردنظر جامعه بین‌الملل قرار گرفت و این نشان می‌دهد سازمان نظامی سپاه پاسداران تا چه حد مورد دقت کشورهای غربی از جمله آمریکا قرار دارد.

به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران تصمیم وزارت خارجه آمریکا مبنی بر قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی می‌تواند بیانگر شدت گرفتن اختلافات ایران و آمریکا بر سر موضوع عراق از یک سو و فعالیت‌های هسته‌ای ایران از سوی دیگر باشد.

همزمان با این تحولات به زودی نتایج مذاکرات ایران و آژانس توسط مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نشست فصلی شورای حکام ارائه خواهد شد و سومین قطعنامه برای افزایش تحریم‌های ایران در شورای امنیت به رای گذاشته می‌شود.

در همین حال مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که چنانچه شورای امنیت در وضع تحریم‌های بین‌المللی گسترده‌تر در قبال ایران شتاب بیشتری از خود بروز دهد، تصمیم درباره قرار گرفتن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی را به تعویق خواهند انداخت.