تاریخ هیئت‌ها و مراسم‌های مذهبی همیشه با نقش پررنگ روحانیت همراه بوده است؛ نقشی که در برهه‌های زمانی گوناگون با بیانات پرمغز، حماسی و تربیتی، آتش به جان دشمنان و معاندان اسلام انداخته است؛ از همین رو از همان ابتدا که دشمن موقعیت و نفوذ روحانیت را در دل جامعه دید، به پمپاژ مطالب ناامیدکننده و یأس‌آلود دست زده تا روحانیت را از وظیفه اصلی خود، یعنی تبلیغ منحرف کند. موضوعی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب قرار گرفت و از روحانیون درخواست کرد که آن را اولویت خود قرار دهند؛ از همین رو برای آشنایی با شاخصه‌های مهم تبلیغ و ابزارهای کارآمد در این باره با حجت‌الاسلام محمد کلباسی نائب رئیس موسسه تبلیغی الشعاع الاسلامی به گفت‌وگو نشستیم.
شاخصه اصلی یک تبلیغ چیست و در چه زمانی می‌تواند تأثیرگذار و خنثی‌کننده برنامه‌های دشمن باشد؟
پیش از ورود به تعیین شاخصه‌های تبلیغ باید دانست که دین اهداف ابتدایی، میانی و نهایی دارد. هدف ابتدایی دین این است که به امور شخصی، مانند اخلاق، رفتار، تفکرات و اعتقادات یک‌یک افراد اختصاص دارد. هدف میانی آن تشکیل حکومت و نظام منسجم اسلامی است و در پایان هدف و غایت نهایی دین تمدن‌سازی اسلامی و دینی و رسیدن انسان به جایگاه خلیفه الهی است. 124 هزار پیغمبری که در طول تاریخ برای هدایت بشر و تبلیغ آموزه‌های دینی آمده‌اند، این غایت و هدف را دنبال می‌کردند. با این مقدمه وقتی به شرایط امروز جامعه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم الحمدلله مرحله میانی که تشکیل حکومت اسلامی است، در جامعه ما محقق شده است؛ موضوعی که در تبلیغ و گفتمان‌های دینی باید به آن توجه و اهتمام ویژه بشود و نباید مورد غفلت واقع شود. در این میان، آنچه از حکومت اسلامی مهم است، بیان پیشرفت‌ها و قدم‌هایی است که انقلاب اسلامی در طول این چند دهه برداشته است؛ چراکه جهان امروز به سمت و سوی چندقطبی شدن گام برمی‌دارد و در این چند قطبی شدن معرفی انقلاب اسلامی برای تشکیل یک تمدن اسلامی نوین در گوشه گوشه دنیا اهمیت بسیاری دارد. تبلیغی که ضعف‌ها و قوت‌ها را بیان نکند، یک تبلیغ خنثی و بی‌اثر است؛ یعنی مبلغ فقط گزاره‌های دینی و نقل تاریخ را به عهده گرفته است. مطمئناً این نوع تبلیغ جامعه را جلو نخواهد برد. اگر کسی فقط تاریخ شهادت و نحوه شهادت امام را بداند، ولی نتواند آن را تحلیل کند، مطمئناً تبلیغی بی‌اثر و خنثی است. دفع فتنه‌ها و تنش‌ها و بلبشوهای فکری دشمن تنها از راه جهادی بودن و در کف میدان قرار داشتن محقق می‌شود.
برای تبلیغ کارآمد از چه ابزارهایی می‌توان بهره برد؟ آیا منبر تنها راه ارسال و ابلاغ معارف دینی است؟
در دوره کنونی، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها می‌توانند بستر مناسبی برای ابلاغ و ارسال پیام‌های دینی و انقلابی باشند. اینکه بخواهیم تنها ابزار تبلیغ را منبر ببینیم، مطمئناً در جامعه امروزی مشکل‌آفرین خواهد بود. درستش این است که بگوییم هرچند قوی‌ترین راه‌ها منبر است، ولی تنها راه نیست. امروز که در جنگ روایت‌ها و جنگ‌های ترکیبی وجنگ شناختی قرار داریم، دشمن به دنبال فریب و بمباران افکار مخاطب به وسیله داده‌های نادرست و تحریف شده است؛ بنابراین، ما هم باید متناسب با این شرایط از ابزارها و وسایل انتقال پیام امروز استفاده صحیح ببریم. استفاده از این برنامه‌ها هم به ابزار و شیوه‌های مناسب امروز نیاز دارد تا بتوانیم داده‌های دینی را به نحو احسن به مخاطب انتقال دهیم. برخلاف ترویج‌های نادرست و تحریف شده‌ای که در جهان امروز در زمینه دین‌گریزی و بی‌اقبالی مردم به دین مطرح می‌شود، مردم جهان امروز به شدت خود را نیازمند دین و محتاج به آن می‌دانند و این فرصتی است تا حقایق و معارف دینی اصیل را که از جمله آن می‌توان انقلاب اسلامی را نام برد، به جهان معرفی کنیم. از آنجایی که دشمن از پس شکست فطرت انسان و دین الهی بر نمی‌آید، به تحریف و ترویج داده‌های نادرست دینی دست می‌زند و حتی پا را فراتر از این کارها می‌گذارد و برای اینکه شاهد مثالی برای تحریف‌های نادرست خود ایجاد کند، گروه‌هایی مانند داعش را در بطن کشورهای اسلامی و با نام اسلام تشکیل می‌دهد تا مردم در ذهن‌شان دین را با سر بریدن و الله‌اکبر را با لحظه جنایت کردن گره بزنند و چهره خشن و دهشتناکی از اسلام را به جهان مخابره کنند. «تحریف» شگرد جدید دشمنان امروز اسلام است. بنابراین، مبلغ امروز باید خود را به سلاح علم مسلح کند تا در مقابل تحریف‌ها کم نیاورد.
آیا رابطه تبلیغ و دانش یک مسیر موازی است یا اینکه هر دو در یک مسیر قرار دارند؟ چرا که امکان دارد افراد بر اساس فضای تبلیغی از مسائل علمی فاصله بگیرند و بیشتر اهتمام خود را روی مباحث تبلیغی و تکراری قرار بدهند.
همانطور که در مقدمه امروز بیان کردیم، تبلیغ امروز به مهارت و دانش و سطح علمی مناسبی نیاز دارد و به گونه‌ای شرط موفقیت در تبلیغ داشتن تمامی این موارد با هم است. در گذشته، برخی تبلیغ و تعلم را جدای از هم و به صورت دو مسیر موازی می‌دیدند که یا باید در تعلیم و تعلم ورود می‌کردی یا در مسیر تبلیغ؛ باید دانست که در جامعه امروز این دو را نمی‌توان جدای از هم دید؛ یعنی کسی که می‌خواهد در میدان تبلیغ پا بگذارد، باید مجهز به مهارت‌های تبلیغی و سطح علمی بالایی باشد؛ چرا که پاسخ به شبهات و تحریف‌های بی‌شماری که دشمن ثانیه‌ای تولید می‌کند، و در دل جامعه می‌اندازد، به علم و دانش نیاز دارد.
چرا رهبر معظم انقلاب مسئله تبلیغ را اولویت طلاب معرفی کردند؟ علت این حجم از حساسیت معظم‌له روی مسئله تبلیغ چیست؟
وقتی رهبر معظم انقلاب مسئله تبلیغ را اولویت معرفی می‌کند؛ یعنی اینکه علم و تخصص‌هایی که در حوزه علمیه آموزش داده می‌شود، خودش به تنهایی هدف نیست؛ بلکه مقدمه تولید محتوا در عرصه تبلیغ است و این مسئله فقط به منبر خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در مطلق تولیدهایی دینی، یعنی در فیلم، سریال و برنامه‌های تلویزیونی و حتی تدارک محتواهای نرم‌افزارهایی که برای رده‌های سنی تهیه می‌شود، جامعه باید هم پای روحانیت قدم بردارد. کاری که یک جامعه دینی دارد، مطالبه‌گری و درخواست محتوا از روحانیت است و وظیفه روحانیت در این باره تولید محتوای به درد بخور و کارآمد بنابر همان مطالبه است. نباید نویسندگان، کارگردانان و تولیدکنندگان نرم‌افزارهای سر خود مباحث دینی را وارد چرخه فضای مجازی کنند؛ چراکه احتمال ایجاد شبهه و تحریف ناخواسته در این صورت وجود دارد.
