ساواک و کودتا

امروزه، دیگر کسی در نقش مستقیم انگلیس و آمریکا در کودتای 28 مرداد تردیدی روا نمی‌دارد. در این میان، آمریکا بیش از انگلیس سود برد که تا آن هنگام به طور جدی از عایدات سرشار نفت ایران بهره‌مند نشده بود. ضمن اینکه با کودتای 28 مرداد 1332 انگلیس هم بخش عمده‌ای از منافع از کف داده را بار دیگر صاحب شد. عقد قرارداد کنسرسیوم نفت در دوره نخست‌وزیری سپهبد زاهدی، سرآغاز نیل به این هدف راهبردی اقتصادی و سیاسی بود؛ اما هدف آمریکا تنها کسب عایدات و منافع نفت نبود. این بار آنان به جد بر آن بودند تا به منزله تنها قدرت برتر خارجی در ایران نفوذ کرده، جای پایی استراتژیک که هدف دائمی و بلندمدت آنان را دنبال کند، به دست آورند. به این ترتیب، هر چه از کودتای 28 مرداد 1332 می‌گذشت، نفوذ و قدرت آمریکا در ایران پررنگ‌تر می‌شد تا جایی که طی یک دهه آتی، این کشور بر بسیاری از اهداف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی موردنظر در ایران دست یافته بود و به سرعت در حال تثبیت موقعیت بلامنازع خود در ایران بود. به دلیل مرزهای طولانی ایران با شوروی سوسیالیستی که در آن روزگار رقیبی جدی برای آمریکا به شمار می‌آمد، سیاست‌گذاران این کشور به گسترانیدن هر چه بیشتر حوزه‌های نفوذ خود در ایران احساس نیاز تمام نشدنی داشتند. به این ترتیب، خیلی زود محمدرضا و نظام حکومتی آن برای آمریکا اهمیت استراتژیک بی‌بدیلی یافت. با چنین اهدافی بود که آمریکا پس از مدتی احساس کرد نیازمند دستگاه اطلاعاتی‌ـ امنیتی است تا افزون بر پایان دادن به مخالفت‌های داخلی در کشور، یاریگر اهداف استراتژیک سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی در مرزهای ایران و نیز سایر نقاط جهان باشد. نویسنده کتاب «ساواک»، که در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی انتشار یافته است، در این باره می‌نویسد: «آمریکا از تأسیس ساواک به مراتب بیش از حاکمان ایران و نیز رقبا و دوستان خارجی خود سود می‌برد. آمریکا، به ویژه پس از تشکیل ساواک، امید داشت تا از طریق این تشکیلات جدید، مخالفان ایرانی حضور این کشور را در ایران که تعداد آنان رقم پرشماری از جمعیت چند ده میلیونی را شامل می‌شد، سرکوب کند و به انزوا بکشاند. آمریکا پس از کودتای 28 مرداد به سرعت تلاش کرد با وابستگی هر چه بیشتر حکومت پهلوی به خود، حضور سایر رقبای سیاسی‌ـ اقتصادی را در ایران تحت‌الشعاع قرار دهد و احساس نیاز همیشگی به حضور آمریکا را در ایران به شاه و حکومت او بقبولاند. روند رو به افزایش کمک‌های مالی، تسلیحاتی و اقتصادی آمریکا به دولت‌های ایران (پس از کودتا) در راستای نیل به همین مقصود بود. بدین ترتیب تأسیس ساواک و به تبع آن تجهیز و راهبری آن توسط سیا و عوامل پیدا و پنهان آمریکا در ایران، می‌توانست نقش قابل توجهی در موفقیت این اهداف بر عهده گیرد. ضمن اینکه پس از تشکیل ساواک، آمریکا باز هم حیطه نفوذ و قدرت خود را در ایران گسترش داد.»