حماسه‌ای کم‌نظیر در 100 سال اخیر

معمولاً کمتر حادثه‌ای در عرصه بین‌الملل اتفاق می‌افتد که مبدأ تحولات و تحلیل‌ها قرار گیرد. در تاریخ صدساله اخیر جهان، حوادثی مانند انقلاب اسلامی ایران، فروپاشی شوروی و حادثه ۱۱ سپتامبر در رده و سطح چنین حوادث موج‌آفرین و تأثیرگذاری قرار دارند؛ اما در چند سال اخیر دو حرکت دیگر به این حوادث اضافه ‌شده است؛ یکی موج نوین بیداری اسلامی و دیگری راهپیمایی عظیم اربعین که در عرصه بین‌الملل بازتاب و تأثیر وسیعی از خود به جا گذاشته‌اند.
در سوم آذرماه سال 1395، رهبر معظم انقلاب در دیدار با بسیجیان به شور و حماسه حضور مردم در پیاده‌روی اربعین اشاره کردند و فرمودند: «معمولاً در این‌جور پدیده‌هایی که انسان مشاهده می‌کند که تبلیغاتی برای آن انجام نگرفته؛ لکن ناگهان یک پدیده‌ای در محیط دید انسان بُروز می‌کند، دست خدایی مشهودتر از همه‌جای دیگر است... اینها پدیده‌هایی است که هیچ تبلیغاتی هم برایش نمی‌شود، تلاشی هم انجام نمی‌گیرد. شما ببینید برای اینکه ده هزار نفر، پنجاه‌هزار نفر را یکجا جمع کنند، چقدر تلاش تبلیغاتی در دنیا انجام می‌گیرد، آخرش هم نمی‌شود. اینجا با وجود موانع فراوان، از ایران فقط دو میلیون نفر برای پیاده‌روی هشتاد کیلومتری- برای پیاده‌روی، نه برای لذّت بردن و در هتل لمیدن- بلند می‌شوند می‌روند کربلا؛ چند برابر آن [هم] از خود عراق و از مناطق دیگر؛ این ‌یک حادثه الهی است، این‌ یک پدیده‌ الهی است؛ این نشان‌دهنده‌ این است که این راه، راه عشق است؛ منتها نه عشق مجنونانه، عشق همراه بصیرت؛ مثل عشق اولیا به خدا؛ اَللهُمَّ ارزُقنی حُبَّکَ وَ حُبَّ مَن یُحِبُّکَ وَ حُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یوصِلُنی اِلی قُربِک؛ این حبّ و این عشق، عشق همراه با بصیرت است؛ می‌داند، می‌فهمد و این جاذبه او را می‌کشد، این مغناطیس او را می‌کشد. خب، بنابراین کار، کار بزرگی است؛ پدیده، پدیده‌ عظیمی است.»
مهم‌ترین فرصت و ثمره سیاسی حماسه اربعین صدور تفکر و اندیشه جمهوری اسلامی و انقلاب ایران به تمام دنیاست. تفکر «نه سلطه می‌پذیریم و نه سلطه می‌کنیم» و اندیشه «حمایت از مستضعفین جهان» و در کنار این دو، تأکید بر دو عنصر اسلام و نقش ملت‌ها و نقش‌آفرینی توده‌های مردمی ایرانی، عراقی و لبنانی در عظیم‌ترین تجمع جهانی، نشان می‌دهد سیاست فرامنطقه‌ای جمهوری اسلامی مثبت و تأثیرگذار بوده و بیداری ملت‌های منطقه را به دنبال داشته است که‌موج اولیه این بیداری اسلامی با الهام از انقلاب اسلامی ایران به وجود آمد و اکنون در قدم بعدی این فرآیند با ترویج تفکر عاشورایی می‌تواند در بیداری نوین اسلامی منطقه تأثیرگذار باشد.
تأکید بر زیارت اربعین از توصیه‌های ائمه، به ویژه امام حسن عسگری(ع) است که در آخرین روزهای قبل از غیبت امام زمان این وصیت و توصیه صادر شده است. آن حضرت به‌عنوان آخرین امام حاضر، کربلا را به‌عنوان قرارگاه و میعادگاه مؤمنين تعیین فرموده، آن را به عصر غیبت اختصاص داده‌اند.
اربعین ظرفیت تمدن‌سازی بزرگی است که به منزله ثمره حرکت عظیم سیدالشهداء برجای‌مانده و مواجهه ساده‌اندیشانه و مانند یک منسک فردی یا حرکت جمعی صرفاً معنوی، دست ما را از بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن کوتاه می‌کند. بنابراین، قطعاً با این رویکرد، باید به آسیب‌شناسی و آفت‌زدایی از این کنگره عظیم دست زد و سیاست‌ها و برنامه‌ها درباره آن، بازبینی، اصلاح و ترمیم شود.
آگاه‌سازی عمومی از طرق مختلف و با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای متنوع، ازجمله منابری که در اختیار عالمان دینی و مداحان اهل ‌بیت(ع) است، تحقیقاتی که می‌تواند در قالب‌های ترویجی و تبیینی افراد را آگاه کند، بهره‌برداری از هنرهای تجسمی، ادبیات داستانی و اشعار آیینی، استفاده از قالب فیلم و سریال و روی آوردن به مستندسازی‌های جذاب با محتواهای مناسب می‌تواند در جهت آگاه‌سازی عمومی بسیار مؤثر باشد.
ویژگی مهم راهپیمایی اربعین مردم‌نهاد بودن آن است. این راهپیمایی یک حرکت تاریخی خودجوش، طبیعی و مردمی بر پایه معارف حسینی بوده، مدیریت اصلی آن بر عهده خود مردم است. از این ‌رو، شناخت پیچیدگی‌های آن و آگاهی‌بخشی عمومی نسبت به آنها در حوزه‌های بینشی، گرایشی، رفتاری و سیاست‌گذاری معقول نهادهای رسمی و دولتی می‌تواند در بهره‌برداری از ظرفیت‌های این کنگره عظیم و مقابله با تهدیدها و آسیب‌های آن مفید و اثربخش باشد.