ارتقای جایگاه دیپلماسی ایران

بشر از قدیم‌الایام برای ارتقای سطح زندگی به افزایش ارتباطات و مبادلات تجاری نیاز داشته و تجار و بازرگانان چه در سطح روابط تجاری میان کشورها و چه به منزله پیام‌آوران سیاسی میان آنها نقش مفیدی داشته‌اند؛ اما بازرگانان از راه‌های ارتباطی و حمل‌ونقلی چون راه‌های دریایی و محورهای ارتباطی و کریدورهای بین‌المللی با دیگر کشورها در ارتباط بوده‌اند.

چیستی و نقش کریدور

کریدور بین‌المللی در ساده‌ترین تعریف، مسیری با صرفه اقتصادی بالا برای حمل‌ونقل کالا و افراد است که از قلمرو چند کشور عبور می‌کند. جایگاه ترانزیتی ایران و موقعیت بی‌نظیر جغرافیای سیاسی و اقتصادی آن در طول قرن‌های گذشته از طریق کریدور مهمی، همچون جاده ابریشم همواره مورد توجه بوده است؛ جایگاهی که در عمل ایران را به یکی از محورهای مهم تجارت خشکی‌پایه جهان و چهار راه تمدنی تبدیل
کرده است.

جایگاهی که گسترش می‌یابد

چنانکه کارشناسان بر این امر تأکید دارند، کشور ایران به لحاظ ظرفیت‌های اقتصادی و ژئواکونومیکی از وضعیت ممتازی در میان کشورهای حوزه‌های گوناگون، نظیر آسیای مرکزی، شبه قاره هند و غرب آسیا برخوردار است. وجود منابع غنی انرژی و معدنی، ازجمله جذابیت‌های اقتصادی ایران به شمار می‌آیند و افزون بر آن ایران از نظر جغرافیایی نیز در یکی از منحصربه‌فردترین موقعیت‌های ژئواکونومیکی جهان واقع شده است. هر چند طی دهه‌های اخیر به ‎دلیل ضعف سازمان‌دهی سیاسی، فضا و مشکلات مدیریتی، کریدورها توسعه نیافته‌اند؛ اما به باور همین کارشناسان، توسعه کریدورها افزون بر ارتقای جایگاه کشور از منظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می‌تواند دیپلماسی اقتصادی ایران اسلامی را نیز گسترش دهد.

نقش مؤثر ایران در کریدورها

نتایج برخی پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهد، توسعه کریدور جنوب ـ شمال بیش از همه می‌تواند منافع کشورهای آسیای مرکزی، خزر و شبه‎قاره هند را تأمین کند؛ همچنین، افزایش صادرات نفت و انرژی و افزایش همکاری‌ها و وابستگی‌های کشورهای آسیای مرکزی به ویژه چین را به گذرگاه تجاری ایران به همراه داشته باشد. چنانکه امروز شاهد برنامه‌ریزی‌های این کشور برای توسعه کریدورهای جدید بین‌المللی با حضور مؤثر ایران هستیم.

موقعیت جغرافیایی منحصربه فرد

شاید از مزیت‌های منحصر به فرد ایران در این کریدورها بتوان به موقعیت جغرافیایی و همسایگی با بسیاری از کشورها اشاره کرد. با توجه به اینکه حضور ایران در منطقه خاورمیانه، کشور را در نقطه تلاقی سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا قرار داده است، در نتیجه ایران می‌تواند متصل‌کننده شمال، جنوب، شرق و غرب جهان باشد.

مرکز استراتژیک انرژی

از طرفی، ایران در مرکز استراتژیک انرژی میان دریای خزر و خلیج‌فارس قرار گرفته است؛ در نتیجه به منابع انرژی در شمال و جنوب از یک‌سو و به آب‌های آزاد از سوی دیگر دسترسی دارد و از همین‌ رو ایران محور اتصال خشکی و دریا معرفی می‌شود و از سوی دیگر کوتاه‌ترین مسیر اتصال دریای خزر و خلیج‌فارس به شمار می‌آید و بسیاری از تحلیلگران دنیا ایران را قطب ترانزیت انرژی منطقه می‌دانند.

تسلط بر تنگه هرمز

همسایگی با ۱۵ کشور و دسترسی آسان به بازارهای آسیای مرکزی، قفقاز و کشورهای جنوب خلیج‌فارس از دیگر مزیت‌های استراتژیک و ژئوپلیتیکی ایران است و کشورهای آسیای مرکزی که به دلیل محصور بودن در خشکی در بن‌بست قرار دارند، به واسطه ایران با کمترین هزینه به دریاهای آزاد متصل می‌شوند. باید تأکید داشت، تسلط بر تنگه هرمز از دیگر مزیت‌های استراتژیک ایران و ایجاد وزن سیاسی، اقتصادی و تجاری برای این کشور به شمار می‌آید.

نقش کریدورها در جایگاه دیپلماسی

همین مزایا و فرصت‌هاست که پژوهشگران را به واکاوی در نقش توسعه جایگاه ایران در کریدورها و مزایای حاصل از آن واداشته است. چنانکه عنوان می‌شود، توسعه جایگاه ایران در کریدورهای بین‌المللی و مسیر ترانزیتی می‌تواند سبب کاهش وابستگی ایران به درآمدهای نفتی شده و دریافت عواید ترانزیتی از دولت‌های خارجی برای عبور و فعالیت‌های تجاری و گمرکی مشاغل و عواید مالی زیادی را در داخل کشور فراهم می‌کند.

پیوندهای فرهنگی و تمدنی

توسعه بنادر و راه‌های مواصلاتی و مسیر‌های ترانزیتی و بازیابی نقش فرهنگی ایران در حوزه تمدنی و پیوند فرهنگی با کشورهای همسایه، به واسطه این اتصال ترانزیتی، می‌تواند در بلندمدت نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران را در منطقه و جهان گسترش دهد. شاید مهم‌ترین مزیت و فرصت پیش‌روی ایران در توسعه جایگاهش در کریدورهای بین‌المللی را بتوان گره خوردن منافع کشورهای منطقه به منافع ایران دانست که به گفته تحلیلگران سیاسی می‌تواند وزن ژئوپلیتیک ایران را در منطقه رشد داده و ایران را به یک مهره مهم در بازی‌های سیاسی جهان تبدیل کند تا بتواند نقش مهمی در نظم نوین جهانی به ویژه در منطقه جنوب غرب آسیا ایفا کند. از طرفی تبدیل شدن ایران اسلامی به چهار راه ترانزیتی جهان، افزون بر بی‌اثر کردن تحریم‌ها، با افزایش گردشگری تجاری و تفریحی، همگرایی در منطقه را به نفع ایران افزایش می‌دهد.

بی‌اثر شدن تحریم‌ها

به تأکید کارشناسان و پژوهشگران، به طور مسلم توسعه جایگاه ایران در کریدورهای ترانزیتی سبب ارتقای جایگاه دیپلماسی ایران چه در منطقه و چه در جهان خواهد شد و این امر با پررنگ شدن حضور ایران در عرصه‌های تجاری و سیاسی سبب بی‌اثر شدن تحریم‌ها و رشد و پیشرفت اقتصاد در کشور می‌شود.

کریدور یک جاده یک کمربند چین

کریدور یک جاده چین با تلفیقی از راه‌های دریایی و خشکی، بناست جایگزین جاده ابریشم باستانی برای اتصال آسیا به اروپا باشد. این پروژه بلندپروازانه که از سوی چین دنبال می‌شود، شامل بنادر، راه‌های جاده‌ای و راه‌آهن است و می‌رود تا نظم ژئوپلیتیکی جهان را به نفع چین تغییر دهد. هدف عملی این پروژه، دسترسی بهتر چین به سراسر کره زمین برای تجارت است که البته اثرات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هم دارد. گفته می‌شود تاکنون ۱۴۷ کشور که دو سوم جمعیت جهان و ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، این پروژه را امضا کرده یا به آن علاقه نشان داده‌اند. تحلیلگران معتقدند، ارتقای جایگاه ایران از طریق این کریدور با توجه به روابط ریشه‌دار تاریخی ایران و چین، و همچنین نیت یکسان دو کشور در توازن قوا مقابل سیاست‌های یکجانبه آمریکا، دور از ذهن نیست.

ارتباطی بین چند فرهنگ

از سوی دیگر، ظرفیت ایران برای اتصال دو مسیر دریایی و خشکی راه ابریشم نوین، اهمیت این کشور در طرح بلندپروازانه چین را بیشتر می‌کند. این کریدور که ایران را به محل ارتباط دنیای عرب، دنیای ترک، دنیای آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل خواهد کرد تا حد زیادی مشکلات ناشی از انزوای اقتصادی ایران را حل می‌کند. اما دیگر کشورها هم به دنبال راه‌اندازی کریدورهایی هستند تا نقش خود را در ارتباطات تجاری و اقتصادی و البته دیپلماسی افزایش دهند.