وظیفه ما برابر نسل جدید چیست؟

شاید 30 روز از شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی نگذشته بود که بازار نشر و کتاب ما با انبوهی از آثاری روبه‌رو شد که با محوریت ایشان روانه کتابفروشی‌ها می‌شد. هرچقدر تعداد این کتب رو به افزایش می‌رفت، کیفیتش نازل‌تر می‌شد و همچنان مخاطب را در تشنگی یک کتاب جامع و به درد بخور درباره حاج قاسم نگه می‌داشت. مصطفی رحیمی، این جعبه سیاه دوران دفاع مقدس که سینه‌اش مخزن‌الاسرار بسیاری از بچه‌های جبهه و جنگ است و کتاب «بابانظر» و «نبرد تنگه‌ها»ی او نشان از قدرت قلم و دغدغه مقدسش درباره جنگ هشت ساله و گفتمان جهاد و مقاومت دارد، دست بر قلم برد تا این خلأ را به شکلی مرتفع کند. کتاب «سرباز قاسم سلیمانی» که به تازگی روانه بازار شده است، اولین کتاب مستند و کامل درباره سردار دل‌هاست. به همین مناسبت گفت‌وگویی درباره کتاب و کلیات آن با مصطفی رحیمی داشتیم که در ادامه حاصل کار را می‌خوانید.

در ابتدا اگر امکان دارد یک شمای کلی از کتاب را بیان کنید.

در یک نگاه کلی، باید بگویم کتاب «سرباز قاسم سلیمانی» روایت یک زندگی است که به شکل خطی از زمان تولد ایشان در فروردین سال 1337 شروع می‌شود و تا شهادت‌شان در 13 دی 1398 ادامه دارد. مانند بسیاری از زندگی‌نامه‌های دیگر از بُعد سوم شخص ماجرای زندگی شهید سلیمانی را به تصویر کشیدم و در دل این روایت از اسناد و مدارک ارزشمندی بهره بردم. این کتاب چند فصل مهم دارد. فصل اول از بدو تولد سردار سلیمانی تا آغاز جنگ تحمیلی است، یعنی بین سال‌های 1337 تا 1359؛ فصل بعدی مربوط به دوران هشت ساله جنگ و اتفاقات مربوط به دفاع مقدس است؛ فصل دیگر کتاب به جهاد شهید سلیمانی در راستای مقابله با اشرار جنوب شرق ایران و گروه‌های معارض مرزهای افغانستان و پاکستان اختصاص دارد که سال‌های 1370 تا 1376 را شامل می‌شود، و سرآخر برجسته‌ترین فصل کتاب هم اختصاص دارد به مسئولیت ایشان در سپاه قدس و فعالیت‌های برون‌مرزی ایشان که از سال 1376 تا زمان شهادت‌شان ادامه داشت. در این فصل از حضور شهید سلیمانی در افغانستان، لبنان، قضایای داعش، سوریه و عراق گفته شده است. البته در این کتاب یک فصل مجزا نیز به جنبه‌های فردی و شخصیتی سردار دل‌ها اختصاص یافته و در آن معنویت، ذائقه اجتماعی، رفتار فردی با خانواده و... بررسی و روایت شده است. آنچه تا اینجای کار گفته شد، کلیتی است از کتاب که به شکل خطی از تولد تا شهادت سردار سلیمانی را در بر می‌گیرد.

آیا بخش سپاه قدس، برجسته‌ترین بخش کتاب است؟

نمی‌توان گفت تمرکز عمده کتاب بر این بخش از زندگی شهید است. ما در پی بررسی و پژوهش زندگی ایشان بودیم، اما برای خواننده و کسی که می‌خواهد درباره شهید سلیمانی تحقیق کند، بی‌شک برهه‌ای از زندگی ایشان که به فرماندهی سپاه قدس و فعالیت‌های برون‌مرزی مربوط است، جذابیت و گیرایی خاصی دارد. گفتنی است، درباره همین بخش از حیات سردار سلیمانی بسیاری از افراد اطلاع دقیقی ندارند و تنها مطالبی را به شکل شعاری در اذهان خود محفوظ کرده‌اند، پس فهم اینکه دقیقاً سردار سلیمانی در فعالیت‌های برون‌مرزی خود به چه اقداماتی دست زده است، برای بسیاری از افراد مجهول مانده که ما سعی کرده‌ایم در این کتاب آن را بیان کنیم.

در باب مدت زمانی که برای نگارش کتاب صرف شد، روش‌شناسی و منابع کتاب اگر می‌شود توضیحات مختصری بدهید.

در مهرماه سال 1399 انتشارات خط مقدم که تکفل چاپ را برعهده دارد، پیشنهاد نگارش کتاب را به من داد. ابتدا قرار بود به شکل مختصر زندگی‌نامه شهید سلیمانی را روایت کنیم؛ اما وقتی وارد کار شدم، و ابعاد مربوط به حیات ایشان را دیدم، از انتشارات خواستم به من وقت بیشتر بدهد تا کار را به شکل دقیق و بهتری انجام دهم و آن را به یک زندگی‌نامه مفصل‌تری در بیاورم. نگارش کتاب در پاییز 1400 به پایان رسید و حدود یک سال برای آن زمان صرف شد. از لحاظ روشی، باید گفت نگارش اثر تحقیقی‌ـ تاریخی است و ضمن بیان خطی زندگی‌نامه شهید ابعاد توصیفی نیز دارد. گفتنی است، در نگارش کتاب سعی کردم از روش ارزش‌داوری پرهیز کنم و سیر تحقیق تاریخی را پیش بگیرم، با این همه احتمال دارد که در جایی به ارزش داوری دست زده شده باشد؛ ولی در کل رویکرد همان است که گفتم. در باب منابع نیز باید بگویم که چون بسیاری از فعالیت‌های شهید سلیمانی ماهیتی امنیتی داشت، بازگو کردن و روایت آن نه ممکن بود و نه مطلوب، چرا که از شهادت ایشان زمان زیادی نمی‌گذرد و در دسترس قرار دادن هر اطلاعاتی چندان میسر نیست؛ اما با این همه نیروی قدس همکاری خوبی با ما داشت و برخی از سخنرانی‌های منتشر نشده و اسناد مربوط به فعالیت‌های سردار سلیمانی را در اختیار ما گذاشت تا از آنها برای پژوهش خود استفاده کنیم. همچنین برخی تحقیقات میدانی از دیگر منابعی بودند که ما را در کار خود یاری رساندند. مصاحبه و گفت‌وگو با نزدیکان شهید سلیمانی، به ویژه کسانی که دوران اولیه زندگی ایشان را دیده بودند به ما کمک شایانی کرد؛ چرا که درباره این مقطع از زندگی ایشان منابع زیادی در دسترس نبود و این گفت‌وگوها با هم‌محله‌ای‌ها و دوستان شهید سلیمانی و تطابق آن با گفته‌ها و سخنرانی‌های ایشان به ما بسیار مدد رساند تا در آن شیوه خطیِ مدنظر خود ضمن یادداشت‌برداری‌ها تحقیق خود را کامل کنیم و به رشته تحریر درآوریم.

به نظر شما در راستای معرفی سردار سلیمانی و امثال ایشان با چه چالش و کمبودی روبه‌رو هستیم؟

از لحاظ خلأ فرهنگی آنچه بیش از هرچیز به نظر می‌رسد آشنا نکردن نسل جدید با قهرمانان و بزرگان این کشور است. هنوز نسل جوان با شهیدان به منزله بزرگان و قهرمانان ملی خودشان آشنا نیستند و نگاه نسل ما به آنها را درک نمی‌کنند. من سعی کردم در اثر بدون القای چیزی به مخاطب و تنها با بیان روایت زندگی شهید سلیمانی قدمی در این راستا برداشته باشم. زندگی شهید سلیمانی زندگی عجیبی است؛ یک حیات در سختی و دشواری‌هاست. زندگی شهید سلیمانی زندگی نوجوانی روستایی است که از کارگری در مغازه و دویدن پشت رمه گوسفندان، به یک استراتژیست مهم منطقه خاورمیانه بدل شده است! این تطور و تحول بسیار مهم و برای نسل جدید بسیار جذاب است، متأسفانه ما چنین موضوعاتی را برای جوانان جا نینداخته‌ایم و آنان از این لحاظ از شناخت دقیق چنین شخصیت‌هایی محروم هستند. من تلاشم را بر این محور قرار دادم تا بدون هیچ سوگیری یک روایت تاریخی را بیان کنم تا افراد با ابعاد گوناگون زندگی شهید سلیمانی آشنا شوند. آثاری که درباره شهید سلیمانی به رشته تحریر درآمده‌اند، هر یک در جای خود محترم است؛ اما اغلب کتب به خاطرات و پاره‌هایی از زندگی ایشان اختصاص دارد و نظم و انسجام دقیقی ندارند؛ چرا که نتوانسته‌اند خط مشخصی را پیگیری کنند. چیزی که در این بین نیاز بود، یک روایت از بالا به زندگی شهید است تا بتواند ابعاد زندگی او را برای ما روشن کند. شاید وجه تمایز اصلی کتاب حاضر با سایر کتب تألیفی درباره شهید سلیمانی همین موضوع باشد.